Podwyższona prolaktyna (hiperprolaktynemia) – przyczyny i objawy

Hiperprolaktynemia może być jednym z objawów guza przysadki (łac. prolactinoma), chorób podwzgórza, zaburzeń funkcji gruczołu tarczycowego (np. niewyrównania niedoczynności tarczycy), niewydolności nerek, ale także ciąży. Objawami, które powinny skłonić pacjenta do zbadania poziomu PRL, są zaburzenia miesiączkowania, trudności z zajściem w ciążę, mlekotok, uderzenia gorąca, trądzik lub zauważalnie obniżone libido. Leczenie hiperprolaktynemii polega głównie na farmakoterapii i leczeniu przyczynowym podwyższonego stężenia PRL, czyli choroby, która wywołała ten stan.

Czego dowiesz się z niniejszego artykułu:

• Jakie są przyczyny podwyższonego poziomu prolaktyny?
• Które objawy świadczą o przekroczonej normie prolaktyny?
• Na czym polega leczenie hiperprolaktynemii?

Spis treści:

1. Jaką rolę w organizmie pełni prolaktyna?
2. Jak bada się poziom prolaktyny?
3. Przyczyny zbyt wysokiego stężenia prolaktyny
4. Wysoka prolaktyna – objawy
5. Jak obniżyć poziom prolaktyny?

Prolaktyna jest hormonem polipeptydowym wydzielanym przez przysadkę mózgową. Wpływa na funkcję jajników i jąder, reguluje pracę układu odpornościowego, a przede wszystkim bierze udział w stymulacji laktacji w okresie okołoporodowym. Podwyższony poziom prolaktyny, czyli hiperprolaktynemię, obserwuje się między innymi u pacjentów z podejrzeniem guzów przysadki mózgowej oraz u kobiet mających problem z regularnością cyklu miesiączkowego i zajściem w ciążę. Wyższy poziom prolaktyny może wywoływać także niekorzystne zmiany skórne i wahania wagi ciała. Wskaźnik poziomu prolaktyny określany jest jako PRL lub LTH, w zależności od laboratorium wykonującego badanie.

Czym jest prolaktyna (PRL, LTH)? Rola prolaktyny w organizmie

Prolaktyna to hormon polipeptydowy składający się z przeciętnie 199 aminokwasów. Jest uwalniany przez komórki laktotropowe przedniego płata przysadki mózgowej. W mniejszych ilościach wytwarzają ją także mięśnie macicy i komórki gruczołów sutkowych, niektóre komórki układu odpornościowego, gruczoł krokowy, komórki skóry i tkanki tłuszczowej. Główną rolę prolaktyny w organizmie człowieka stanowi stymulacja gruczołów piersiowych kobiety do produkcji mleka tuż po porodzie, jednak ma ona także zdolność regulacji funkcji jajników i jąder, a jej nadmiar może hamować wydzielanie innych hormonów. 

Jak zbadać poziom prolaktyny w organizmie?

Jeszcze do niedawna zalecało się badanie stężenia prolaktyny w teście czynnościowym po obciążeniu metoklopramidem (MTC), który pobudza wydzielanie PRL, jednak według najnowszych wytycznych odchodzi się od tego rozwiązania i standardowo oznacza się poziom prolaktyny z pojedynczego pobrania krwi żylnej.

W przypadku kobiet zaleca się pobranie krwi na badanie prolaktyny do 15. dnia cyklu miesiączkowego. Do badania należy pozostawać na czczo, czyli przez około 8–10 godzin bez jedzenia, spożywania innych niż woda napojów, a także palenia papierosów czy żucia gumy. Przed pobraniem krwi wskazany jest kilkunastominutowy odpoczynek, unikanie wysiłku fizycznego i stresu oraz wstrzymanie się od stosunków seksualnych. Po konsultacji z lekarzem może się także okazać konieczne odstawienie niektórych z przyjmowanych leków. Koszt badania prolaktyny wynosi najczęściej od 30 do 50 złotych, a na wyniki czeka się nie dłużej niż jeden dzień roboczy.

Przyczyny hiperprolaktynemii

Najczęstszą przyczyną hiperprolaktynemii stanowi występowanie guza przysadki wydzielającego prolaktynę (w celu jego diagnostyki wykonuje się m.in. rezonans magnetyczny przysadki mózgowej). Pozostałe przyczyny za wysokiego poziomu PRL mogą stanowić: 

• choroby podwzgórza,
• urazy głowy,
• zaburzenia funkcji tarczycy,
• niewydolność nerek,
• marskość wątroby, stymulujące działanie innych hormonów (np. estrogenów lub TSH),
• wysokotłuszczowa i wysokobiałkowa dieta, niektóre używki, w tym głównie alkohol i palenie papierosów,
• niektóre leki (np. antydepresyjne).

Objawy hiperprolaktynemii u kobiet i u mężczyzn

Do objawów podwyższonego stężenia prolaktyny należą m.in.: 

• niepłodność,
• produkcja mleka przez gruczoły sutkowe u kobiet nieciężarnych/mlekotok i ginekomastia u mężczyzn, 
• spadek libido,
• suchość pochwy i dyskomfort podczas stosunków płciowych,
• zaburzenia erekcji u mężczyzn,
• brak owłosienia u mężczyzn i hirsutyzm u kobiet (hirsutyzm, czyli nietypowe owłosienie na twarzy i ciele, w tym występowanie włosów na dekolcie i wokół brodawek sutkowych),
• trądzik,
• zmniejszenie gęstości kości (osteoporoza).

Objawy podwyższonej prolaktyny mogą obejmować również wpływ na cykl miesiączkowy. Wysoka prolaktyna u kobiet może powodować wydłużenie lub skrócenie cyklu (nieregularne miesiączki), a także zmniejszenie, a nawet zaniknięcie krwawienia.

Wysoka prolaktyna a tycie. Czy poziom wpływa na prawidłową masę ciała?

Nadmierny poziom hormonu PRL łączy się często ze zwiększonym apetytem na słodycze. W połączeniu z innymi zaburzeniami hormonalnymi, np. spadkiem stężenia estrogenów, zbyt wysokie stężenie hormonu może prowadzić do zaburzeń przemiany materii, wzrostu wagi, a nawet otyłości.

Wysoka prolaktyna a trądzik

Wysokie stężenie prolaktyny może pośrednio wpływać na pogorszenie kondycji skóry i pojawienie się na niej trądziku i wyprysków oraz nadmiernego owłosienia, w tym także hirsutyzmu (włosów w okolicy brodawek sutkowych i na klatce piersiowej w przypadku kobiet). Najczęściej idzie on w parze z innymi zaburzeniami hormonalnymi, więc w celu zdiagnozowania jego przyczyny konieczne jest wykonanie pakietu badań, w skład którego oprócz prolaktyny wchodziły będą także m.in. estrogeny (estron (E1), estradiol (E2), estriol (E3), testosteron i hormony tarczycy (FT3, FT4, anty-TG i anty-TPO).

Poziom prolaktyny a ciąża

Czy zaburzenia hormonalne związane z prolaktyną utrudniają zajście w ciążę? W fizjologicznych warunkach poziom tego hormonu u kobiety niebędącej w ciąży wynosi około 102–496 µIU/L. U kobiet w ciąży stopniowo wzrasta, a po porodzie podtrzymywany jest przez laktację, jeśli kobieta decyduje się na karmienie piersią. Zaburzenia hormonalne związane ze zbyt wysokim poziomem tego hormonu obserwowane są także u pacjentek, które przez dłuższy czas bezskutecznie starają się zajść w ciążę i u których podejrzewa się bezpłodność.

Jak skutecznie obniżyć wysoką prolaktynę?

Postępowanie kliniczne zmierzające do obniżenia zbyt wysokiego stężenia prolaktyny należy uzależnić od przyczyny, która go wywołuje. Jeśli przyczynę stanowią przyjmowane przez pacjenta leki, należy po konsultacji z lekarzem prowadzącym rozważyć ich odstawienie i zamianę na równoważniki, które nie wywołują wzrostu stężenia prolaktyny. Jeśli przyczyną nadprodukcji hormonu jest guz prolaktynowy, najważniejsze jest podjęcie leczenia, które doprowadzi do jego zmniejszenia lub usunięcia. W przypadku gdy za hiperprolaktynemię odpowiadają choroby innych narządów (np. niedoczynność tarczycy), należy wdrożyć leczenie przyczynowe, które doprowadzi do ich eliminacji a w efekcie – do unormowania hormonu we krwi. W leczeniu niepłodności powodowanej przez hiperprolaktynemię podaje się leki z grupy agonistów dopaminy, np. bromokryptynę lub kabergolinę.