Kofeina może wspierać leczenie nowotworów. Nowe badanie polskich naukowców

Kofeina, powszechny składnik kawy i herbaty może wspierać chemioterapię i immunoterapię – wynika z nowych badań przeprowadzonych przez polskich naukowców. Działanie substancji zależy od dawki i indywidualnej genetyki pacjenta.

1. Czym jest kofeina i dlaczego budzi takie zainteresowanie?
2. Jak kofeina wpływa na komórki nowotworowe?
3. Wsparcie układu odpornościowego przez kofeinę
4. Dawka i genetyka to klucz do działania
5. Jakie są wnioski i ostrzeżenia wynikające z badania?
6. Kofeina wsparciem w terapiach onkologicznych –  podsumowanie

Czym jest kofeina i dlaczego budzi takie zainteresowanie?

Kofeina to substancja biologicznie czynna, doskonale znana jako środek pobudzający. Znajduje się m.in. w kawie, herbacie, czekoladzie, napojach energetycznych, a nawet w niektórych lekach. Wpływa na komórki nerwowe, mięśniowe, odpornościowe i nowotworowe. Mechanizm jej działania to blokowanie receptorów adenozyny, co prowadzi m.in. do zwiększonego uwalniania hormonów – adrenaliny i kortyzolu, wpływając zarówno na metabolizm, funkcje nerwowe, jak i odporność. 
Należy pamiętać, że nadmierne spożycie kofeiny może powodować także pewne skutki uboczne, jak chociażby bezsenność, kołatanie serca, podwyższone ciśnienie tętnicze, a u osób wrażliwych także lęk i drażliwość.

Jak kofeina wpływa na komórki nowotworowe?

Badania laboratoryjne przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (in vitro i in vivo) pokazują, że kofeina może zaburzać procesy naprawy DNA w komórkach nowotworowych, zwłaszcza przez hamowanie szlaku ATR-Chk1 (mechanizm odpowiedzi komórki na uszkodzenia DNA, który zatrzymuje cykl komórkowy i uruchamia ich naprawę). To sprawia, że komórki z uszkodzoną strukturą DNA przedwcześnie wchodzą w fazę podziału i ulegają apoptozie – zaprogramowanej śmierci komórki, czyli kontrolowanym mechanizmie eliminacji uszkodzonych komórek.

Efekt „wspomagania” terapii przeciwnowotworowej obserwuje się z zastosowaniem leków, takich jak cisplatyna, doksorubicyna czy oksaliplatyna – kofeina potęguje ich skuteczność, zwiększając liczbę nowotworowych komórek ulegających apoptozie.

Wsparcie układu odpornościowego przez kofeinę

Środowisko guza często bywa bogate w adenozynę, która „usypia” odporność. Kofeina, blokując receptor A2A dla adenozyny, może przywrócić aktywność komórek odpornościowych wobec nowotworu.
W modelach zwierzęcych podawanie kofeiny wiązało się z rzadszym rozwojem guzów i silniejszą reakcją immunologiczną – w tym większą infiltracją leukocytów do miejsc zmiany nowotworowej. Oznacza to, że w badaniach na zwierzętach podawanie kofeiny powodowało wolniejszy rozwój guzów i silniejszą odpowiedź układu odpornościowego – do guza docierało więcej komórek obronnych.

Dawka i genetyka to klucz do działania

Jak kofeina działa, zależy od tego, ile jej jest w organizmie i jak szybko organizm ją rozkłada (co zależy od genów). Wygląda to w następujący sposób:
•  gdy kofeiny jest mało, działa jak antyoksydant – pomaga neutralizować wolne rodniki i chroni komórki.
• gdy kofeiny jest bardzo dużo (takie ilości stosuje się w badaniach w laboratorium, np. 100-500 µM), działa odwrotnie – wywołuje stres oksydacyjny (czyli nadmiar reaktywnych cząsteczek tlenowych) i sprawia, że komórki nowotworowe stają się bardziej wrażliwe na leczenie.

Jakie są wnioski i ostrzeżenia wynikające z badania?

Kofeina nie jest lekiem na raka, ale potencjalnym dodatkiem do konwencjonalnej terapii – eksperymentalnie kofeina wspiera chemio- i radioterapię, choć niewątpliwie niezbędne są dalsze badania kliniczne. 
Skuteczność kofeiny zależy od jej dawki – stężenia stosowane w badaniach są znacznie wyższe niż te osiągane po wypiciu kilku filiżanek kawy (około 10 µM dla 200 mg kofeiny), co wskazuje na potrzebę opracowania bezpiecznych klinicznych preparatów, ale także ich dawek.
Indywidualna reakcja organizmu – genetyka decyduje, jak kofeina będzie metabolizowana i jakie efekty wywoła – osoby z wolnym metabolizmem tego związku mogą odczuwać silniejsze korzyści, ale też większe ryzyko skutków ubocznych.

Kofeina wsparciem w terapiach onkologicznych –  podsumowanie

Kofeina jako wsparcie tradycyjnych terapii onkologicznych – blokuje mechanizmy naprawy DNA i receptor adenozyny A2A, co potencjalnie zwiększa skuteczność chemioterapii i immunoterapii. Niskie stężenia kofeiny mogą działać antyoksydacyjnie, wysokie – prooksydacyjnie i cytotoksycznie dla komórek nowotworowych. Aspekt genetyczny (CYP1A2, ADORA2A) decyduje o metabolizmie oraz efektywności i bezpieczeństwie działania kofeiny.