Co zrobić, aby jak najlepiej stymulować rozwój mowy u najmłodszych?

Rozwój mowy u dziecka to długi i skomplikowany proces, który przebiega etapami przez znaczący czas jego życia. Mając na uwadze znaczenie mowy w życiu społecznym, a także złożoność procesu kształtowania się jej, konieczne jest, aby jak najlepiej wspierać w tym dziecko – jak najlepiej to zrobić?  

Zauważyć można coraz większą świadomość rodziców w zakresie wspomagania swych dzieci w rozwoju mowy. Rodzice umawiają się na konsultacje logopedyczne z coraz młodszymi dziećmi, uczestniczą aktywnie w rozmowie ze specjalistą i zadają szczegółowe pytania dotyczące tego, jak i kiedy kształtuje się rozwój mowy dziecka.

Jak kształtuje się rozwój mowy dziecka?

Okres kształtowania się mowy dziecka przebiega według konkretnych etapów o ustalonej kolejności. Warto dowiedzieć się, kiedy pojawia się mowa u dzieci według określonych prawideł. Kryterium to przedstawia się następująco:

• okres prenatalny, czyli przygotowawczy,
• okres melodii (od urodzenia do pierwszego roku życia),
• okres wyrazu (od pierwszego do drugiego roku życia),
• okres zdania (od drugiego do trzeciego roku życia),
• okres swoistej mowy dziecięcej (od trzeciego do siódmego roku życia).

Każdy z powyższych etapów pojawia się w określonym czasie. Zdarzyć się jednak mogą opóźnienia, które spowalniają lub zakłócają rozwój mowy dziecka. Dopuszczalne są pewne przesunięcia, ponieważ każde dziecko rozwija się we własnym tempie, jednak przyjmuje się, że nie mogą być one większe niż sześć miesięcy.

Jakie czynniki mogą wpływać na spowolnienie rozwoju mowy dziecka?

Przyczyn, które świadczą o tym, że występuje późna mowa u dzieci lub dziecko nie mówi, jest wiele. Pojawiające się problemy z mową u dzieci mogą być wynikiem różnych zaburzeń czy chorób. W przypadku wszelkich wątpliwości, by dowiedzieć się, co hamuje rozwój mowy dziecka, należy udać się z dzieckiem do logopedy, który przeprowadzi specjalistyczne badania oraz udzieli wskazówek do dalszego działania profilaktycznego lub terapeutycznego.

Wśród czynników, które mogą wpływać na spowolnienie rozwoju mowy dziecka, wymienia się między innymi:

• przebyte choroby przez matkę w okresie ciąży (np. różyczka, toksoplazmoza, ospa wietrzna),
• spożywanie alkoholu, palenie tytoniu oraz przyjmowanie niektórych leków przez matkę w  okresie ciąży,
• urazy okołoporodowe,
• przebyte choroby przez dziecko,
• nieprawidłową budowę w obrębie aparatu artykulacyjnego dziecka (języka, podniebienia miękkiego, podniebienia twardego, języczka, warg, zębów, żuchwy, dziąseł),
• zaburzenia słuchu u dziecka,
• nieprawidłowy przebieg rozwoju funkcji w obrębie narządów mowy u dziecka (ssania, odgryzania, żucia, oddychania, połykania),
• brak wzorców językowych od najbliższego otoczenia oraz bodźców motywujących do mówienia.

W jaki sposób stymulować rozwój mowy u najmłodszych?

Rodzice często zadają sobie pytanie, jak zachęcić dziecko do mówienia, jak wspierać rozwój mowy swojego dziecka oraz na czym polega stymulacja rozwoju mowy dziecka przez najbliższe otoczenie. Poniżej przedstawiono przydatne wskazówki dotyczące tego, jak wspomagać rozwój mowy u młodszych dzieci, jak również tych w wieku przedszkolnym.

Stymulacja rozwoju mowy dziecka przez najbliższe otoczenie

Przede wszystkim należy otaczać dziecko mową w sytuacjach codziennych, czyli opowiadać o tym, co w danej chwili jest wspólnie wykonywane. W ten sposób wzbogacamy słownictwo, czyli wpływamy na to, że rozwija się mowa czynna i bierna u dzieci, poprzez naukę określonych nazw przedmiotów, produktów, cech i właściwości przedmiotów, stanów emocjonalnych oraz wykonywanych czynności. Ważne, aby nazywać to, co dziecko aktualnie widzi oraz czym się akurat interesuje.

Warto codziennie czytać dziecku książki i zachęcać do aktywnego uczestnictwa w czytaniu np. prosząc dziecko, aby wskazało konkretne osoby i przedmioty przedstawione na ilustracjach. To sprawia, że wzbogacamy słownictwo dziecka, uczymy go myślenia przyczynowo-skutkowego, rozwijamy jego wyobraźnię i zaciekawiamy dziecko otaczającym światem.

Ważne jest także, aby nazywać konkretne emocje pojawiające się podczas czytania, czy oglądania obrazków. Dzięki temu dziecko uczy się identyfikować rozmaite stany emocjonalne, jakie są obecne w życiu człowieka.

Ćwiczenia artykulacyjne, oddechowe, fonacyjne

Dobrym pomysłem jest wykorzystywanie codziennych sytuacji i zabaw przy lustrze, aby zachęcić dziecko do ćwiczeń usprawniających pracę narządów artykulacyjnych. Wszystkie ćwiczenia artykulacyjne możemy wykonywać wraz z dzieckiem, dając mu wzorzec.

Uwagę warto zwrócić również na ćwiczenia fonacyjne, których celem będzie praca nad tym, aby głos nie brzmiał zbyt słabo, nosowo czy chrapliwie.

Ćwiczenia słuchowe

Innym istotnym ćwiczeniem, które można wykorzystać w sytuacjach codziennych jest rozpoznawanie wraz z dzieckiem dźwięków instrumentów, odgłosów zwierząt, dźwięków z otoczenia oraz próby ich naśladowania. Wskazane są również wszelkie ćwiczenia słuchowe mające na celu odtworzenie przez dziecko rytmu za pomocą klaskania czy gry na bębenku, jak również różnicowanie liczby dźwięków.

Ćwiczenia motoryki

Warto wykonywać z dzieckiem ćwiczenia dużej i małej motoryki, gdyż na rozwój umiejętności mówienia wpływ ma rozwój motoryczny całego ciała, a zwłaszcza małej, czyli inaczej: precyzyjnej. Usprawniając rozwój dłoni, pobudzamy rozwój mowy, ponieważ wykonywanie czynności ruchowych ułatwia mówienie. Im większa precyzja w wykonywaniu ruchów dłoni i sprawność palców, tym większa sprawność ogólna narządów artykulacyjnych.

Odizolowanie dziecka od sprzętów elektronicznych

Niezwykle istotnym elementem jest wyeliminowanie u dziecka możliwości korzystania z takich sprzętów jak telewizor, telefon, tablet, komputer. To sprawia, że dziecko nie obcuje z drugim człowiekiem, nie doświadcza świata i nie ma możliwości rozwijania mowy w naturalnych sytuacjach. Bodźce docierające do dziecka z ekranu sprzętów elektronicznych hamują rozwój lewej półkuli mózgu odpowiedzialnej między innymi za tworzenie i odbieranie mowy.

Chwalenie dziecka za najmniejsze osiągnięcia

Ważne jest, aby chwalić dziecko za dotychczasowe osiągnięcia i doceniać jego pracę, co będzie mobilizować dziecko do dalszego wysiłku. Dodatkowo dziecko uczy się w ten sposób systematyczności i wytrwałości w dążeniu do wyznaczonego celu.

Rola rodziców, opiekunów w procesie kształtowania się mowy u dzieci jest niezwykle ważna. Są oni pierwszymi osobami, które mogą w istotny sposób wpłynąć na rozwój swojego dziecka. Należy mieć na uwadze, że wszelkie wątpliwości i niepokoje, dotyczące rozwoju dziecka, warto skonsultować z odpowiednim specjalistą. Wiadomo nie od dziś, że lepiej zacząć od działań profilaktycznych, a w sytuacji konieczności działań terapeutycznych, bo im szybciej rozpoczniemy ćwiczenia logopedyczne, tym większa szansa na lepsze i szybsze efekty.