Dyspraksja (syndrom niezdarnego dziecka) – przyczyny i objawy dyspraksji rozwojowej

Dyspraksja, nazywana również syndromem dziecka niezdarnego, to dysfunkcja percepcyjno-motoryczna przejawiająca się zaburzeniami koordynacji rozwojowej. Dzieci dyspraktyczne mają trudności z planowaniem i wykonywaniem czynności zarówno w zakresie motoryki małej (np. z rysowaniem, pisaniem, zapinaniem guzików), jak i w zakresie motoryki dużej (np. gra w piłkę, jazda na rowerze). Dyspraksja objawia się także opóźnionym rozwojem mowy, trudnościami ze skupieniem i z nauką czy zaburzeniami równowagi. Nie wpływa ona jednak na inteligencję. Aby pomóc dziecku, warto udać się do specjalistów, m.in. terapeuty SI, logopedy, pedagoga, aby dobrać odpowiednią terapię.

Dyspraksja – co to jest?

Dyspraksja to trudność w wykonywaniu zadań sekwencyjnych, problemy z koordynacją, przetwarzaniem bodźców oraz zapamiętywaniem, co ma wpływ na układ nerwowy i odpornościowy organizmu. Dysfunkcje w zakresie zaburzeń koordynacji ruchowej, nauki motorycznej, zaburzenia percepcji to również cechy charakterystyczne opisywanego problemu.  

Bardzo często dyspraksja jest nazywana syndromem niezdarnego dziecka. Najbardziej klasycznym przykładem nieprawidłowości tego typu u dziecka jest brak umiejętności sekwencjonowania złożonych zadań motorycznych. Może to być chociażby problem z pokonywaniem poszczególnych etapów podczas mycia zębów. 

Dyspraksja – przyczyny

Wśród przyczyn dyspraksji wymienia się najczęściej brak właściwego rozwoju neuronów ruchowych, co powoduje, że nie mogą one utworzyć efektywnych połączeń – to z kolei stwarza trudności w przetwarzaniu informacji dostarczanych do naszego układu nerwowego. Z dużą pewnością naukowcy podają, że jest to zaburzenie, którego podłożem nie jest konkretne uszkodzenie obszaru mózgu, a upośledzenie komunikacji pomiędzy poszczególnymi partiami układu nerwowego. Niezdarność ruchowa czy inne podobne zaburzenia ruchowe u dzieci mogą być dziedziczne.

Obserwuje się, że jeśli dziecko ma problem o opisywanym charakterze, to zazwyczaj któreś z rodziców również podaje występowanie u siebie takowych aktualnie lub w przeszłości. U osób dorosłych niezgrabność ruchowa określana jest mianem zaburzeń praksji lub inaczej apraksją (dyspraksja u dorosłych). 

Dyspraksja – objawy

Rozwojowe zaburzenia koordynacji, czyli inaczej dyspraksja rozwojowa, posiada bardzo wiele charakterystycznych cech, które mogą sugerować obecność zaburzenia. Objawy różnią się w zależności od wieku. Warto zaznaczyć, iż dziecko nie musi prezentować wszystkich z niżej wymienionych. 

Wśród najbardziej charakterystycznych objawów dyspraksji wymienia się:

• opóźnienie rozwoju ruchowego,
• trudności z wydawaniem dźwięków, naśladowaniem ich, powtarzaniem sekwencji,
• opóźniony rozwój mowy, ograniczony repertuar słów, wypowiadanie ich z dużą ilością przerw,
• problemy z zapinaniem guzików, zasuwaniem suwaka, używaniem sztućców, wiązaniem sznurówek,
• trudności z koncentracją uwagi,
• problemy z malowaniem, rysowaniem, układaniem, używaniem nożyczek,
• trudności z wchodzeniem i schodzeniem ze schodów,
• trudności w utrzymywaniu przedmiotów, przewracanie się,
• problemy w stosowaniu się do instrukcji,
• trudności podczas uczestniczenia w grach zespołowych, unikanie sportu,
• brak organizacji.

Należy zaznaczyć, że dzieci dyspraktyczne wymagają specjalistycznego podejścia diagnostyczno-terapeutycznego. Wobec tego bardzo ważnym krokiem będzie skierowanie na diagnozę zaburzeń integracji sensorycznej. Pozwoli to na precyzyjne ustalenie deficytów, stworzenie panu terapii oraz wdrożenie odpowiedniego postępowania przez opiekunów. 

Dyspraksja słowna (dyspraksja oralna)    

Pod tym pojęciem kryje się zaburzenie związane z mową. Dyspraksja mowy lub inaczej dyspraksja werbalna oznacza dysfunkcje artuklacyjno-fonacyjne. Dziecko często mówi zbyt cicho, pomija pewne głoski, niekiedy nawet całe obszary wypowiedzi, przez co mogą one być niezrozumiałe, nielogiczne w odbiorze. Często występują problemy z właściwym oddychaniem oraz czuciem w obrębie jamy ustnej. 

Dyspraksja ruchowa

Dyspraksja ruchowa to dysfunkcja objawiająca się najczęściej trudnością w wykonywaniu zadań złożonych z kilku sekwencji. Koordynacja ruchowa takiego dziecka jest znacznie poniżej normy wiekowej oraz jego możliwości intelektualnych. Dysfunkcja jest obserwowana już na bardzo wczesnym etapie rozwoju i nie jest rezultatem zaburzeń neurologicznych czy schorzeń. Nie jest nabyta. Sprawia trudności w czynnościach, takich jak nauka kroków podczas prób tanecznych, przygotowywanie posiłku, ubieranie się, mycie. 

Dyspraksja – diagnoza

W badaniu prowadzonym przez lekarza (pediatrę, neurologa) można stwierdzić cechy niedostatecznej dojrzałości układu nerwowego. Występują one najczęściej pod postacią obecności ruchów choreoatetotycznych obserwowanych przy konkretnych testach. Mogą występować ruchy lustrzane czy widocznie obniżona koordynacja w zakresie ruchów całego ciała.

Dalszym krokiem jest ocena pod kątem zaburzeń procesów integracji sensorycznej. Diagnostyka wykonywania jest przez wykwalifikowanego terapeutę SI posługującego się kilkoma narzędziami umożliwiającymi obiektywną diagnozę. Zazwyczaj jest to obserwacja kliniczna, testy południowo-kalifornijskie, wywiad z rodzicami oraz obserwacja dziecka podczas zabawy na sali terapeutycznej. Wyniki wskazują najczęściej na osiągnięcie słabych rezultatów podczas próby naśladowania ruchów języka, podczas próby palcie-kciuk czy naśladowania prezentowanych przez terapeutę sekwencji i ruchów ciała w teście imitacji pozycji. 

Innymi specjalistami, z którymi warto się skonsultować w przypadku podejrzenia zaburzeń dyspraktycznych, są logopeda, pedagog, psycholog dziecięcy, fizjoterapeuta.

Dyspraksja – postępowanie. Ćwiczenia stosowane w dyspraksji

Z perspektywy terapii integracji sensorycznej dyspraksja jest zaburzeniem, które wynika z niedojrzałości układu nerwowego. Celem postępowania będzie poddawanie kontrolowanemu bodźcowaniu z wykorzystaniem koncepcji SI. Wśród wskazówek niezbędnych do przeprowadzenia właściwej stymulacji według koncepcji SI jest między innymi wykorzystanie możliwości poznawczych dziecka. Podczas zadań ruchowych należy zwracać uwagę na to, aby dziecko patrzyło na wykonywane przez siebie czynności, opisywało to, co dzieje się z jego ciałem. Bardzo ważne jest zaprezentowanie ruchu, który chcemy, żeby dziecko wykonało. Pozwoli to stworzyć lepsze wyobrażenie na temat tego, czego od niego wymagamy. Nieodłącznym elementem powinna być również stymulacja układu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego. Pozwoli to na poprawę w zakresie schematu ciała. 

Przykładowe ćwiczenia do zastosowania to:

1. Zabawy z wykorzystaniem kołderki dociążającej. Owijanie w kołderkę i próby samodzielnego rozwijania jej przez dziecko. Można również zawinąć dziecko w kocyk czy inny materiał.
2. Stosowanie torów przeszkód z planowaniem kilku etapów podczas przechodzenia przez nie. 
3. Masaż poszczególnych części ciała z wykorzystaniem różnych faktur i nazywaniem tych części ciała przez dziecko.
4. Zabawy wykorzystujące ruchy obrotowe, np. kręcenie na fotelu obrotowym, huśtanie na huśtawce.
5. Próby odtwarzania pozycji prezentowanych przez dorosłego, naśladowania dźwięków.

Zaprezentowane ćwiczenia stosowane w dyspraksji powinny być skonsultowane z terapeutą. Warto pamiętać, że należy je dopasować w oparciu o plan diagnostyczno-terapeutyczny i możliwości dziecka.