Atowakwon, Atovaquonum - Zastosowanie, działanie, opis

Atowakwon jest zalecany jako środek pierwotniakobójczy podczas zwalczania zarodźca sierpowatego – Plasmodium falciparum. 
Ze względu na swoje właściwości, preparaty zawierające atowakwon są rekomendowane w leczeniu ostrej, niepowikłanej malarii wywołanej przez zarodźca sierpowatego oraz jako środek o działaniu profilaktycznym w zapobieganiu malarii u osób dorosłych i dzieci o wadzę przekraczającej 11 kg.

W Stanach Zjednoczonych atowakwon został również dopuszczony w leczeniu pneumocystozowego zapalenia płuc, w przypadku pacjentów nietolerujących połączenia trimetoprimu z sulfametoksazolem.

Produkty zawierające atowakwon są zalecane w leczeniu i profilaktyce malarii wywoływanej przez P. falciparum ponieważ jest to gatunek oporny na działanie wielu innych leków przeciwmalarycznych. Przed stosowaniem leku zalecane jest zapoznanie się z wytycznymi dotyczącymi zwalczania malarii opisanymi przez WHO.

Podczas leczenia malarii wywołanej przez P. falciparum dawka dobowa atowakwonu jest zależna od masy ciała pacjenta i wynosi od 250 mg do 1000 mg substancji czynnej na dobę. Dawka jest zwykle przyjmowana jednorazowo, a lek należy przyjmować przez 3 kolejne dni.

Podczas leczenia profilaktycznego, zaleca się stosowanie 250 mg substancji czynnej na dobę. 
Ważne jest, aby profilaktyczne podawanie leku rozpocząć dwa dni przed znalezieniem się w obszarze narażenia na malarię. Lek należy przyjmować przez cały okres pobytu oraz kontynuować przyjmowanie go przez tydzień po opuszczeniu obszaru endemicznego.

Należy pamiętać aby preparaty złożone, zawierające w swoim składzie atowakwon były przyjmowane z posiłkiem, który zwiększa wchłanianie substancji czynnej zapewniając optymalne działanie leku.

Stosowanie atowakwonu jest przeciwwskazane w przypadku wystąpienia nadwrażliwości na tę substancję czynną. Ze względu na występowanie atowakwonu w połączeniu z proguanilem należy wziąć pod uwagę reakcje alergiczne dotyczące obu substancji czynnych. Ponadto, leku nie należy stosować w leczeniu malarii u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek.

Preparaty lecznicze zawierające atowakwon mogą spowodować wystąpienie reakcji anafilaktycznej, która stanowi zagrożenie dla zdrowia pacjentów. W przypadku wystąpienia nadwrażliwości leczenie należy przerwać. 

Atowakwon z proguanilem nie działa na uśpione formy Plasmodium vivax oraz Plasmodium ovale. W związku z tym podczas zarażenia tym formami zarodźca zaleca się stosowanie innego leku przeciwmalarycznego o potwierdzonej skuteczności w zwalczaniu tych gatunków pierwotniaka. Brak informacji odnośnie skuteczności atowakwonu w zwalczaniu ciężkich i powikłanych postaci malarii. 

W przypadku braku skuteczności leczenia profilaktycznego lub nawracających zakażeń wywołanych przez P. falciparum zaleca się stosowanie innego leku przeciwmalarycznego ze względu na potencjalną nieskuteczność atowakwonu. 

U pacjentów cierpiących na ciężką biegunkę oraz wymioty charakterystyczne dla ostrej fazy malarii zaleca się stosowanie innych leków przeciwmalarycznych. W przypadku stosowania preparatów zawierających atowakwon w tej grupie pacjentów wskazane jest monitorowanie ilości pasożytów we krwi. Biegunka nie wymaga dostosowania dawki atowakwonu, jednak w przypadku wystąpienia wymiotów dawkę należy powtórzyć jeśli od jej przyjęcia nie minęło więcej niż sześćdziesiąt minut.

Ze względu na znaczne ryzyko wystąpienia interakcji, nie zaleca się przyjmowania atowakwonu z metoklopramidem, ryfampicyną, ryfabutyną, efawirenzem oraz innymi wzmocnionymi inhibitorami proteazy.

Ponadto, atowakwon może powodować wzrost stężenia etopozydu podczas jednoczesnej terapii. Z kolei pacjenci przyjmujący jednocześnie antybiotyk z grupy tetracyklin powinni być monitorowani podczas terapii.

W przypadku pacjentów z ciężką niewydolnością nerek i współistniejącą malarią, zaleca się stosowanie innych leków przeciwmalarycznych. 

Atowakwon jest substancją silnie lipofilną. Przyjęcie dawki w towarzystwie pokarmu bogatego w tłuszcze skutkuje zwiększeniem stężenia substancji czynnej w osoczu, a także przyspieszeniem wystąpienia maksymalnego stężenia leku we krwi.

Preparaty lecznicze zawierające atowakwon mogą powodować wystąpienie zawrotów głowy, upośledzających zdolność prowadzenia pojazdów. Przed rozpoczęciem terapii należy zadbać o edukację pacjenta odnośnie działań niepożądanych, które mogą wystąpić podczas przyjmowania leku. 

Brak informacji potwierdzających bezpieczeństwo stosowania substancji czynnej w okresie ciąży. Badania nie wykazały teratogennego wpływu na organizmy zwierząt, jednak w przypadku badań przeprowadzonych na królikach stwierdzono toksyczny wpływ na ciężarne samice. Stosowanie atowakwonu w okresie ciąży jest możliwe jedynie jeśli korzyści odniesione z leczenia przez matkę przewyższają ryzyko działań niepożądanych u płodu. 

Atowakwon może przenikać do mleka matki karmiącej. Nie zaleca się stosowania substancji czynnej podczas karmienia piersią. 

Brak informacji o szkodliwym wpływie atowakwonu na płodność u człowieka. 

Podczas przedawkowania substancji czynnej zgłaszano nasilenie działań niepożądanych, które zostały powiązane z przyjmowaniem preparatów zawierających atowakwon. Brak informacji odnośnie szczegółowych objawów podczas przedawkowania. 

Mechanizm działania pierwotniakobójczego atowakwonu polega na zahamowaniu transportu elektronów w mitochondriach ma poziomie kompleksu cytochromu bc₁. Ponadto, atowakwon obniża również potencjał błony mitochondriów. Oba opisane mechanizmy działania mogą skutkować zmniejszeniem produkcji ATP oraz replikacji kwasów nukleinowych w organizmie zarodźca, co prowadzi do stopniowej śmierci pasożyta.
Aktywność pierwotniakobójcza atowakwonu jest bardzo wysoka w stosunku do Plasmodium falciparum. Badania nie wykazały obecności oporności na tę substancje czynną w przypadku żadnego z wyizolowanych w badaniu szczepów zarodźca.

Atowakwon w sposób ograniczony wchłania się z przewodu pokarmowego. Absorpcję substancji czynnej można zwiększyć poprzez przyjmowanie preparatu razem z pokarmem bogatym w tłuszcze, ponieważ atowakwon jako substancja lipofilna dobrze rozpuszcza się w lipidach.

Substancja czynna występuje w osoczu w postaci połączonej z białkami na poziomie 99%.

Substancja czynna prawdopodobnie nie podlega procesom metabolicznym w organizmie człowieka.

Atowakwon w postaci niezmienionej jest wydalany głownie z kałem. Jedynie niewielka część przyjętej dawki zostaje wydalona z moczem.