Problem rozszczepu wargi i podniebienia - przyczyny, rodzaje i leczenie

Najważniejszym okresem dla rozwoju rozszczepów wargi jest 4-7 tydzień ciąży, zaś dla rozszczepów podniebienia 5-12 tydzień ciąży.

W przypadku rozszczepu wargi, do zaburzenia rozwojowego dochodzi w okresie formowania się podniebienia pierwotnego. Wada ta jest rezultatem niepołączenia się powierzchownych tkanek oraz elementów składowych przyszłej kości szczękowej.

Do powstania rozszczepu podniebienia dochodzi w wyniku zaburzeń w kształtowaniu się podniebienia wtórnego. W procesie tym dochodzi do zlewania się lewego i prawego wyrostka podniebiennego szczęki oraz prawej i lewej blaszki poziomej kości podniebiennej (tzw. płyt podniebiennych). To z nich powstaje podniebienie twarde oraz podniebienie miękkie wraz z języczkiem. Płyty podniebienne łączą się z leżącym do przodu, już ukształtowanym, środkowym segmentem szczęki (powstałym w wyniku łączenia się wyrostków nosowych). Przetrwałym śladem tego procesu jest obecność tzw. otworu przysiecznego. Z części tylnych natomiast formuje się podniebienie miękkie oraz języczek. Zaburzenie któregokolwiek z tych procesów prowadzi do powstania rozszczepu podniebienia. Niepołączenie się kości podniebiennych prowadzi do rozszczepu podniebienia. Rozszczep wargi i podniebienia, pomimo odmiennego procesu powstania, często ze sobą współistnieje, każdy z nich może jednak występować niezależnie.

Klasyfikacja

O rozszczepie wargi mówimy wtedy, gdy elementy tworzące podniebienie są zrośnięte, a wargi nie. Rozszczep dotyczy najczęściej wargi górnej. Objawia się albo jako mała przerwa i jest wtedy nazywany częściowym lub niekompletnym rozszczepem, albo jako szczelina sięgająca nosa, czyli rozszczep kompletny. Ponadto rozszczep wargi może dotyczyć tylko jednej strony (jest nią najczęściej strona lewa) lub może obejmować obie strony. Łagodną formą rozszczepu wargi jest mikrorozszczep występujący, jako małe wcięcie w śluzówce wargi lub wcięcie ciągnące się po jej wewnętrznej stronie, aż do otworu nosowego. 

O rozszczepie podniebienia mówi się, kiedy dwie płyty podniebienne, z których zbudowane jest podniebienie twarde, tworzące sklepienie jamy ustnej, nie połączyły się ze sobą całkowicie (podniebienie miękkie jest w tym przypadku także podzielone). Wadzie tej może także towarzyszyć rozszczep wargi. Rozszczep podniebienia może występować zarówno, jako kompletny rozszczep, czyli rozszczep podniebienia miękkiego i twardego lub niekompletny, w którym istnieje otwór w sklepieniu jamy ustnej, występujący zwykle, jako rozszczep podniebienia miękkiego. Otwór ten prowadzi do bezpośredniego połączenia jamy ustnej z jamą nosową.  

Może także wystąpić podśluzowy rozszczep podniebienia występujący jako rozszczepienie podniebienia miękkiego z rozdwojeniem języczka, brakiem zmian w podniebieniu twardym oraz przezroczystą błoną w miejscu podniebienia miękkiego.

Do środowiskowych przyczyn zaburzających prawidłowy rozwój płodu i mogących prowadzić  do wystąpienia rozszczepu należą:

• Niedobór tlenu podczas rozwoju płodowego
• Nikotynizm matki
• Nadużywanie alkoholu przez matkę w czasie ciąży
• Promieniowanie jonizujące
• Niedobór witamin (np. kwasu foliowego) ale także ich przedawkowanie
• Choroby matki podczas ciąży np. różyczka
• Gorączka

Rozszczep podniebienia i/lub wargi obok wielu zaburzeń narządowych występuje także często w zespołowych wadach genetycznych, jak np. w zespole Pataua, zespole Edwardsa czy też zespole Cri-du-chat.

Leczenie

Wady rozszczepowe są przyczyną zniekształceń wargi, nosa, szkieletu twarzoczaszki oraz zaburzeń podstawowych funkcji życiowych, takich jak: ssanie, połykanie, oddychanie, mówienie czy słyszenie. Złożony charakter tych wad wymaga leczenia zespołowego, w którym powinni brać udział chirurg, ortodonta, foniatra i, w zależności od indywidualnych potrzeb, lekarze innych specjalności. Leczenie tej wady jest nie tylko wielospecjalistycznym, ale, przede wszystkim, wieloetapowym i wieloletnim procesem. Naczelnym postępowaniem w przypadkach wad rozszczepowych jest działanie chirurgiczne, dążące do anatomicznej rekonstrukcji tkanek w miejscu rozszczepu, z możliwie niewielkim uszkodzeniem szkieletu szczęki wraz z punktami wzrostowymi. Czas ich wykonania, zakres i rozległość, powinny być dobierane tak, aby działanie rekonstrukcyjne maksymalnie usuwało występujące zaburzenia funkcji, a przy tym nie było przyczyną pogłębiania się zaburzeń wzrostu.

Wizyta u logopedy

Terapia logopedyczna jest także bardzo ważnym elementem procesu terapeutycznego rozszczepu wargi lub podniebienia. Powinna rozpocząć się jak najwcześniej, często nawet jeszcze przed leczeniem chirurgicznym. Pomoże to zapobiec powstaniu niekorzystnych nawyków oraz usprawnić mięśnie wykorzystywane do tworzenia dźwięków. Po operacji logopeda zwykle dobiera ćwiczenia stymulujące mięśnie, które nie są należycie rozwinięte. Celem ćwiczeń jest przygotowanie narządu mowy do prawidłowego funkcjonowania.

Wizyta u foniatry

Foniatra to specjalista zajmujący się zaburzeniami komunikacji. Mogą one brać się z zaburzeń mowy, języka, głosu i słuchu. Foniatra dysponuje aparaturą i badaniami, które są w stanie ocenić sprawność narządu mowy u dziecka. Ocenia również słuch, który jest niezwykle istotny, gdyż niedosłyszące dziecko nie ma szans na poprawną wymowę.

Wizyta u ortodonty

Ortodoncja zajmuje się leczeniem wad zgryzu oraz wad szczękowo-twarzowych. Dzieci z rozszczepami zazwyczaj mają mniejsze lub większe nieprawidłowości zgryzu. Ortodonta przygotowuje także pacjentów do operacji na układzie kostnym szczęki. Leczenie u ortodonty to także aparaty ortodontyczne służące do przywracania właściwego zwarcia między szczęką a żuchwą oraz wyrównywania i właściwego ustawiania zębów.

Chcesz wiedzieć więcej? Polecamy artykuły:

Przedszkolak z rozszczepem wargi lub podniebienia – jak rozwija się mowa po operacji rozszczepu?

Dziecko z rozszczepem wargi lub podniebienia w szkole – na co warto zwrócić uwagę?

Rozszczep wargi i podniebienia u malucha. Leczenie ortodontyczne i operacyjne – poradnik dla rodziców

Karmienie dziecka z rozszczepem wargi lub podniebienia