Kofeina może wspierać leczenie nowotworów. Nowe badanie polskich naukowców

Kofeina, powszechny składnik kawy i herbaty, może wspierać chemioterapię i immunoterapię – wynika z nowych badań przeprowadzonych przez polskich naukowców. Działanie substancji zależy od dawki i indywidualnej genetyki pacjenta.

1. Czym jest kofeina i dlaczego budzi takie zainteresowanie?
2. Jak kofeina wpływa na komórki nowotworowe?
3. Wsparcie układu odpornościowego przez kofeinę
4. Dawka i genetyka – klucz do działania kofeiny
5. Jakie są wnioski i ostrzeżenia wynikające z badania?
6. Kofeina wsparciem w terapiach onkologicznych – podsumowanie

Czym jest kofeina i dlaczego budzi takie zainteresowanie?

Kofeina to substancja biologicznie czynna, doskonale znana jako środek pobudzający. Znajduje się m.in. w kawie, herbacie, czekoladzie, napojach energetycznych, a nawet w niektórych lekach. Oddziałuje na komórki nerwowe, mięśniowe, odpornościowe i nowotworowe. Mechanizm jej działania polega na blokowaniu receptorów adenozyny, co prowadzi m.in. do zwiększonego uwalniania hormonów – adrenaliny i kortyzolu. Wpływa to zarówno na metabolizm, jak i funkcjonowanie układu nerwowego oraz odpornościowego.

Należy pamiętać, że nadmierne spożycie kofeiny może powodować również pewne skutki uboczne, np. bezsenność, kołatanie serca, podwyższone ciśnienie tętnicze, a u osób wrażliwych także lęk i drażliwość.

Jak kofeina wpływa na komórki nowotworowe?

Badania laboratoryjne (in vitro i in vivo) przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu pokazują, że kofeina może zaburzać procesy naprawy DNA w komórkach nowotworowych, zwłaszcza poprzez hamowanie szlaku ATR-Chk1 (mechanizm odpowiedzi komórki na uszkodzenia DNA, który zatrzymuje cykl komórkowy i uruchamia ich naprawę). To sprawia, że komórki z uszkodzoną strukturą DNA przedwcześnie wchodzą w fazę podziału i ulegają apoptozie, czyli zaprogramowanej śmierci komórki – kontrolowanemu mechanizmowi eliminacji uszkodzonych komórek.

Efekt „wspomagania” terapii przeciwnowotworowej zaobserwowano przy stosowaniu leków, takich jak cisplatyna, doksorubicyna czy oksaliplatyna – kofeina potęguje ich skuteczność, dzięki czemu zwiększa liczbę nowotworowych komórek ulegających apoptozie.

Wsparcie układu odpornościowego przez kofeinę

Środowisko guza często zawiera duże ilości adenozyny, która „usypia” odporność. Kofeina blokuje receptor A2A dla adenozyny, co sprawia, że może przywrócić aktywność komórek odpornościowych wobec nowotworu.

W modelach zwierzęcych podawanie kofeiny wiązało się z rzadszym rozwojem guzów oraz silniejszą reakcją immunologiczną, w tym większą infiltracją leukocytów do miejsc zmiany nowotworowej. Oznacza to, że w badaniach na zwierzętach podawanie kofeiny powodowało wolniejszy rozwój guzów i silniejszą odpowiedź układu odpornościowego – do guza docierało więcej komórek obronnych.

Dawka i genetyka – klucz do działania kofeiny

To, jak kofeina działa w organizmie, zależy zarówno od jej stężenia we krwi, jak i tempa jej metabolizmu (co jest uwarunkowane genetycznie). Wygląda to w następujący sposób:

• gdy kofeiny jest mało, działa jak antyoksydant – pomaga neutralizować wolne rodniki i chroni komórki;
• gdy kofeiny jest bardzo dużo (takie dawki stosuje się w badaniach laboratoryjnych, np. 100–500 µM), działa odwrotnie – wywołuje stres oksydacyjny (czyli nadmiar reaktywnych cząsteczek tlenowych) i sprawia, że komórki nowotworowe stają się bardziej wrażliwe na leczenie.

Jakie są wnioski i ostrzeżenia wynikające z badania?

Kofeina nie jest lekiem na raka, ale potencjalnym dodatkiem do konwencjonalnej terapii – eksperymentalnie wykazano, że kofeina wspiera chemio- i radioterapię, choć niewątpliwie niezbędne są dalsze badania kliniczne.

Skuteczność kofeiny zależy od jej dawki – stężenia stosowane w badaniach są znacznie wyższe niż te osiągane po wypiciu kilku filiżanek kawy (około 10 µM dla 200 mg kofeiny). Wskazuje to na potrzebę opracowania bezpiecznych preparatów klinicznych oraz odpowiednich dawek.

Indywidualna reakcja organizmu – genetyka decyduje o tym, jak szybko kofeina będzie metabolizowana i jakie efekty wywoła. Osoby z wolnym metabolizmem tego związku mogą odczuwać silniejsze korzyści, ale jednocześnie są bardziej narażone na wystąpienie skutków ubocznych.

Kofeina wsparciem w terapiach onkologicznych – podsumowanie

Kofeina jako wsparcie tradycyjnych terapii onkologicznych blokuje mechanizmy naprawy DNA i receptor adenozyny A2A, co potencjalnie zwiększa skuteczność chemioterapii i immunoterapii. Niskie stężenia kofeiny mogą działać antyoksydacyjnie, natomiast wysokie – prooksydacyjnie i cytotoksycznie dla komórek nowotworowych. Czynniki genetyczne (CYP1A2, ADORA2A) decydują o metabolizmie oraz efektywności i bezpieczeństwie działania kofeiny.