Rak prostaty — przyczyny, objawy, leczenie i rehabilitacja

Rak prostaty, inaczej gruczołu krokowego lub stercza to jeden z najczęstszych atakujących mężczyzn. W Polsce tylko minimalnie wyprzedza go rak płuc. W USA i Europie Zachodniej jest już najczęstszym męskim nowotworem. 

— W przypadku raka prostaty najważniejsza jest profilaktyka, która w Polsce pozostawia jeszcze wiele do życzenia — mówi dr n. med. Andrzej Krzysztof Przybyła, urolog i androlog, kierownik Instytutu Zdrowia Mężczyzny i Centrum Rehabilitacji Uroginekologicznej we Wrocławiu. — Zawsze powtarzam pacjentom, że wystarczy odwiedzać urologa raz w roku, by nie umrzeć na chorobę urologiczną, bo przy regularnej kontroli można pomóc nawet wówczas, gdy zacznie się dziać coś złego. Większość nowotworów gruczołu krokowego jest taka, jak my, mężczyźni — leniwa. Rosną powoli, a my dajemy im się zabić tylko dlatego, że trafiamy do lekarza zbyt późno. Tymczasem badanie urologiczne to nic strasznego. Składa się z rozmowy z lekarzem, badania USG (głównie przez brzuch), badań laboratoryjnych (w tym tzw. PSA) oraz osławionego, ale bezbolesnego i krótkiego badania per rectum. To nie jest zbyt duża cena za zdrowie. 

Czynniki, które sprzyjają zachorowaniu na raka prostaty

Zachorowaniu na raka prostaty sprzyjają:

• wiek – rak prostaty poniżej 40. roku życia praktycznie nie występuje, a z wiekiem zachorowalność wzrasta;
• geny – mężczyźni, których krewny I stopnia (ojciec lub brat) choruje lub chorował na raka prostaty powinni się badać już od 40. roku życia, ponieważ w ich przypadku ryzyko zachorowania jest dwukrotnie większe;
• prowadzenie niezdrowego stylu życia (w tym używki) – palenie papierosów, niewłaściwa dieta (zwłaszcza bogata w tłuszcze nienasycone), otyłość;
• kolor skóry – statystycznie czarnoskórzy mężczyźni chorują częściej.

Rak prostaty — przebieg choroby

Początkowo rak atakuje jedynie prostatę, czyli niewielki narząd, który mieści się poniżej pęcherza moczowego (otacza cewkę moczową) i przylega do odbytnicy. 

Objawy raka prostaty

Nowotwór prostaty długo nie daje żadnych wyraźnych objawów, przez co często wykrywa się go dopiero wówczas, gdy choroba jest już zaawansowana.

Objawy, których nie wolno lekceważyć: 

• problemy z oddawaniem moczu: osłabienie strumienia, strumień przerywany, częstomocz — częste oddawanie moczu (także w nocy), uczucie, że pęcherz nie został opróżniony do końca, tzw. parcia naglące, czyli nagła potrzeba oddania moczu, później także nietrzymanie moczu, krwiomocz,
• zaburzenia erekcji,
• ból podbrzusza i pleców w okolicy lędźwiowej.

Rak prostaty — badania

Nowotwór prostaty we wczesnym stadium jest całkowicie wyleczalny, dlatego mężczyźni po 45. roku życia powinni regularnie się badać, by możliwie szybko wykryć ewentualne zmiany i nie dopuścić do rozwoju choroby. Wyjątkiem są panowie, których ojcowie na niego cierpieli. Powinni poddawać się badaniom już od 40. roku życia.

Badania profilaktyczne: 

• badanie poziomu obecnego we krwi białka produkowanego przez prostatę, tzw. swoistego antygenu sterczowego (PSA — prostate-specific antygen). Pomaga wykryć raka prostaty w stadium bezobjawowym. Nieprawidłowy poziom PSA nie musi oznaczać choroby. Może być objawem łagodnego rozrostu stercza lub jego zapalenia,
• per rectum (DRE), czyli palcem przez odbytnicę. Pozwala ocenić czy na prostacie nie pojawiły się jakieś zmiany (stwardnienia, guzki itd.).

Jeśli wyniki są nieprawidłowe, konieczne są dalsze badania:

• przezodbytnicze badanie USG gruczołu krokowego (TRUS). Pozwala ocenić wielkość i strukturę prostaty oraz wykryć ewentualne zmiany,
• rezonans magnetyczny (NMR) miednicy. Należy przeprowadzić go przed ewentualną biopsją,
• badanie histopatologiczne wycinków z gruczołu krokowego pobranych podczas biopsji wykonywanej pod kontrolą USG. Pozwala ostatecznie potwierdzić lub wykluczyć obecność komórek rakowych i określić stopień ich złośliwości.

W niektórych przypadkach w grę wchodzą także inne badania, np. scyntygrafia kości.

Leczenie raka prostaty

Sposób leczenia nowotworu prostaty zależy przede wszystkim od jego złośliwości i stopnia zaawansowania choroby. Ważny jest także wiek oraz stan zdrowia pacjenta. 

W grę wchodzą: 

• ścisła obserwacja (tzw. Active Surveillance). Stosuje się ją, jeśli nowotwór ma bardzo niski stopień złośliwości. Chory jest regularnie (co 3-6 miesięcy) badany (m.in. DRE i poziom PSA),    
• zabieg chirurgiczny (prostatektomia radykalna). Polega na usunięciu prostaty (gruczołu krokowego) wraz z pęcherzykami nasiennymi i najbliższymi węzłami chłonnymi. Stosuje się go we wczesnym stadium choroby, gdy zmiany dotyczą jedynie prostaty. Zabieg jest wykonywany różnymi technikami, w tym laparoskopowo oraz przy użyciu robota chirurgicznego. Jak zaznaczają autorzy Zaleceń dotyczących postępowania w raku gruczołu krokowego, u niektórych pacjentów (i tylko w mniej zaawansowanym stadium choroby) możliwa jest prostatektomia oszczędzająca pęczki nerwowo-naczyniowe Walsha, co pomaga w zachowaniu sprawności seksualnej po zabiegu,
• radioterapia. Stosuje się ją we wczesnym stadium choroby, ale także jako leczenie uzupełniające po zabiegu usunięcia prostaty (żeby zniszczyć komórki rakowe, które nie zostały usunięte) i w bardziej zaawansowanej chorobie,
• antyandrogenowa terapia hormonalna. Jej celem jest obniżenie poziomu testosteronu, który pobudza rozwój komórek raka prostaty. Hormonoterapię wprowadza się, gdy choroba jest już zaawansowana. Bywa wdrażana także przed zabiegiem lub radioterapią,
• chemioterapia. Jest stosowana w zaawansowanych stadiach choroby. 

Rak prostaty — rehabilitacja urologiczna

Po operacji radykalnego usunięcia stercza mogą pojawić się powikłania, najczęściej zaburzenia erekcji i nietrzymanie moczu. W uporaniu się z nimi pomaga rehabilitacja urologiczna pod okiem doświadczonego urologa i fizjoterapeuty.

— Głównym elementem terapii nietrzymania moczu po radykalnej prostatektomii jest specjalna gimnastyka (tzw. trening kontynencji) mająca na celu wzmocnienie mięśni dna miednicy — mówi dr n. med. Andrzej Krzysztof Przybyła. — Indywidualnie dobrana terapia obejmująca farmakologię oraz trening zwiększający ukrwienie mięśni odpowiedzialnych za erekcję, okolicy kroczowej i ciał jamistych prącia pomaga pacjentom także w uporaniu się z problemami z erekcją.