Wysoki poziom prolaktyny – o czym może świadczyć i jakie są objawy?

Jakie funkcje pełni prolaktyna?

Czy zdarzają się zaburzenia w wydzielaniu prolaktyny?

• Hiperprolaktynemia organiczna jest najczęściej spowodowana gruczolakiem przysadki wydzielającym prolaktynę, gruczolak taki nosi nazwę prolactinoma. Hiperprolaktynemię organiczną mogą także powodować inne zmiany chorobowe w okolicy podwzgórza i przysadki, takie jak guzy tej okolicy inne niż prolactinoma, zmiany zapalne i ziarnicze, zespół pustego siodła.
• Hiperprolaktynemia czynnościowa może być natomiast spowodowana zażywaniem niektórych leków (tzw. hiperprolaktynemia polekowa), niewydolnością wątroby, niewydolnością nerek, niedoczynnością tarczycy. Poza tym hiperprolaktynemia czynnościowa może czasami występować bez żadnej uchwytnej przyczyny - mówi się wtedy o hiperprolaktynemii samoistnej. Do leków, których przyjmowanie dość często może wywoływać hiperprolaktynemię, należą między innymi leki psychotropowe (chlorpromazyna), benzodiazepiny, niektóre leki przeciwnadciśnieniowe (rezerpina, metyldopa), leki stosowane w zaburzeniach przewodu pokarmowego (metoklopramid, cymetydyna) oraz estrogeny, które są najczęściej zażywane jako składnik tabletek antykoncepcyjnych. 

Jakie są objawy wysokiej prolaktyny (hiperprolaktynemii)?

Objawami hiperprolaktynemii u kobiet są przede wszystkim zaburzenia cykli miesięcznych - cykle bezowulacyjne, rzadkie i bardzo nieregularne miesiączki lub też wtórny brak miesiączki. Inne objawy typowe dla kobiet to niepłodność oraz wydzielanie mleka w gruczołach piersiowych poza okresem karmienia, czyli mlekotok. Należy pamiętać, że występowanie mlekotoku u kobiet z regularnymi, owulacyjnymi cyklami miesięcznymi z reguły nie wiąże się z hiperprolaktynemią i jest raczej wynikiem zwiększonej wrażliwości gruczołów piersiowych na prawidłowe stężenia prolaktyny. Wysoka prolaktyna u mężczyzn daje mało charakterystyczne objawy. Należą do nich niepłodność związana ze zmniejszoną liczbą plemników w nasieniu oraz zaburzenia potencji.

Kiedy można rozpoznać hiperprolaktynemię?

Podstawą rozpoznania hiperprolaktynemii jest co najmniej dwukrotne wykazanie zwiększonego stężenia prolaktyny w surowicy krwi ( > 20 ng/ml u kobiet i >15 ng/ml u mężczyzn). 

Badanie stężenia prolaktyny powinno być wykonane u wszystkich kobiet w wieku reprodukcyjnym z wtórnym brakiem miesiączki, rzadkim nieregularnym miesiączkowaniem lub niepłodnością z brakiem owulacji oraz u wszystkich mężczyzn z długotrwałymi zaburzeniami potencji.

Należy pamiętać, że stężenia prolaktyny są bardzo duże u kobiet w ciąży i w okresie karmienia, jest to tzw. fizjologiczna hiperprolaktynemia. Umiarkowane zwiększenie stężenia prolaktyny może być obecne również w stanie dużego stresu. Bardzo duże stężenia prolaktyny, zwykle powyżej 150 ng/ml, sugerują obecność prolactinoma. W związku z tym u pacjentów z tak wysokim poziomem prolaktyny powinno być wykonane badanie rezonansu magnetycznego, dzięki któremu będzie można wykryć ewentualnego gruczolaka. Ponadto, badaniem bardzo pomocnym w różnicowaniu hiperprolaktynemii czynnościowej i organicznej, są próby z metoklopramidem oraz z tyreoliberyną (TRH).

Jak wygląda leczenie zbyt wysokiego poziomu prolaktyny?

Wszystko uzależnione jest od przyczyny. W przypadku hiperprolaktynemii polekowej wystarczającym postępowaniem jest odstawienie leku, który wywołuje zwiększone wydzielanie hormonu. W pozostałych przypadkach hiperprolaktynemii czynnościowej leczeniem z wyboru jest stosowanie leków, będących agonistami dopaminy, zwłaszcza jest to bromokryptyna. Leczenie należy rozpoczynać od małych dawek, podawanych wieczorem po kolacji, aby uniknąć działań ubocznych, a następnie dawkę należy stopniowo zwiększać. Leczenie jest zazwyczaj bardzo dobrze tolerowane i skutki uboczne mogą nie występować nawet przez wiele lat. W przypadku nieskuteczności leczenia bromokryptyną, do terapii można wprowadzić również inne leki będące agonistami dopaminy: chinagolid oraz kabergolinę. Z chwilą normalizacji stężenia prolaktyny powraca możliwość zajścia w ciążę, czasami nawet jeszcze przed normalizacją miesiączek. 

Hiperprolaktynemia związana z niedoczynnością tarczycy oraz niewydolnością nerek lub wątroby zawsze wymaga leczenia przyczynowego. Podobnie właściwego leczenia przyczynowego wymaga hiperprolaktynemia organiczna związana z obecnością prolactinoma. Metodą z wyboru leczenia prolactinoma jest farmakologiczne leczenie agonistami dopaminy, przede wszystkim za pomocą bromokryptyny. Leczenie to u około 80% pacjentów nie tylko prowadzi do normalizacji poziomu prolaktyny, lecz również prowadzi do regresji guza. Brak regresji guza lub jego powiększenie się bez względu na wymiary wyjściowe jest zawsze wskazaniem do leczenia neurochirurgicznego. 

Podwyższony poziom prolaktyny jest stosunkowo częstą przypadłością, która dotyczy przede wszystkim kobiet. Dlatego też, jeśli zaczynają pojawiać się problemy z miesiączkami lub przez długi okres czasu kobieta nie może zajść w ciążę, zawsze należy pomyśleć o tym czy nie ma to związku z nadmiarem prolaktyny. Rozpoznaną chorobę można leczyć, a efekty leczenia są zazwyczaj zadowalające.