Neuroborelioza – czym się charakteryzuje? Jakie są jej objawy i jak ją wykryć?

Neuroborelioza to postać boreliozy (choroby z Lyme), w której dochodzi do powstania zmian w strukturach ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Jeżeli objawy utrzymują się poniżej sześciu miesięcy, mówimy o wczesnej fazie, natomiast jeśli trwają powyżej pół roku – o późnym stadium choroby. Symptomy neuroboreliozy mogą być rozmaite i obejmować m.in. porażenie nerwów czaszkowych, zapalenie korzeni nerwowych, limfocytarne zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych, niedowłady, mioklonie, zapalenie naczyń mózgu. Jak zdiagnozować neuroboreliozę i jak wygląda jej leczenie?

1. Czym jest neuroborelioza?
2. Neuroborelioza – objawy
3. Neuroborelioza – rozpoznanie. Jak ją wykryć?
4. Leczenie neuroboreliozy
5. Neuroborelioza – powikłania

Czym jest neuroborelioza?

Neuroborelioza to najczęstsza z rozsianych postaci boreliozy – wieloukładowej choroby odkleszczowej. Charakteryzuje się zajęciem układu nerwowego (zarówno obwodowego – m.in. nerwy czaszkowe, obwodowe, korzeniowe, jak i centralnego – mózg, opony mózgowo-rdzeniowe, rdzeń kręgowy). 

Borelioza, nazwana też chorobą z Lyme, jest wywołana bakterią o kształcie krętka Borrelią burgdorferi. Za neuroboreliozę odpowiadają w Europie głównie Borrelia garinii, B. afzelii i B. burgdorferi sensu stricto. Wektorami choroby są kleszcze – zainfekowane pajęczaki w trakcie pożywiania się krwią swojej ofiary przenoszą bakterie wraz z śliną.

Zazwyczaj krętki docierają do układu nerwowego drogą krwionośną, gdzie działają cytotoksycznie, uwalniają też mediatory stanu zapalnego i wywołują reakcje autoimmunologiczne – mechanizm przebiegu choroby jest złożony. Infekcja może przebiegać jako postać wczesna lub przechodzić w neuroboreliozę przewlekłą (> 6 miesięcy od zakażenia). 

Neuroborelioza – objawy

Neuroborelioza obwodowego układu nerwowego

Po zakażeniu krętkiem Borrelia, u większości chorych w przeciągu miesiąca w miejscu ukłucia pojawia się charakterystyczny rumień wędrujący. U części osób jednak nie występuje w ogóle albo pozostaje niezauważony i to właśnie objawy neurologiczne są zgłaszane jako pierwsze. 

Postać wczesna neuroboreliozy objawia się najczęściej jako zajęcie nerwów obwodowych. Głównie dotyczy to nerwu czaszkowego twarzowego (VII), który unerwia mięśnie twarzy, odpowiada także za odczuwanie smaku. W przypadku jego obwodowego porażenia chory nie może zmarszczyć czoła, zamknąć powieki i wyszczerzyć zębów (może to być też widoczne jako opadanie kącika ust). Zajęcie nerwów czaszkowych może być poprzedzone silnymi bólami związanymi z radikulopatiami (zapaleniem nerwów korzeniowych). Ból nasila się głównie w nocy, może być o zmiennej lokalizacji i dużym nasileniu. Mogą im towarzyszyć przeczulice, parestezje (zaburzenia czuciowe w formie mrowienia).

Czasami, szczególnie u dzieci, może dojść do zajęcia nerwów unerwiających mięśnie gałki ocznej (nerwy bloczkowy, odwodzący, okoruchowy) – w takim przypadku chory będzie zgłaszał zaburzenia widzenia w postaci dwojenia obrazu, opadania powieki, widoczny będzie zez, nieprawidłowe ustawienie gałki ocznej. 

W postaci późnej neuroborelizy zapalenie obejmujące inne obwodowe nerwy przebiega jako mononeuropatie z zaburzeniami czucia, ruchu (osłabienie mięśni).

Neuroborelioza ośrodkowego układu nerwowego

Najczęściej neuroborelioza OUN objawia się jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Główne symptomy ZOMR to silny ból głowy z towarzyszącymi wymiotami, gorączką, rozdrażnieniem, mogą także występować objawy oponowe (np. sztywność karku – nie można biernie przygiąć brody chorego do klatki piersiowej). W przypadku ostrego, ciężkiego przebiegu może dojść do wzrastania ciśnienia śródczaszkowego, co stanowi dla chorego zagrożenie życia. W badaniu okulistycznym widoczny jest obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, samopoczucie chorego znacznie się pogarsza. ZOMR może wpisywać się w obraz zespołu Bannwartha, gdzie dodatkowo stwierdza się równoczesne zajęcie nerwów czaszkowych i korzeni rdzenia kręgowego. 

Rzadką postacią neuroboreliozy ośrodkowego układu nerwowego jest zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego (0,1 % chorych). Przebieg jest różnorodny (mogą występować niedowłady połowicze, mioklonie, zaburzenia poznawcze, oczopląs, zaburzenia mowy). W stadium późnym boreliozy przebieg jest powolny i może przypominać stwardnienie rozsiane. Inną rzadką postacią jest zapalenie naczyń mózgu, które wiąże się z dużym ryzykiem udaru niedokrwiennego. 

Neuroborelioza – rozpoznanie. Jak ją wykryć?

W badaniu ogólnym płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) stwierdza się zwiększoną komórkowość, limfocytozę, podwyższoną ilość białka. W PMR można także wykryć przeciwciała przeciwko B. burgdorferi oraz materiał genetyczny bakterii (metodą PCR). To ostatnie badanie jest szczególnie przydatne, jeśli ma się do czynienia z wczesną fazą neuroboreliozy (< 6 tygodni), ponieważ przeciwciała mogą być jeszcze niewykrywalne w PMR. 

Leczenie neuroboreliozy

Leczenie neuroboreliozy polega na zastosowaniu antybiotyków. Dobór konkretnego leku zależy od postaci choroby. W przypadku zajęcia obwodowego układu nerwowego lekiem pierwszego wyboru u dzieci poniżej 9. roku życia jest amoksycylina, a u dzieci powyżej 12. roku życia i dorosłych – doksycyklina. Leczenie trwa 21 dni. 

Borelioza OUN wymaga zastosowania u wszystkich ceftriaksonu dożylnie, również przez 21 dni. Lekiem drugiego wyboru jest doksycyklina. Objawowo stosuje się leki przeciwbólowe, np. z grupy NLPZ. Cięższe przypadki neuroboreliozy z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego wymagają leczenia w warunkach szpitalnych.

Neuroborelioza – powikłania

Nieleczona neuroborelioza może przejść w fazę przewlekłą.

Należy jednak pamiętać, że każda neuroinfekcja związana z zapaleniem mózgu niesie duże ryzyko trwałych neurologicznych następstw. Pacjenci po zakończonej terapii mogą zgłaszać problemy z koncentracją, osłabienie, bóle głowy, czyli tzw. zespół poboreliozowy (post-Lyme syndrome). Nie ma dowodów naukowych, aby przedłużona antybiotykoterapia była skuteczna w jego leczeniu.