Choroby jamy ustnej - co warto o nich wiedzieć?

Choroby jamy ustnej występują dość powszechnie, ale ich niekorzystne następstwa są zazwyczaj bagatelizowane. Tymczasem zmiany te mają wpływ na zdrowie całego organizmu.

Rozwój bakterii w jamie ustnej, niekoniecznie oznaczający zaniedbania w jej higienie, może być również przyczyną nieświeżego oddechu. Przypadłość ta przysparza wielu osobom problemów w kontaktach międzyludzkich, a nawet naraża na towarzyski ostracyzm. Niektóre zmiany chorobowe w jamie ustnej mogą być objawem zaburzeń ogólnoustrojowych lub zwiastunem poważniejszych chorób.

Zapalenie dziąseł

Najczęściej występującym schorzeniem tkanek okołozębowych jest zapalenie dziąseł. Występuje ono najczęściej u ludzi młodych, a przyczyną powstawania stanu zapalnego są bakterie namnażające się na szyjkach zębów w okolicy dziąsła na skutek niedostatecznej higieny jamy ustnej. Dodatkowymi czynnikami ułatwiającymi rozwój drobnoustrojów mogą być: kamień nazębny, ubytki w wypełnieniach (tzw. plombach), źle dopasowane protezy, czy wady zgryzu.

Stan zapalny dziąseł objawia się obrzękiem, zaczerwienieniem, bolesnością i krwawieniem. Czasem przebieg zapalenia może być bardzo ciężki, z gorączką, ślinotokiem oraz z silnymi bólami wynikającymi z dużego uszkodzenia tkanek jamy ustnej, które uniemożliwiają spożywanie pokarmów. Jeżeli zapalenie dziąseł nie jest leczone, może dojść do zajęcia kości, tworzenia ropni przyzębowych, co w konsekwencji prowadzi do utraty uzębienia.

Leczenie zapalenia dziąseł polega przede wszystkim na stosowaniu miejscowych środków przeciwzapalnych, czasem tylko zachodzi potrzeba podania leków przeciwbólowych lub antybiotyku. Do zwalczania zapalenia dziąseł służą napary ziół (takich jak kwiat rumianku, czarnego bzu, nagietka, ślazu, lipy, liście mięty, szałwi, ziele tymianku, macierzanki, kora dębu lub kłącze pięciornika) lub mieszanek ziołowych. Można również stosować płukanie jamy ustnej roztworami gotowych nalewek lub użyć żelu. W zapobieganiu zapaleniom dziąseł najważniejszą rolę odgrywa higiena jamy ustnej.

Jak zapobiec zapaleniu dziąseł:

• Przestrzeganie higieny jamy ustnej, czyli czyszczenie zębów przynajmniej 2 razy dziennie, dostatecznie twardą szczoteczką.
• Badania kontrolne u stomatologa, co najmniej 3-4 razy w ciągu roku.
• Regularne usuwanie kamienia nazębnego w gabinecie stomatologicznym.
• Przestrzeganie odpowiedniej diety (pokarmy powinny być dostatecznie twarde, bogate w białko, witaminy i sole mineralne).

Nieświeży oddech

Problem tzw. nieświeżego oddechu może występować tylko okresowo, na przykład w wyniku palenia papierosów, po wypiciu alkoholu lub po spożyciu określonych pokarmów, takich jak cebula, czosnek lub niektóre przyprawy. Stały nieprzyjemny zapach z ust jest zwykle spowodowany chorobami dziąseł, a dokładniej płytką nazębną złożoną z bakterii, których produkty rozkładu dają nieprzyjemny zapach. Nieświeży zapach może być również związany z niedostateczną higieną jamy ustnej lub z przewlekłym zapaleniem zatok. Przyczyną tej uciążliwej dolegliwości są też czasem czynniki zmniejszające wydzielanie śliny w jamie ustnej, takie jak: spożywanie alkoholu, głodzenie, wysiłek fizyczny, czy niektóre leki (np. trójcykliczne leki przeciwdepresyjne).

Zwalczanie nieprzyjemnego zapachu z ust należy rozpocząć od wizyty u stomatologa, który usunie kamień nazębny i skontroluje stan higieny jamy ustnej. Jeżeli dolegliwości utrzymują się, korzystnie działa żucie świeżych ziół: pietruszki, koperku, bazylii, mięty oraz żucie gumy bez cukru, gdyż zwiększa ono wydzielanie śliny i ułatwia oczyszczanie jamy ustnej. Należy także spożywać spore ilości napojów (najlepiej wody mineralnej), aby nie dopuszczać do wysychania jamy ustnej. Jeżeli sposoby te nie rozwiążą problemu, konieczne jest sięgnięcie po substancje farmakologiczne.

Specyficznymi środkami do zwalczania nieprzyjemnego oddechu są płyny i aerozole odświeżające, często o zapachu ziołowym (mięty, cytryny, szałwi, tymianku). Zwalczanie przykrego zapachu z ust związanego ze stanami zapalnymi dziąseł i obecnością bakterii ułatwiają płyny do płukania jamy ustnej lub tabletki do ssania o działaniu bakteriobójczym. Niektóre środki pomagające uzyskać świeży oddech zawierają jony cynku, który wchodzi w reakcję z odpowiedzialnymi za przykry zapach związkami siarki, umożliwiając zachowanie świeżego oddechu przez kilka godzin.

Drożdżyca jamy ustnej

Kolejnym schorzeniem jamy ustnej jest drożdżyca. Jest ona wywołana zakażeniem grzybem drożdżopodobnym z rodzaju Candida. Czynnikami predysponującymi do rozwoju kandydiozy są niedobory witamin, szczególnie z grupy B, zaburzenia odporności, ciężkie choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, białaczka, gruźlica, choroba nowotworowa) lub niedawno przebyta chemio- lub radioterapia. Również stosowanie leków, takich jak antybiotyki, sterydy, doustne środki antykoncepcyjne, leki immunosupresyjne może sprzyjać zakażeniu grzybami. Do wystąpienia drożdżycy prowadzi również zła higiena jamy ustnej, zmniejszenie wydzielania śliny, długotrwałe stany zapalne błony śluzowej, noszenie protez zębowych i palenie tytoniu.

Ostra drożdżyca jamy ustnej charakteryzuje się występowaniem miękkich, białych plamek, ściśle połączonych z podłożem, krwawiących po próbie ich oddzielenia. Najczęściej wykwity pojawiają się na języku i na podniebieniu.

Leczenie drożdżycy polega na stosowaniu preparatów przeciwgrzybiczych, początkowo miejscowych, a w razie nieskuteczności tego leczenia, konieczne może być zastosowanie terapii doustnej. Wszystkie leki powinny być stosowane jeszcze przez dwa tygodnie po ustąpieniu objawów ze względu na możliwość nawrotów.

Kandydioza może występować również u niemowląt, nosi wtedy nazwę pleśniawek. Pleśniawki to ostre zapalenie jamy ustnej, najczęściej pojawiające się u noworodków zakażonych podczas porodu grzybami drożdżopodobnymi, pochodzącymi z narządów rodnych matki. Objawy choroby pojawiają się po kilku dniach od zakażenia pod postacią biało-szarych, powierzchownych nalotów, przypominających zsiadłe mleko. Zmiany obejmują podniebienie, policzki, dziąsła i język, a w cięższych przypadkach również gardło, przełyk, a nawet oskrzela. Pleśniawki, występujące u noworodka mogą utrudniać połykanie, a przy znacznym rozprzestrzenieniu się zmian nawet upośledzać oddychanie.

Leczenie w niepowikłanych przypadkach polega na zakraplaniu do jamy ustnej lub przecierania błony śluzowej po każdym posiłku zawiesiną leku przeciwgrzybiczego. Leczone pleśniawki ustępują po 5-10 dniach. Gdy po tygodniu leczenia pleśniawki nie ma poprawy, konieczna jest wizyta u lekarza, który przepisze mocniejsze leki przeciwgrzybicze.

Kandydioza kątów ust, czyli tzw. zajady, najczęściej pojawia się u dzieci. Powstawaniu tego schorzenia sprzyjają: niedobory pokarmowe, awitaminoza - głównie witaminy B2, czy niedokrwistość. Zmiany mają charakter ognisk zapalno-nadżerkowych, nieostro odgraniczonych od skóry zdrowej, pokryte są szarobiałym nabłonkiem lub białawymi nalotami. Bardzo charakterystyczne jest pękanie kącików ust i towarzysząca temu bolesność. Proces zapalny może się szerzyć na otaczającą skórę.

Uwaga!

Grube białe plamy na języku i błonie śluzowej policzków mogą być objawem leukoplakii, która jest stanem przedrakowym. By rozpoznać charakter zmian, lekarz pobierze wacikiem próbkę nalotu i obejrzy ją pod mikroskopem. Również wszystkie długo gojące się zmiany czy owrzodzenia w jamie ustnej mogą być zmianą nowotworową. W razie wątpliwości co do charakteru nieprawidłowych wykwitów konieczna jest wizyta u lekarza w celu wykluczenia niebezpiecznych schorzeń.

Aftozy

Afty mogą pojawić się w każdym wieku, ale najczęściej występują u młodych kobiet w wieku 25-40 lat. Przyczyny ich powstawania nie są do końca poznane. Sugeruje się, iż główną rolę odgrywa spadek odporności organizmu. Tworzeniu aft sprzyjają urazy mechaniczne, stres, miesiączka, niedożywienie, alergie pokarmowe, przeziębienia, zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Możliwe, że powodem ich powstawania jest podrażnienie wywołane np. energicznym szczotkowaniem zębów, czy niewłaściwie dopasowanymi protezami. Również palenie papierosów przyspiesza powstawanie aft.

Zmiany chorobowe najczęściej pojawiają się na wargach, błonie śluzowej policzków, brzegach języka i dziąsłach. Początkowo są to małe, czerwone, twarde grudki, a w ciągu 1-2 dni tworzą się bolesne owrzodzenia, o średnicy od trzech do kilkunastu milimetrów. Mogą one przeszkadzać w mówieniu i jedzeniu. Czasami chorobie towarzyszy niewielka gorączka i powiększenie węzłów chłonnych.

W leczeniu aft wykorzystuje się środki odkażające i zmniejszające ból. Większość zmian goi się w ciągu 7-10 dni. Jeżeli nawroty choroby są częste, należy zgłosić się do lekarza stomatologa w celu konsultacji i ustalenia planu leczenia. Cięższe postacie aftoz wymagają leczenia antybiotykami lub sterydami.

Choroby wirusowe jamy ustnej

Najczęstszą chorobą wirusową jamy ustnej jest zapalenie wywołane przez wirus opryszczki zwykłej. Najcięższy przebieg ma opryszczkowe zapalenie dziąseł i jamy ustnej, które może wystąpić zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Objawy choroby to podwyższona temperatura, utrata apetytu, miejscowe zaczerwienienie, obrzęk dziąseł i ślinotok. Zmiany mają postać pęcherzyków wypełnionych płynem, występujących na wargach, w kącikach ust, na podniebieniu. Po pęknięciu pęcherzyków w jamie ustnej powstają bardzo bolesne nadżerki. Język pokrywa się szarawym nalotem. Leczenie polega na stosowaniu środków przeciwwirusowych, miejscowo lub ogólnie (w cięższych przypadkach) oraz leków działających przeciwgorączkowo i przeciwbólowo.