Męski problem, czyli choroby gruczołu krokowego

Schorzenia prostaty występują głównie u mężczyzn w wieku dojrzałym. Rozrost gruczołu krokowego, który doprowadza do zaburzeń w oddawaniu moczu dotyczy znacznej części populacji mężczyzn po 50 roku życia. Regularne badania profilaktyczne przeprowadzane u mężczyzn w tym wieku umożliwiają wczesne wykrycie stanów nowotworowych prostaty.

Gruczoł krokowy, czyli prostata jest narządem występującym wyłącznie u mężczyzn. Znajduje się poniżej pęcherza moczowego, a przez jego środek przebiega początkowy odcinek cewki moczowej. Fizjologiczną rolą prostaty jest wytwarzanie płynu, będącego składnikiem nasienia. W prostacie produkowana jest m.in. substancja białkowa o nazwie PSA (prostatic specyfic antygen), która jak się przypuszcza, ma za zadanie ułatwienie procesu zapłodnienia.

Gruczoł krokowy jest odpowiedzialny za płodność mężczyzny, natomiast nie ma bezpośredniego wpływu na potencję.

Wielkość prostaty u niemowlęcia wynosi ok. 2 cm3. U chłopców w  okresie pokwitania gruczoł ten ulega fizjologicznemu zanikowi, dopiero od momentu uzyskania dojrzałości płciowej zaczyna się jej wzrost. Około 30 roku życia gruczoł krokowy ma wielkość kasztana - czyli ok. 12-20 cm3. Później zaczynają się zmiany związane z procesami starzenia się, które prowadzą do powiększenia prostaty.

Jakie badania oceniają prostetę?

Badaniom prostaty powinien zostać poddany każdy mężczyzna, u którego stwierdzono dolegliwości ze strony układu moczowego oraz okresowo, w ramach profilaktyki, wszyscy mężczyźni po 40 roku życia.

Poza wywiadem i badaniem ogólnym, konieczne są:

• punktowa ocena objawów (I-PSS),
• ocena jakości życia (QOL),
• badanie gruczołu krokowego palcem przez odbytnicę (per rectum),
• badanie ogólne moczu.

U niektórych chorych należy wykonać dodatkowo badania laboratoryjne oceniające funkcję nerek, określenie stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA), badanie USG, wziernikowanie (cystoskopię) dolnych dróg moczowych. U wybranych chorych wykonuje się również badania przepływu moczu przez cewkę moczową i ocenę zalegania moczu w pęcherzu moczowym.

Sposób postępowania - wywiad chorobowy

Pytania lekarza dotyczą przede wszystkim dolegliwości ze strony układu moczowo - płciowego. Podczas tej rozmowy pacjent podaje lekarzowi również informacje na temat ogólnego stanu zdrowia, przyjmowanych leków, przebytych chorób (np. cukrzycy czy układu krążenia) i operacji.

Punktowa skala objawów (I-PSS) oraz ocena jakości życia (QOL)

Rozmowę lekarza z pacjentem w dużym stopniu może ułatwić wskaźnik dolegliwości (I-PSS) opracowany przez Komitet Miar Amerykańskiego Towarzystwa Urologicznego. Pacjent odpowiada na 7 pytań kwestionariusza dotyczących częstości oddawania moczu, uczucia niecałkowitego opróżniania pęcherza, obecności słabego czy przerywanego strumienia, przymusu natychmiastowej mikcji, wstawania w tym celu w nocy albo wysilania się. Ogólna punktacja wynosi od 0 do 35.

Przyjmuje się następującą interpretację wyników:

• 0-7 punktów - łagodne objawy rozrostu stercza
• 8-19 punktów - umiarkowane objawy
• 20-35 punktów - objawy o  znacznym nasileniu

Na tej samej karcie znajduje się także pytanie o jakość życia pacjenta (QQL). Odpowiedzi są punktowane od 0 do 6 punktów.

Kwestionariusz ten wypełnia się kilkakrotnie w czasie leczenia. Ma to znaczenie w ocenie przebiegu leczenia i kwalifikacji do zabiegu operacyjnego. Taka samoocena może także uświadomić pacjentowi rodzaj dolegliwości i skłonić go do zgłoszenia się do urologa w celu dokonania szczegółowych, specjalistycznych badań.

Badanie per rectum

Badanie per rectum jest głównym badaniem gruczołu krokowego. Badanie to przeprowadza się w pozycji stojącej u pacjenta pochylonego lub leżącego na boku albo w pozycji kolanowo - łokciowej. Lekarz nakłada rękawiczki i umieszcza dobrze zwilżony palec w sąsiadującej z prostatą odbytnicy pacjenta. W ten sposób ocenia wielkość, konsystencję, symetrię i kształt powierzchni gruczołu krokowego. Podczas badania prostaty urolog stwierdza, czy nie uległ on powiększeniu, stwardnieniu, czy nie jest nierówny, czy nie ma na nim guzów.

Łagodny rozrost gruczołu krokowego

W wyniku zaburzeń hormonalnych, po 50. roku życia prostata ulega rozrostowi, wywołując ucisk na cewkę moczową, co może powodować trudności w oddawaniu moczu. Ocenia się, że w Polsce problem ten dotyczy ok. 2 mln mężczyzn, a objawy rozrostu gruczołu krokowego ma ponad 50% mężczyzn po 60 r.ż. i 90% w wieku 70-80 lat. Zaleganie moczu w pęcherzu doprowadza do rozwoju bakterii i do zapalenia pęcherza. Zastój w pęcherzu może powodować cofanie się wsteczne moczu do nerek i ich stopniowe uszkadzanie.

W rozwoju łagodnego rozrostu prostaty wyróżnia się 4 okresy w zależności od nasilenia objawów oraz wyników badań dodatkowych.

Czasem może nastąpić nagłe zatrzymanie moczu bez wcześniej występujących objawów.

Jakie są objawy choroby gruczołu krokowego?

Objawy rozpoczynającej się choroby prostaty wynikają z jej powiększenia (rozrostu) oraz z podrażnienia dolnych dróg moczowych.
Powiększenie gruczołu stanowi przeszkodę w odpływie moczu z pęcherza moczowego, dając następujące objawy:

• osłabienie strumienia moczu,
• czekanie z rozpoczęciem oddania moczu,
• przerywany strumień moczu,
• wykapywanie moczu z cewki po oddaniu moczu,
• oddawanie moczu „na raty”,
• uczucie niepełnego oddania moczu,
• zatrzymanie moczu.

Podrażnienie dolnych dróg moczowych wywołuje następujące dolegliwości:

• oddawanie moczu w nocy (od 1-4 i więcej razy),
• częstomocz dzienny,
• gwałtowne parcie na mocz,
• niemożność powstrzymania oddawania moczu.

Leczenie łagodnego przerostu prostaty

Leczenie farmakologiczne gruczolaka prostaty jest skuteczne tylko w początkowym okresie choroby i jest wyłącznie objawowe, tzn. nie likwiduje przyczyny, a jedynie ułatwia odpływ moczu. Leczenie to jest skuteczne u ok. 90% pacjentów.

1. Środkami o udowodnionym działaniu w łagodnym rozroście prostaty są leki blokujące receptory alfa-adrenergiczne (doksazosyna, terazosyna, alfuzosyna oraz tamsulosyna). Mechanizm ich działania polega na zablokowaniu skurczu w mięśniach gładkich okolicy pęcherza, cewki moczowej i prostaty, co prowadzi do rozkurczenia tych mięśni i powoduje poprawę odpływu moczu z pęcherza. Leki z tej grupy obniżają ciśnienie tętnicze (niektóre są również stosowane w terapii nadciśnienia tętniczego), dlatego mogą powodować znaczny spadek ciśnienia i  omdlenie, zwłaszcza na początku leczenia. W trakcie ich przyjmowania, ze względu na możliwość wystąpienia senności, należy zachować ostrożność przy prowadzeniu samochodu.
2. Drugą grupą środków stosowanych w łagodnym rozroście gruczołu krokowego są leki zawierające finasteryd. Związek ten działa hamująco na przemiany testosteronu w hormon, od którego zależy przerost prostaty. Prowadzi to do zmniejszenia objętości gruczołu, ułatwienia odpływu moczu i tym samym do zmniejszenia dolegliwości. Leki te w rzadkich przypadkach powodują zaburzenia czynności seksualnych, a pełna ich skuteczność występuje po 6 miesięcznym okresie leczenia. Ze względu na działanie teratogenne i możliwość wchłaniania przezskórnego, kobiety w wieku rozrodczym nie powinny dotykać pokruszonych tabletek leku.

Przemysł farmaceutyczny oferuje również liczne preparaty ziołowe, które można stosować pomocniczo w pierwszym okresie choroby. Zawierają one wyciągi roślinne, m.in. z owocu boczni piłkowanej, z kory śliwy afrykańskiej, z pokrzywy, z nasion dyni, z kukurydzy.

Zatrzymanie moczu, wymagające stałego cewnikowania jest wskazaniem do wykonania zabiegu operacyjnego - przezcewkowej resekcji gruczołu krokowego (zabieg TURP) lub jego usunięcia przez powłoki brzuszne (adenomektomia).

Rak gruczołu krokowego

Rak tego gruczołu to jedna z najczęstszych odmian raka. W Polsce choruje na niego ok. 20 na 100 tysięcy mężczyzn. Wśród 80-latków odsetek ten rośnie do 80 na 100 tysięcy mężczyzn. W ostatnich latach obserwuje się obniżenie wieku mężczyzn chorujących na raka prostaty.

Przyczyny występowania raka prostaty

Powstanie i rozwój raka gruczołu krokowego zależy od męskich hormonów płciowych – androgenów, a głównie od testosteronu wytwarzanego przez jądra.
Nadmiar testosteronu we krwi grozi rakiem prostaty. Obniżenie zaś poziomu testosteronu hamuje rozwój raka stercza i poprawia stan chorego.

W leczeniu raka prostaty przy pomocy specjalnych leków – tzw. blokerów hormonalnych obniża się poziom testosteronu zarówno w komórkach jądra, jak i na poziomie podwzgórza i przysadki.

Jakie są objawy raka prostaty?

Rak gruczołu krokowego u znacznego odsetka chorych przebiega bezobjawowo lub objawy są podobne do występujących w łagodnym rozroście prostaty (częstsze oddawanie moczu w nocy i w dzień, parcia moczu typu naglącego, zaleganie moczu w pęcherzu, całkowite zatrzymanie moczu). W zaawansowanych postaciach mogą występować bóle związane z przerzutami do układu kostnego.

Jak wykrywa się raka stercza?

Rozpoznanie raka stercza opiera się na diagnostyce różnicującej pomiędzy łagodnym przerostem stercza, a jego nowotworem złośliwym. Istotne znaczenie mają badanie per rectum, badanie stężenia ważnego markera raka stercza – tzw. antygenu PSA w surowicy krwi, ultrasonograficzne badanie przezodbytnicze (TRUS) oraz badanie histopatologiczne na drodze przezodbytniczej biopsji, wykonanej pod kontrolą ultrasonografii. Czasem wykonuje się również inne badania obrazowe: tomografię komputerową i scyntygrafię kości (w celu oceny przerzutów do układu kostnego).

Decydująca rola markera PSA w diagnozie raka prostaty

O obecności raka prostaty świadczy podwyższony poziom specyficznego antygenu oznaczonego „PSA” w surowicy. Nadmiar tego markera prostaty – wobec normy fizjologicznej – jest pierwszym objawem i zarazem precyzyjną miarą postępu choroby. Dzięki temu można obecnie wykryć pierwszą, bezobjawową klinicznie fazę choroby, znacznie poprzedzającą przerzuty nowotworowe. Umożliwia to wczesne, najlepiej rokujące leczenie raka.

Jak się leczy raka prostaty?

W leczeniu raka prostaty stosuje się następujące metody:

1. zabieg chirurgiczny,
2. radioterapię,
3. hormonoterapię,
4. chemioterapię.

O wyborze metod leczenia decyduje:

• stopień zaawansowania choroby,
• stopień złośliwości raka,
• współistniejące schorzenia,
• wiek chorego,
• a także osobiste życzenie chorego co do metody leczenia.

Standardem jest leczenie chirurgiczne, czyli tzw. radykalna prostatektomia. W niektórych ośrodkach przeprowadza się zabiegi tego typu metoda laparoskopową.

Chirurgia często jest uzupełniana lub wspomagana radioterapią.

W zaawansowanym raku stercza u chorych z wrażliwymi receptorami hormonalnymi stosuje się leczenie hormonalne.

U osób z przerzutami odległymi wyleczenie nie jest możliwe. Stosowane leczenie ma na celu przedłużenie życia oraz zmniejszenie objawów choroby i zwiększenie jakości życia chorego.

Zapalenie prostaty

Zapalenie prostaty jest zwykle spowodowane zakażeniem bakteryjnym. Schorzenie może być przenoszone drogą płciową lub przez krew z jelita. Czasami nie można ustalić czynnika zapalnego i wtedy mówimy o niebakteryjnym zapaleniu prostaty.

Objawy zapalenia prostaty pojawiają się nagle (zapalenie ostre) lub rozwijają się przez dłuższy czas (zapalenie przewlekłe).

• Objawy ostrego zapalenia prostaty to ból zlokalizowany pomiędzy moszną a odbytnicą, ból i trudności przy oddawaniu moczu, częste oddawanie moczu, ból pleców w okolicy krzyżowej i dreszcze.
• Objawy przewlekłego zapalenia prostaty to ból i uczucie dyskomfortu w okolicy prostaty, moszny, jąder, członka, odbytnicy oraz dolnej części pleców.

Diagnostyka tego schorzenia obejmuje wykonanie badania USG i cystoskopii. Leczenie polega na stosowaniu długotrwałej antybiotykoterapii i na podawaniu leków przeciwzapalnych.

Każdy mężczyzna powinien systematycznie poddawać się urologicznym badaniom profilaktyczynym, szczególnie jeśli którykolwiek z jego krewnych cierpiał na raka prostaty. Wczesne rozpoznanie nowotworu prostaty jest podstawowym warunkiem skutecznej terapii.