Każdy powinien zbadać swój słuch

Od 2002 roku, od kiedy wprowadzono program przesiewowych badań słuchu, polskie noworodki mają wykonywane pierwsze badanie słuchu w ciągu 48 godzin po urodzeniu, pod warunkiem, że są zdrowe. W tym konkretnym przypadku chodzi o wczesne wykrycie niedosłuchu, który może stać się przyczyną opóźnionego rozwoju mowy. Co jednak z pozostałymi? Niedosłuch wrodzony może ujawniać się również później, do 2, a nawet 5 roku życia.
Natmiast niedosłuchy nabyte stanowią około 1% wszystkich. Ich podstawowe przyczyny to:

• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
• choroby zakaźne
• przewlekłe zapalenia uszu z wyciekiem lub perlakiem i ziarniną
• wysiękowe zapalenia uszu
• ostre zapalenia uszu
• uszkodzenia narządu słuchu środkami chemicznymi, lekami, hałasem, wzrostem ciśnienia
• niedosłuchy będące następstwem przewlekłych chorób ogólnych
• mechaniczne przeszkody w uchu zewnętrznym
• proces starzenia się organizmu
• procesy rozrostowe w obrębie ucha lub nerwu słuchowego
• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego
• urazy
• przyczyny psychogenne

W każdej z wymienionych wyżej sytuacji lekarz może zlecić wykonanie badania słuchu. Dysponujemy kilkoma typami badań, zależnie od tego, jakie reakcje na dźwięki wykorzystujemy. Metody psychofizyczne, które rejestrują uświadamiane reakcje na dźwięki, metody orientacyjne wykorzystują reakcje nieuświadamiane oparte na odruchach oraz badania obiektywne, które nie wymagają współpracy pacjenta. Zaletą tych ostatnich jest możliwość wykonania ich u osób nieprzytomnych.

Audiometria tonalna

Najczęściej wykonuje się badanie tonalne słuchu, czyli tzw. audiogram. Polega ono na zapisaniu odpowiedzi pacjenta, zgłaszającego, kiedy słyszy najcichszy podany dźwięk. Badanie wykonuje się w słuchawkach, w kabinie lub pomieszczeniu, gdzie poziom hałasu nie powinien przekraczać 20 dB. Dźwięki są scharakteryzowane co do ich wysokości i głośności. Na podstawie reakcji badanego, sygnalizowanej w sposób umówiony z osobą wykonującą badanie, powstaje obraz graficzny odpowiedzi naniesionych na odpowiednią siatkę. Jest on graficznym zapisem progu słuchu badanego.

Do badania używa się dwóch typów słuchawek, tzw. słuchawki powietrznej i kostnej. Porównanie wzajemnego przebiegu obu uzyskanych w ten sposób krzywych jest ważną informacją dla osoby oceniającej wynik. Co możemy usłyszeć od audiologa? Ma Pan/Pani słuch prawidłowy, niedosłuch przewodzeniowy, odbiorczy lub mieszany. W pierwszym przypadku próg słyszenia nie przekracza 20 dB. Obie widoczne na wykresie krzywe nie muszą bowiem przebiegać na poziomie 0 dB. W drugim przypadku między wykresem krzywej kostnej i powietrznej istnieje pewna odległość. Uszkodzenia tego typu mogą mieć charakter przejściowy, poddają się leczeniu operacyjnemu lub skutecznej korekcie aparatem słuchowym, zależnie od przyczyny. Uszkodzenie znajduje się w uchu zewnętrznym (np.woskowina) lub środkowym (struktury jamy bębenkowej). Trzecia możliwość to uszkodzenie zlokalizowane w uchu wewnętrznym lub jeszcze wyżej tzn. w obszarze dróg nerwowych i ośrodkowego układu nerwowego. Skuteczne leczenie w tych wypadkach jest czasami niemożliwe.

W wybranych sytuacjach proponuje się aparat słuchowy lub implant ślimakowy. Niedosłuch mieszany, jak nietrudno się domyślić, musi być jakimś połączeniem obu poprzednich i tak w rzeczywistości jest. Stanowi on duży problem i wyzwanie dla specjalistów. Metody postępowania są dosyć zróżnicowane indywidualnie. Audiogram informuje nas o całościowej reakcji na czyste tony, można jednak prześledzić poszczególne elementy drogi słuchowej, dostępne metodom diagnostycznym.

Audiometria impedancyjna

W ten sposób sprawdzamy stan ucha środkowego. Badanie jest nieinwazyjne, wymaga jedynie spokojnego siedzenia z sondą umieszczoną w uchu. Każde ucho bada się osobno. Wynik podawany jest w formie wydruku z komputera, a informuje o stanie błony bębenkowej, łańcucha kosteczek słuchowych i drożności trąbki słuchowej. Określenie poziomu odruchu z mięśnia strzemiączkowego, służy celom diagnostyki neurologicznej lub/i audiologicznej.

Otoemisje akustyczne

W 1978 roku zakończono prace nad skonstruowaniem urządzenia, które pozwalało na rejestrowanie sygnałów wysyłanych przez ucho wewnętrzne w odpowiedzi na bodźce dźwiękowe. Tym samym ucho z przetwornika energii akustycznej na sygnał elektryczny, stało się uznanym źródłem sygnałów akustycznych. Zdrowe ucho wysyła takie sygnały spontanicznie, ale istnieją tutaj duże różnice osobnicze. Dlatego do celów diagnostycznych, wykorzystuje się tylko te, które są wywołane określonymi bodźcami dźwiękowymi.

Tego typu badania znalazły zastosowanie w realizacji programu przesiewowych badań słuchu u noworodków, samodzielnie lub w połączeniu z rejestracją potencjałów wywołanych pnia mózgu (AABR). Informacje uzyskane tą drogą pozwalają ocenić sprawność ślimaka, a dokładnie, jego komórek zewnętrznych. Im większy ubytek komórek tym gorsze wyniki otoemisji akustycznych. Na obecnym poziomie wiedzy medycznej nie ma możliwości naprawienia tych ubytków, można jedynie je ominąć, stosując aparaty słuchowe lub implant ślimakowy. Samo badanie polega na umieszczeniu w przewodzie słuchowym zewnętrznym na kilka minut specjalnie skonstruowanej sondy. Wynik jest podawany w formie graficznej, czytelnej dla osoby interpretującej go.

Odpowiedzi wywołane pnia mózgu

Jest kilka typów odpowiedzi wywołanych pnia mózgu i struktur wyżej położonych. Różnica polega na odległości czasowej pomiędzy podaniem bodźca dźwiękowego, którym może być trzask lub ton o określonej częstotliwości (wysokości), a zarejestrowaną odpowiedzią. Najczęściej bada się odpowiedzi o czasie utajenia od 0 do 10 milisekund (ABR). Tą metodą, badając pacjenta w stanie czuwania, śnie fizjologicznym lub wywołanym lekami anestetycznymi, możemy określić próg słuchu u osób, które nie współpracują podczas badania audiometrią tonalną. Podczas rejestracji odpowiedzi umieszcza się na głowie pacjenta trzy elektrody. Metoda jest nieinwazyjna i bezpieczna.

Obraz graficzny podany przez komputer po przetworzeniu danych, zawiera informacje nie tylko o progu słuchu, ale także o przewodnictwie w strukturach układu nerwowego, przydatne przy diagnostyce neurologicznej stwardnienia rozsianego lub poszukiwaniu procesów rozrostowych w obrębie nerwu słuchowego lub dróg nerwowych. Rejestracja odpowiedzi na bodźce dźwiękowe z ośrodków podkorowych i korowych, należy do wyspecjalizowanych placówek audiologicznych i zlecana jest w wybranych przypadkach. Trudności w ich czytelnej rejestracji i interpretacja otrzymanych wyników nastręczają sporo problemów. W ten sposób można zbadać poszczególne odcinki drogi słuchowej, czyli szlaku, który prowadzi od małżowiny usznej do ośrodkowego układu nerwowego.

Słyszenie jest jednak wypadkową reakcji wszystkich poszczególnych etapów tej drogi, sama rejestracja odpowiedzi z podanych odcinków nie informuje nas jednak o stopniu zrozumienia mowy, a co za tym idzie o możliwości skutecznego porozumiewania się z otoczeniem.

Audiometria mowy

Badanie polega na podaniu przez słuchawki listy 10 specjalnie dobranych słów, które pacjent ma powtórzyć tak, jak je zrozumie. Zestawy zawierają kilka takich list, zredagowanych przez specjalistów, zależnie od tego, co mają wykazać. Wyniki podawane są w procentach i nanoszone na siatkę graficzną. Kształt wykreślonej krzywej ma wartość diagnostyczną, informuje bowiem z jakim uszkodzeniem słuchu możemy mieć do czynienia. Pozwala na prognozowanie co do korzyści z zastosowania aparatu słuchanego pacjenta. Daje możliwość śledzenia postępów rehabilitacji mowy w ogóle. Jeżeli badanie przeprowadzi się bez użycia słuchawek, podając listy słów z odpowiednio rozmieszczonych w pomieszczeniu głośników, wykonamy badanie w tzw. wolnym polu słuchowym, imitując naturalne warunki percepcji dźwięków mowy. Badanie bardzo cenne z punktu widzenia korzyści z aparatowania i implantu ślimakowego.

Poza wymienionymi do tej pory badaniami słuchu może istnieć konieczność wykonania jeszcze innych, szczegółowych prób, zależnie od potrzeb danego pacjenta. Należą do nich rzadziej dzisiaj stosowane tzw. próby nadprogowe, okołoprogowe, zmęczeniowe. Natomiast rozwijają się dynamicznie oparte na przetwarzaniu i rejestracji komputerowej próby badające sprawność nerwu słuchowego i struktur wyżej położonych (badanie dynamiki nerwu słuchowego, ASSR, MLR40 i inne).

W niewielu przypadkach wykorzystuje się już dzisiaj metody inwazyjne (ECoG, MS, APAP). Pełny komplet badań wykonują, specjalistyczne ośrodki audiologiczne, zależnie od potrzeb danego pacjenta z myślą o zastosowaniu określonego postępowania leczniczego. W poradniach laryngologicznych wykonuje się badania podstawowe, wystarczające do podjęcia decyzji co do dalszych losów pacjenta. Tak czy inaczej warto jest zbadać swój słuch, określając próg słyszenia nawet wówczas, kiedy nie odczuwamy żadnych dolegliwości ze strony uszu. Jak widać badania te wymagają niewielkiego wysiłku aczkolwiek nie można powiedzieć, że są łatwe.