Afty – przyczyny, objawy i leczenie

Afty są częstym schorzeniem błony śluzowej jamy ustnej. Zwykle pojawiają się w dzieciństwie. Mogą powodować dyskomfort przy wykonywaniu codziennych czynności, jak mówienie czy jedzenie. Afty i ich przyczyny nie są do końca poznane, dlatego też skuteczne leczenie nawracających aft jest wyzwaniem terapeutycznym.

Afty – ich rodzaje i przyczyny powstawania

Afty są owrzodzeniami w jamie ustnej, które mogą różnić się między sobą wielkością, miejscem, w którym powstają, a także częstotliwością występowania oraz czasem trwania. Stosując tę kategoryzację, rozróżniamy afty małe, duże, opryszczkopodobne, afty Bednara (afty u dzieci). Zwykłe afty zazwyczaj znikają po kilku dniach i nie sprawiają większych problemów. Problem pojawia się w przypadku tzw. aftozy nawrotowej. Mimo że temat aft jest szeroko badany, w dalszym ciągu mamy mało informacji na temat przyczyny ich powstawania. Zalicza się je do schorzeń wieloczynnikowych. Z pewnością nawracające afty to problem medyczny o podłożu immunologicznym. Na podstawie wielu badań można przypuszczać, że jest związek pomiędzy nawrotem aft, a istnieniem chorób o charakterze zapalnym, takich jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Czynnikiem inicjującym proces tworzenia się aft w jamie ustnej może być miejscowy uraz, który powstał np. na skutek działań lekarza stomatologa, źle dopasowanego aparatu ortodontycznego, złego szczotkowania zębów albo jedzenia twardych posiłków. W niektórych przypadkach nawracające afty mogą powstawać jako skutek uboczny stosowania leków hormonalnych zawierających progesteron albo świadczyć o tym, że w ciele kobiety poziom tego hormonu jest podwyższony. Jeśli chodzi o predyspozycje genetyczne, u około 40 proc. pacjentów z problemem nawracających aft odnotowano ten problem w rodzinie. Afty powstają również w sytuacjach stresowych, w wyniku wzrostu stężenia kortyzolu w ślinie, co z kolei przyczynia się do osłabienia odporności, a od tego już prosta droga do powstania afty w jamie ustnej.

Afty – przyczyny mogą tkwić w diecie

Dane literaturowe dotyczące przyczyn powstawania aft pokazują, że osoby, u których zdiagnozowano obniżony poziom witamin B, mają predyspozycje do pojawiania się aft. Główną rolę przypisuje się witaminie B12, której deficyt jest ściśle związany z anemią złośliwą. Prowadzone są badania w kierunku niskiego poziomu kwasu foliowego w organizmie jako przyczyny powstawania aft. Nie do końca zrozumiałą rolę w ich powstawaniu odgrywają substancje pokarmowe, które mają udowodnione działanie alergizujące, takie jak: kawa, pomidory, żółty ser, mleko i orzechy, ponieważ tylko u znikomej części pacjentów z problemem nawracających aft eliminacja wymienionych składników pokarmowych powodowała trwałe ustąpienie objawów.

Afty – jakie są objawy?

Objawy aft są bardzo charakterystyczne. Aftę opisuje się jako owrzodzenie śluzówki, którą w niedługim czasie pokrywa biały nalot. Objawem towarzyszącym może być opuchlizna jamy ustnej. Chorzy opisują ten stan jako mało komfortowy o obniżonym progu odczuwania bólu. Nawracające afty występują w trzech różnych wariantach klinicznych i mają różny przebieg czasowy. Małe, drobne owrzodzenia mające mniej niż 1 cm średnicy zanikają samoczynnie w ciągu 4-14 dni. Duże owrzodzenia mające zwykle średnicę 1-3 cm mogą utrzymywać się od 10 dni do 6 tygodni lub czasami nawet dłużej. Są szczególnie niebezpieczne, ponieważ pozostawiają blizny. Trzeci typ stanowią afty bardzo małe, ale zgrupowane, które są niezwykle bolesne i utrzymują się przez 7-10 dni. Odnotowano przypadki występowania nawet 100 owrzodzeń jednocześnie zlewających się w całość. Opisane trzy warianty mogą się czasami pojawiać jednocześnie.

Afty – leczenie miejscowe

Mnogość przyczyn powstawania aft wyklucza stosowanie jednego sposobu leczenia tego schorzenia. Leczenie zależy od rodzaju i rozległości powstałych nadżerek i obejmuje zarówno leczenie miejscowe, jak i diagnostykę w celu wykluczenia schorzeń ogólnoustrojowych. Leczenie miejscowe w połączeniu z wyeliminowaniem czynników zwiększających ryzyko, czyli stresu, nieodpowiedniej higieny jamy ustnej, elementów podrażniających oraz nieodpowiedniej diety, zaleca się przy aftach małych, występujących kilka razy w roku. Skuteczny lek na afty o działaniu miejscowym ma łagodzić stan zapalny, uśmierzać ból, znieczulać, a także przyspieszać proces gojenia. Miejscowe środki znieczulające w postaci żelu lub kremu zawierające lidokainę przynoszą natychmiastową ulgę. Zalecane jest również płukanie jamy ustnej płynem zawierającym lidokainę i chlorek cetylopirydynowy. Płukanki z chlorheksydyną zmniejszają częstość występowania aft, przyspieszają ich gojenie i łagodzą ból. Oktenidyna i cytrynian cynku zapobiegają zakażeniu bakteryjnemu lub grzybicznemu. Gliceryna stanowiąca podstawowy składnik ma za zadanie stworzenie warstwy ochronnej dla uszkodzonego miejsca i nawilżanie go. Skuteczna w leczeniu aft jest również płukanka z szałwii. Na afty można też stosować dekspantenol w różnych postaciach (żel, spray).

Afty – leczenie ogólnoustrojowe

Nawracające afty o ciężkim przebiegu wymagają innego sposobu leczenia. Po pierwsze, należy wykonać badania ogólne krwi, a także poziomu żelaza i witaminy B12, oraz wykluczyć alergię na gluten, istnienie chorób o podłożu zapalnym i pasożytów. Po drugie, należy zastosować, oprócz leczenia miejscowego, odpowiednie leczenie ogólnoustrojowe, w szpitalu pod okiem specjalistów. Obejmuje ono stosowanie sterydów, leków o działaniu immunosupresyjnym i immunostymulującym. Oprócz tego należy włączyć odpowiednią suplementację witamin: A, C, D i PP. Skutecznym sposobem jest również laseroterapia CO2.