Zdrowe serce to podstawa

Zmniejszenie śmiertelności z powodu chorób serca – główny cel profilaktyki chorób serca może być osiągnięty dzięki wprowadzeniu nowoczesnych, skutecznych metod diagnostycznych i terapeutycznych, poprzez działania na rzecz wyrównania dysproporcji w dostępie do wysokospecjalistycznych świadczeń zdrowotnych w zakresie kardiologii. Najwięcej zależy jednak od nas samych, tzn. czy uda się nam tak zmienić nasz styl życia, żeby obniżyć natężenia klasycznych czynników ryzyka chorób serca. 

Profilaktyka chorób serca

Prewencyjne działania kardiologiczne mogą obejmować całe społeczeństwo (mówimy o strategii ogólnopoplulacyjnej) lub osoby szczególnie zagrożone chorobami serca, a więc np. osoby z wysokim stężeniem cholesterolu lub dużym nadciśnieniem tętniczym (strategia wysokiego ryzyka). Nieco inna będzie prewencja pierwotna, dotycząca osób bez żadnych schorzeń kardiologicznych i prewencja wtórna, odnosząca się do tych pacjentów, którzy już chorowali.

Czynniki ryzyka chorób serca

Wiele międzynarodowych badań klinicznych wykazało, że zmniejszenie natężenia lub eliminacja tzw. wieńcowych czynników ryzyka istotnie redukuje zachorowalność i śmiertelność z powodu niedokrwiennej choroby serca, która obok niewydolności serca i udarów mózgu jest głównym schorzeniem powodującym  zgony w naszym kraju. Do najważniejszych wieńcowych czynników ryzyka, na które nie mamy wpływu należą wiek, płeć oraz czynniki genetyczne. Na szczęście więcej jest czynników, na które mamy wpływ i poprzez zmniejszenie ich natężenia możemy efektywnie zapobiegać chorobom serca. Należą do nich, m.in.: nadciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu w surowicy krwi czy palenie papierosów.

Lepiej zapobiegać, niż  leczyć

Niezależnie od tego, czy czujemy się zdrowi, czy przebyliśmy już jakąś chorobę serca, powinniśmy znać wartości swojego ciśnienia tętniczego i dbać o to, aby pozostawało ono poniżej 140/90 mm Hg. Nadciśnienie tętnicze jest bardzo ważnym, a według wielu badaczy najważniejszym czynnikiem ryzyka chorób serca i niekontrolowane przyspiesza proces miażdżycowy, rozwój choroby niedokrwiennej serca oraz niewydolność krążenia.

Spożycie soli kuchennej w naszym kraju wynosi średnio 12 g na dobę i należy je zmniejszyć do 5-6 gramów. W społeczeństwach, w których udało się zbliżyć do takich ilości, obniżyły się wartości ciśnienia, zmniejszyła zapadalność na udar mózgu, niewydolność oraz niedokrwienie serca.

Prawidłowa dieta – dieta śródziemnomorska

Dieta zbliżona do śródziemnomorskiej wykazuje własności zmniejszające ryzyko pojawienia się choroby niedokrwiennej serca, ponadto sprzyja obniżeniu ciśnienia tętniczego. Duża zawartość jarzyn i owoców zapobiega rozwojowi nadciśnienia tętniczego i spowalnia procesy miażdżycowe, a zawarty w nich potas obniża ciśnienie tętnicze, a także bezpośrednio chroni przed udarem mózgu.

Dieta wysokobiałkowa

Stosunkowo niedawno wykazano, że dieta wysokobiałkowa oparta na białkach pochodzenia roślinnego również zmniejsza ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego. Bardzo korzystne są tłuszcze z ryb morskich. Zawierają one kwasy tłuszczowe omega-3, które mają istotne działanie kardioprewencyjne i obniżają ciśnienie tętnicze.  Proste węglowodany (słodycze) są niekorzystne, sprzyjają rozwojowi nadwagi i otyłości. Wiele badań wykazało związek pomiędzy otyłością, a nadciśnieniem tętniczym i zwiększonym ryzykiem choroby niedokrwiennej serca. Szczególnie niekorzystna jest otyłość wywołująca  znacznie zwiększony obwód brzucha. Ten typ otyłości wraz z nadciśnieniem, nieprawidłową gospodarką węglowodanową i lipidową nazywany bywa zespołem metabolicznym. Redukcja nadwagi prowadzi do spadku wartości ciśnienia tętniczego.

Aktywność fizyczna

Redukcji otyłości bardzo pomaga zwiększona aktywność fizyczna, która zapobiega wystąpieniu choroby niedokrwiennej serca, chroni przed rozwojem nadciśnienia tętniczego, a odpowiednio nadzorowana pomaga również chorym z niewydolnością krążenia. Szczególnie preferowane są szybkie spacery, jazda rowerem, pływanie, wiosłowanie. Często zdarza się, że osoby w średnim wieku (lub  starsze) przez cały rok wykonujące prace siedzącą za biurkiem lub przy komputerze postanawiają w czasie urlopu nadrobić brak ruchu i gwałtownie zwiększają swoją aktywność fizyczną. Może się to skończyć dla tych osób groźnym powikłaniem sercowo-naczyniowym. Przed podjęciem intensywnego sportu w okresie urlopu osoby te powinny zasięgnąć porady lekarskiej. Warto również zwrócić uwagę na wysiłek fizyczny u osób już dotkniętych chorobą niedokrwienną serca.

Tytoniowa śmierć dla serca

Bardzo ważnym czynnikiem rozwoju choroby niedokrwiennej serca jest palenie papierosów, które dwukrotnie zwiększa ryzyko śmierci sercowej. Wykazano wprost proporcjonalną zależność pomiędzy ilością wypalonych w ciągu życia papierosów, a rozwojem niedokrwiennej choroby serca. Papierosy nasilają rozwój miażdżycy, oraz agregację płytek. Agregacja (zlepianie) płytek zapoczątkowuje powstanie skrzepliny w naczyniach wieńcowych, która zatyka ich światło i prowadzi do zawału serca.  Ryzyko rozwoju miażdżycy wzrasta również u osób narażonych na „bierne” palenie. Zaprzestanie palenia papierosów stopniowo zmniejsza ryzyko powstania choroby niedokrwiennej serca. Warto pamiętać, że palenie papierosów zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób nowotworowych.

Problemowy cholesterol

Kolejnym ważnym czynnikiem profilaktyki chorób serca jest utrzymywanie prawidłowego stężenia cholesterolu i trójglicerydów w surowicy krwi. Zmniejszenie wysokiego stężenia cholesterolu redukuje ryzyko choroby niedokrwiennej serca. Cholesterol w surowicy krwi występuje w kilku składowych, z których najważniejszy jest, tzw. cholesterol LDL i cholesterol HDL. Wysoki poziom tego ostatniego w surowicy krwi zapobiega chorobie niedokrwiennej serca (dlatego czasem zwany jest „dobrym” cholesterolem, natomiast wysokie stężenie cholesterolu LDL („złego”) przyspiesza miażdżycę tętnic i rozwój choroby niedokrwiennej serca. Prawidłowe stężenie cholesterolu całkowitego u zdrowego człowieka nie powinno przekraczać 190 mg/dl (poniżej 5 mmol/l), stężenie cholesterolu LDL powinno wynosić poniżej 115 mg/dl (poniżej 3 mmol/l) a cholesterolu HDL kształtować się powyżej 40 mg/dl u mężczyzn i 45 mg/dl u kobiet. Ważny jest też stosunek cholesterolu całkowitego do cholesterolu HDL, który powinien być niższy niż 5. Stężenie trójglicerydów w surowicy krwi u zdrowych osób nie powinno przekraczać 150 mg/dl.

Należy unikać tłustych potraw, pełnotłustych produktów mlecznych (śmietana, masło, sery pełnotłuste), nasyconych kwasów tłuszczowych, które znajdują się w tłuszczach zwierzęcych (wieprzowina, pasztety, kaczki) olejach palmowym i kokosowym.  Wskazane są kwasy tłuszczowe jednonienasycone (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, arachidowy, chude mięsa, kurczaki, indyk po zdjęciu skóry, cielęcina,, dziczyzna). 

Czynniki pozwalające określić ryzyko wystąpienia chorób serca

Określenie ryzyka wystąpienia chorób serca lub zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych wymaga łącznej oceny omówionych wyżej czynników ryzyka występujących u danej osoby. Do najważniejszych czynników należy wiek, przebyta choroba serca, nadciśnienie, palenie papierosów, hiperlipidemia oraz płeć. Wystąpienie choroby niedokrwiennej serca świadczy o zaawansowanym już procesie miażdżycowym i zwiększa prawdopodobieństwo kolejnych powikłań. Stosowana u takich chorych prewencja wtórna musi być bardziej rygorystyczna i wymaga od chorego dobrej współpracy z lekarzem. Udowodniono korzystny efekt stosowania małych dawek aspiryny, które zwłaszcza u mężczyzn, zapobiegają w znacznej mierze ponownemu zawałowi serca. 

Profilaktyka poprzez edukację

Warunkiem skutecznej prewencji chorób serca jest edukacja. Wielokrotnie wykazano, że przestrzeganie omówionych zaleceń w znacznie większym stopniu może zmniejszyć odsetek zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych, niż nowoczesne i nawet bardzo drogie procedury lecznicze u osób, które już zachorowały na serce. Niestety w wielu  krajach zachodnich odsetek ludzi przestrzegających zasad zdrowego stylu życia zmniejszył się.

Zmiana stylu życia (odpowiednia dieta, duża aktywność fizyczna, porzucenie palenia papierosów, okresowa ocena i ewentualne leczenie nadciśnienia czy podwyższonego stężenia cholesterolu) skutecznie zapobiega chorobom serca i może istotnie przedłużyć w zdrowiu nasze życie. Od nas zależy jaki wybierzemy model naszego stylu życia.