Terapia SI – jak wygląda terapia integracji sensorycznej? Wskazania, przebieg i efekty terapii w zaburzeniach SI

Terapia SI to zespół działań – ćwiczeń, zabaw i aktywności, które mają za zadanie wyzwalanie konkretnych reakcji sensorycznych, dzięki czemu następuje poprawa organizacji wrażeń zmysłowych. Terapia SI jest prowadzona przez terapeutę integracji sensorycznej w specjalnie do tego celu przygotowanej pracowni i z użyciem pomocy do Integracji Sensorycznej. Celem terapii SI jest kontrolowana stymulacja wszystkich systemów zmysłowych, która wpływa na poprawę funkcjonowania w sferze emocjonalnej i motorycznej.

1. Kiedy na terapię SI? Na czym polegają zaburzenia integracji sensorycznej? 
2. Wskazania do terapii w zaburzeniach przetwarzania sensorycznego. 
3. Na czym polega terapia integracji sensorycznej?
4. Terapia SI w domu – ćwiczenia wspomagające integrację sensoryczną 
5. Efekty terapii Integracji Sensorycznej 

Kiedy na terapię SI? Na czym polegają zaburzenia integracji sensorycznej? 

Zaburzenia SI to nieprawidłowości we właściwym odbieraniu i interpretacji bodźców sensorycznych. W efekcie dochodzi do nieprawidłowej odpowiedzi (reakcji) na poddawane wrażenia zmysłowe. Zaburzenia Integracji Sensorycznej najczęściej rozpoznaje się u dzieci w wieku przedszkolnym oraz szkolnym. Dzieje się to w oparciu o szczegółową diagnozę. 

Założenia teorii integracji sensorycznej

Terapia Integracji Sensorycznej jest oparta na założeniach, które zostały stworzone na bazie badań z zakresu neurologii i sfery behawioralnej. Badacze przedmiotu odnoszą się do tzw. plastyczności mózgu. Jest to utrwalona strukturalnie i biologicznie uwarunkowana zdolność do reorganizacji funkcjonowania. Ma ona kluczowe znaczenie w procesie terapii sensorycznej. W praktyce oznacza bowiem możliwość wyrównywania deficytów, dzięki kontrolowanej stymulacji przeprowadzanej w gabinecie SI. 

Mówi się również o stopniowym dojrzewaniu poszczególnych struktur układu nerwowego oraz współzależności między ośrodkami korowymi i podkorowymi. Procesy i zachowania wykazujące dużą złożoność są możliwe do wykształcenia jedynie w oparciu o te bazowe. W odpowiedzi na wrażenia, doznania sensoryczne płynące z otoczenia tworzą tzw. reakcje adaptacyjne. Pozwala to na rozwój procesów SI. Ostatnim założeniem jest, że dziecko posiada mechanizm, który wzbudza w nim chęć do zbierania doświadczeń zmysłowych, eksploracji. 

Wskazania do terapii w zaburzeniach przetwarzania sensorycznego

Wskazania do zajęć Integracji Sensorycznej obejmują zaburzenia, dysfunkcje i schorzenia, którym zaburzenia przetwarzania sensorycznego mogą towarzyszyć. Można tutaj wymienić:

• autyzm,
• ADHD,
• mózgowe porażenie dziecięce,
• zespół Downa,
• problemy z koncentracją,
• dyspraksję,
• zaburzenia koordynacji wzrokowo–ruchowej,
• zbyt niski lub bardzo wysoki poziom aktywności,
• opóźniony rozwój mowy,
• nadmierną wrażliwość (wzrok, słuch, ruch, dotyk),
• podwrażliwość przedsionkowa, proprioceptywna, dotykowa, słuchowa,
• trudności w nauce (odwracanie liter, brak stabilizacji pola widzenia, opuszczanie linijek przy przepisywaniu z tablicy),
• upośledzenie czynności motoryki dużej i małej (problem z trzymaniem długopisu, wycinaniem, nieprawidłowa pozycja podczas siedzenia przy stoliku),
• usprawnianie funkcji poznawczych.

Doświadczenia autora pokazują, że jednym ze zdecydowanie najczęściej spotykanych zaburzeń SI u dzieci na przestrzeni ostatnich 8 lat jest podwrażliwość proprioceptywna. Polega to na zwiększonym zapotrzebowaniu silnych wrażeń zmysłowych w postaci docisków stawowych i ściskania, czyli stymulacji receptorów czucia głębokiego (propriocepcji).

Na czym polega terapia integracji sensorycznej?

Zajęcia SI polegają na dostarczaniu dziecku kontrolowanej dawki doznań sensorycznych, których intensywność jest dostosowana do charakteru i nasilenia zaburzeń. Bardzo ważne jest, aby terapia przebiegała w przyjaznej atmosferze, poczuciu współuczestnictwa przez małego pacjenta w kierowaniu zajęciami. Duże zaangażowanie, motywacja są bardzo dobrym czynnikiem prognostycznym w kwestii rezultatów działań terapeutycznych. Dlatego też zajęcia odbywają się w pracowni sensorycznej, która musi spełniać określone wymogi i posiadać specjalistyczne przyrządy. Sala powinna być wystarczająco doświetlona, mieć odpowiednie wymiary oraz spełniać warunki bezpieczeństwa. 

Pomoce do Integracji Sensorycznej to przede wszystkim stelaże, podwieszki, różnorodne huśtawki, trampoliny, maglownice oraz cała gama sprzętu naziemnego, które służą głównie stymulacji układu przedsionkowego i proprioceptywnego. Pozwala to zapewnić różnorodność. Dzięki temu dziecko utrzymuje wysoki poziom zaangażowania i wewnętrznej motywacji. Terapeuta SI wykorzystuje także masę drobnych pomocy sensorycznych, często wykonuje je samodzielnie lub wspólnie z dzieckiem. Pozwala to na rozwój kreatywności po obu stronach, umożliwia tworzenie nieskończonych kombinacji zadań i urozmaicanie zajęć w gabinecie Integracji Sensorycznej. 

Terapia SI u małych dzieci

Dziecko w wieku przedszkolnym z zaburzeniami Integracji Sensorycznej poza podjęciem terapii w pracowni powinno otrzymać zalecenia do domu – dobór zadań powinien być dostosowany do wieku. Konstrukcja i aranż tego typu ćwiczeń w terapii SI odbywają się w oparciu o wiedzę z zakresu rozwoju psychomotorycznego dziecka. Pozwala to ustalić, co dziecko może już wykonywać. Daje również punkt odniesienia oraz możliwość utrzymywania wysokiego poziomu zaangażowania pacjenta. Ponadto likwiduje obawę, że coś jest zbyt trudne i/lub nieadekwatne. Przykładem może być matematyka sensoryczna ucząca rozpoznawania kształtów, kolorów, wielkości. 

W przypadku niemowlaków stymulacja odbywa się poprzez kreowanie odpowiednich zabaw sensorycznych i stosowania czynności pielęgnacyjnych w sposób zaproponowany przez terapeutę. Terapeuta Integracji Sensorycznej ma także za zadanie poinformowanie o możliwych konsekwencjach nieleczonych deficytów. Mogą to być zaburzenia napięcia mięśniowego (wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe), orientacji przestrzennej, schematu ciała, równowagi czy ruchów oczu. 

Terapia SI u dzieci starszych

Dziecko w wieku szkolnym z zaburzeniami Integracji Sensorycznej otrzymuje więcej zadań do domu. Pamiętając o założeniach tej metody sensorycznej, należy zaznaczyć, że możliwości reorganizacji, modyfikacji działania mózgu kurczą się wraz z wiekiem. Im starsze dziecko, tym wyrównywanie deficytów może stać się dłuższe. Zabawy dla takich dzieci mogą zostać wzbogacone o bardziej wyszukane zadania sekwencyjne, wymagające znacznie większego zaangażowania. Przykładem może być zadanie wykorzystujące niestabilne podłoże, połączone z wykonywaniem na nim określonych czynności z nadzorem terapeuty. 

Terapia SI w domu – ćwiczenia wspomagające integrację sensoryczną

Nie należy spodziewać się efektów przy braku zaangażowania i niestosowaniu się do zaleceń terapeuty w środowisku domowym. Terapia SI w domu to jeden z gwarantów późniejszych rezultatów. Do skonstruowania opinii na temat zaburzeń sensorycznych dziecka terapeuta zawsze powinien dołączyć zalecenia (tzw. dieta sensoryczna). Znajdują się tam istotne informacje odnośnie postępowania, modyfikacji pewnych dotychczasowych zachowań poza gabinetem SI. 

W domu można przeprowadzić ciekawe zajęcia z plastyki sensorycznej. Opiekun wspólnie z dzieckiem, wykorzystując masę solną, barwienie ryżu czy samą strukturę różnych produktów spożywczych, stwarza sprzyjające warunki do pracy nad deficytami. Jest to również stworzenie przestrzeni do spędzenia razem czasu. Takie masy sensoryczne w postaci tzw. inteligentnej plasteliny (świecącej czy zmieniającej kolor) można także zakupić w sklepie. Integracja Sensoryczna oferuje także pomoce w postaci kołder obciążeniowych, kamizelek, obciążników na stawy. Doskonale sprawdzają się w terapii dysfunkcji układu proprioceptywnego. 

Bardzo popularne jest zawijanie dziecka w kocyk – ćwiczenie nazywane powszechnie „naleśnikiem” (po zawinięciu prosimy dziecko, aby samo spróbowało się z takiego „naleśnika” wydostać). Inną propozycją lubianą przez dzieci jest zabawa w „mumię”. Owijamy elastyczne bandaże na ciele malucha, po czym razem próbujemy je zdjąć. W tym celu opiekun przytrzymuje końcówkę bandaża, a mały pacjent kręci się dookoła. To ćwiczenie zawiera w sobie komponenty stymulacji zarówno układu przedsionkowego (obroty, kręcenie) oraz układu proprioceptywnego (docisk bandaży).

Przydatnym narzędziem do pracy  może okazać się także poduszka sensomotoryczna - dowiedz się, co daje i jak wykorzystać ją do ćwiczeń. 

Efekty terapii Integracji Sensorycznej

Terapeuta Integracji Sensorycznej dokonuje oceny rezultatów w oparciu o obserwacje rodziców, swoje oraz ponowną diagnozę. Jej ponowne wykonanie jest konieczne, ponieważ umożliwia bardzo dokładne porównanie wyników, które odnoszą się do norm wiekowych. Dzięki temu zarówno opiekunowie, jak i terapeuta sensoryczny ma pewność co do rezultatów. W razie potrzeby może podjąć także modyfikację dotychczas stosowanych działań. Taka rediagnoza powinna odbywać się nie częściej niż raz na pół roku. Jest to minimalny odstęp czasowy, który pozwala na uchwycenie ewentualnych zmian. 

Standardowy czas trwania terapii SI to dwa lata, choć nie jest to regułą. Częstotliwość spotkań to zazwyczaj 1–2 razy w tygodniu. Rozpiętość czasowa pojedynczej sesji bywa różna i wynosi 30–60 minut. Należy zwracać uwagę na możliwości zaangażowania dziecka w takim przedziale i wybrać ten optymalny.