Co zrobić, kiedy ugryzie kleszcz?

Choć chyba nikt ich nie lubi, to kleszcze stanowią nieodłączny element polskiego lata i ciepłych dni. Musimy zatem wiedzieć, jak z nimi postępować – tym bardziej, że konsekwencje ugryzienia przez kleszcze potrafią stanowić dla ludzi wielkie niebezpieczeństwo.

1. Kleszcze – dlaczego są groźne i jakie choroby przenoszą?
2. Badanie kleszcza na obecność boreliozy – jak sprawdzić, czy był nosicielem?
3. Co zrobić po ugryzieniu przez kleszcza? Na które objawy zwrócić uwagę?
4. Jak wygląda leczenie chorób odkleszczowych?

Okres wiosenno–letni to czas podejmowania aktywności na świeżym powietrzu. Podczas wycieczek do lasu czy nad jezioro należy jednak pamiętać, że ciepłe dni nieodłącznie wiążą się ze wzrostem aktywności kleszczy. W polskich warunkach klimatycznych kleszcze stają się aktywne już na przełomie marca i kwietnia, gdy temperatura gruntu osiąga 5-7 stopni Celsjusza. Ukąszenie grozi nam nie tylko na obszarach lasów i łąk, lecz również w miejskich parkach i przydomowych ogródkach. Co powinniśmy robić, gdy zauważymy kleszcza wbitego w skórę?

Kleszcze – dlaczego są groźne i jakie choroby przenoszą?

Kleszcze są pasożytami zewnętrznymi ludzi i zwierząt, żywiącymi się wyłącznie krwią. W Polsce bytuje około 21 gatunków tych pasożytów, z czego najczęściej spotykane są kleszcze pospolite oraz kleszcze łąkowe. Cykl rozwojowy tych ektopasożytów trwa od 2 do 3 lat, a osiągnięcie kolejnego stadium rozwoju wymaga znalezienia żywiciela. Człowiek może być zatem zaatakowany przez pasożyta w każdym stadium rozwoju – zarówno przez larwę czy nimfę, jak i dorosłego kleszcza.

Jak wygląda kleszcz?

Larwa osiąga wymiary do 1 mm (wielkość ziarnka maku) i zazwyczaj atakuje gryzonie oraz ptaki. Kolejne stadium rozwoju kleszcza – nimfa – osiąga około 1,5 mm długości i tak jak dorosłe osobniki może żerować zarówno na małych, średnich, jak i dużych ssakach. Dorosłe samce kleszczy są mniejsze od samic, osiągają średnio 2-3 mm i są niemal w całości czarne. Samice, o wielkości do 5 mm, posiadają natomiast charakterystyczne czerwone ubarwienie części grzbietowej, pokrytej niewielką sztywną czarną tarczką.

Jakie choroby przenoszą kleszcze? 

Każde ukąszenie kleszcza to kontakt z krwią i możliwość przeniesienia potencjalnych chorób na kolejnego żywiciela, którym może być też człowiek. W Polsce do najczęstszych chorób odkleszczowych należą: borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu, anaplazmoza oraz babeszjoza. Należy jednak pamiętać, że w innych rejonach świata kleszcze mogą również przenosić takie choroby, jak między innymi: dur powrotny, tularemia czy gorączka plamista Gór Skalistych.

Badanie kleszcza na obecność boreliozy – jak sprawdzić, czy był nosicielem?

Nowoczesne laboratoria oferują możliwość komercyjnego zbadania kleszcza na obecność Borrelia burgdorferi powodującej boreliozę. Jeśli chcemy sprawdzić, czy kleszcz, który nas zaatakował, jest nosicielem tej bakterii lub innych patogenów wywołujących choroby odkleszczowe, należy go usunąć (opis metod poniżej), zabezpieczyć w szczelnym opakowaniu i wysłać do laboratorium. Szczegółowe instrukcje wysłania kleszcza znajdują się na stronach placówek wykonujących badanie.

Ryzyko przeniesienia przez kleszcza choroby i zakażenia człowieka zależy ściśle od tego, jak długo trwało ugryzienie. Wobec tego wynik badania kleszcza nie jest podstawą do podjęcia decyzji terapeutycznych. O włączeniu antybiotykoterapii decyduje lekarz na podstawie objawów zgłaszanych przez pacjenta oraz wyników badań krwi.

Co zrobić po ugryzieniu przez kleszcza? Na które objawy zwrócić uwagę?

Co zrobić, jeśli ugryzie nas kleszcz? W większości przypadków nie ma potrzeby zgłaszania się do szpitala celem usunięcia kleszcza. W pierwszej kolejności powinniśmy spróbować usunąć go w warunkach domowych. W tym celu niezbędna będzie pęseta lub przyrząd do bezpiecznego usuwania kleszczy (na przykład kleszczołapki). Przy pomocy jednego z tych narzędzi kleszcza należy chwycić jak najbliżej skóry i wyciągnąć (bez obracania).

Następnie miejsce po ugryzieniu kleszcza należy zdezynfekować i obserwować przez kilka tygodni.

Ugryzienie kleszcza (bez rumienia wędrującego)

Jak wygląda ślad po ukąszeniu kleszcza? Przez pierwsze godziny po usunięciu pasożyta miejsce ugryzienia może być zaczerwienione, swędzieć i piec. Często obserwowane jest również zgrubienie w postaci czerwonej grudki. Takie objawy są zazwyczaj reakcją alergiczno-zapalną organizmu na ugryzienie pasożyta. Na tym etapie należy jedynie obserwować, czy rana po kleszczu goi się prawidłowo. Stan zapalny powinien ustąpić w ciągu kliku godzin lub dni. Natomiast jeśli ślad po kleszczu się powiększa, pojawi się pogorszenie samopoczucia lub objawy grypopodobne, należy natychmiast zgłosić się do lekarza.

Ugryzienie kleszcza (z rumieniem wędrującym)

Rumień wędrujący pojawia się zwykle od 3 do 30 dni po ugryzieniu. Na początku ma postać zaczerwienionej plamki lub grudki. Następnie zaczyna się szybko powiększać i rozszerzać ku obwodowi, osiągając średnicę powyżej 5 cm.

Należy pamiętać, że nierzadko kleszcz w ciele pozostaje niezauważony, dlatego zarówno rumień, jak i pogorszenie samopoczucia powinny skłaniać nas do wizyty u lekarza, nawet jeśli nie zauważyliśmy ugryzienia.

Jak wygląda leczenie chorób odkleszczowych?

Decyzja o włączeniu terapii jest podejmowana przez lekarza na podstawie wywiadu, badania fizykalnego i, jeśli to konieczne, wykonanych badań laboratoryjnych. Podstawą leczenia chorób przenoszonych przez kleszcze jest antybiotykoterapia. W zależności od objawów zgłaszanych przez pacjenta, postaci choroby oraz zastosowanego antybiotyku leczenie trwa od 5 do 30 dni. U pacjentów, którzy nie mają żadnych objawów po ugryzieniu przez pojedynczego kleszcza, nie stosuje się antybiotyku profilaktycznie.