Martwy ząb – czy boli, ile wytrzyma i czy trzeba wyrywać?

Martwy ząb to taki, w którego wnętrzu dochodzi do utraty żywotności miazgi lub zostanie ona usunięta w wyniku leczenia kanałowego. Ząb taki odpowiednio opracowany może przez wiele lat spełniać dalej swoją rolę. Bywa, że martwy ząb zmienia swój kolor, wówczas w dużej części przypadków możliwe jest wybielanie. Ząb, który nie jest unerwiony nie boli.

Martwy ząb – czym jest?

Jamę zęba (jego wnętrze) wypełnia bogato unaczyniona i unerwiona tkanka zwana miazgą. Znajduje się ona zarówno w części koronowej, jak i korzeniu/korzeniach zęba. Gałązki naczyniowe i włókna nerwowe, biegnące od okolicznych naczyń i nerwów, wnikają do jamy zęba przez otwór wierzchołkowy, zlokalizowany na szczycie kanału korzeniowego. Żywa miazga ma zdolność do zwalczania infekcji i stanowi barierę obronną dla organizmu.

Jeśli dojdzie do utraty jej żywotności, ząb określamy jako martwy. Martwa miazga, będąca ogniskiem infekcji, stanowi zagrożenie dla otaczających tkanek oraz odległych narządów. Musi więc zostać usunięta, a system kanałów opracowany, zdezynfekowany i wypełniony specjalnym materiałem (gutaperka). Takie postępowanie nazywamy leczeniem kanałowym (endodontycznym). Aby ocenić stan miazgi, stosuje się badanie kliniczne, radiologiczne oraz różne testy, np. termiczny (ząb martwy nie reaguje na zimno i na opukiwanie).

Przyczyny – choroby i procedury medyczne

Najczęstszą przyczyną martwego zęba, czyli utraty żywotności miazgi, jest próchnica. Do uszkodzeń miazgi może tez dochodzić z innych przyczyn, np. urazów, ścierania się zębów czy opracowywania ubytku. Pierwszym dostrzegalnym klinicznie etapem próchnicy jest biała plama, która jest przedubytkowym etapem choroby.

Szkliwo na skutek działania kwasów wytwarzanych przez bakterie płytki nazębnej zmienia swoją strukturę. Traci minerały i staje się bardziej miękkie, porowate, szorstkie. Wczesne rozpoznanie tego stanu daje szanse na modyfikację higieny i wdrożenie leczenia nieinwazyjnego, polegającego na remineralizacji (uwapnieniu) zmiany przy użyciu odpowiednich preparatów. W przypadku postępu choroby dochodzi do odłamania się szkliwa i powstania ubytku. Następnie próchnica obejmuje zębinę, co ma negatywny wpływ na miazgę, której wypustki biegną w kanalikach zębinowych. W konsekwencji może dojść do nieodwracalnego stanu zapalnego i obumarcia miazgi.

Objawy martwego zęba – jak rozpoznać?

Nieodwracalne zapalenie miazgi, prowadzące do martwicy i będące wskazaniem do leczenia kanałowego, może mieć przebieg objawowy i bezobjawowy. Zapalenie ostre charakteryzuje się występowaniem bólu samoistnego, nocnego. Początkowo ząb reaguje na ciepło i zimno, potem zimno przynosi ulgę. Reakcja na bodźce jest przedłużona. Pacjent może mieć problem z lokalizacją źródła bólu.

W sytuacji gdy stan zapalny z systemu kanałów przejdzie poza wierzchołek korzenia, może rozwinąć się ostre zapalenie tkanek okołowierzchołkowych. Pacjent odczuwa wówczas ból zęba przy nagryzaniu i ma uczucie wysadzania zęba. Może pojawić się obrzęk wewnątrz- i zewnątrzustny oraz uformować ropień.

Jeśli zapalenie okołowierzchołkowe ma charakter przewlekły, np. w zębach z przetoką, ból pojawia się tylko w momencie zaostrzenia. Martwy ząb to także ząb po leczeniu endodontycznym. Na zdjęciu rentgenowskim widoczny jest wówczas opracowany i wypełniony system kanałów korzeniowych. Większość zębów po takim leczeniu nie daje żadnych dolegliwości.

Jak wygląda martwy ząb?

Na zdjęciu martwy ząb po usunięciu korzenia (depulpacji).

Czy martwy ząb boli?

Ząb po leczeniu kanałowym powinien być kontrolowany przynajmniej przez rok. O powodzeniu zabiegu będzie świadczyć m.in. brak bólu, obrzęku, przetoki oraz właściwy obraz na zdjęciu radiologicznym.

W przypadku utrzymującego się bólu po leczeniu kanałowym lub gdy pojawi się on po pewnym czasie, należy przeprowadzić dokładną diagnostykę. Dolegliwości mogą być spowodowane m.in. nieodnalezieniem wszystkich kanałów bądź ich niewłaściwym opracowaniem i wypełnieniem. W obu przypadkach wskazane jest przeprowadzenie reendo (ponownego leczenia kanałowego).

Przyczyną bólu może być też pionowe pęknięcie korzenia. Dochodzi do niego w 2–5 proc. przypadków. Jednym z objawów sugerujących to powikłanie jest ból przy nagryzaniu, zwłaszcza w ostatniej fazie. Rokowanie jest niekorzystne i zazwyczaj konieczna jest ekstrakcja zęba.

Czy martwy ząb może wypaść?

O sukcesie terapeutycznym w przypadku zębów leczonych kanałowo decydować będzie przede wszystkim poprawność oczyszczenia i wypełnienia sytemu kanałów korzeniowych, brak lub obecność zmian okołowierzchołkowych oraz właściwa rekonstrukcja korony zęba. Badania pokazują, że główną przyczyną utraty zębów po leczeniu endodontycznym jest ich niepoprawna odbudowa. 

Drugim powodem usuwania zębów są choroby przyzębia (paradontoza). Należy pamiętać, że w zębach martwych doszło zwykle do znacznej utraty tkanek twardych z powodu próchnicy. Samo leczenie kanałowe wymaga wytworzenia dostępu do systemu kanałów korzeniowych, co jeszcze nieznacznie osłabia wytrzymałość zęba (ok. 5 proc.). Tkanki stają się też bardziej kruche na skutek odwodnienia, spowodowanego martwicą miazgi. Wszystko to zwiększa niebezpieczeństwo złamania, które w przypadku zębów martwych często przebiega w sposób uniemożliwiający ich ponowną rekonstrukcję.

Wybielanie martwego zęba

Zęby mogą ulec przebarwieniu z wielu powodów, m.in. martwicy i leczenia kanałowego. Aby odbudowa korony wyglądała estetycznie, konieczne może być wybielanie. Dotyczy to nie tylko sytuacji, gdy ząb ma być odbudowany materiałem kompozytowym. W przypadku zakładania licówek czy koron cały efekt może zostać zepsuty przeświecająca szarą szyjką zęba. Aby tego uniknąć, należy wykonać wybielanie.

Do wnętrza korony zakłada się kilkakrotnie, w odstępach 3–7 dni, środek utleniający aż do uzyskania porządnego efektu. Następnie wykonuje się ostateczną odbudowę. Ponieważ z czasem obserwuje się nawrót przebarwienia – według badań jest to 25 proc. po 5 latach oraz 40 proc. po 8 latach – lekarz może zaproponować okresowe (co 6 miesięcy) wybielanie zewnętrzne za pomocą szyny wybielającej.

Martwy ząb – czy zakładać licówki?

Licówki porcelanowe są preferowanym sposobem rekonstrukcji zębów przednich, choć w niektórych przypadkach dobrą alternatywą mogą być też licówki kompozytowe.

Dzięki uzupełnieniom porcelanowym można uzyskać doskonały efekt estetyczny, a preparacja tkanek zęba jest bardzo mała, co jest zgodne z zasadami stomatologii minimalnie interwencyjnej. W przypadku zębów martwych są jednak dwa podstawowe ograniczenia do ich zastosowania:

• ząb nie może być znacznie przebarwiony,
• musi być wystarczająca ilość tkanek własnych, umożliwiająca trwałe osadzenie licówki.

Przed przystąpieniem do preparacji zębów pod licówki lekarz wykonuje tymczasową odbudowę z kompozytu. Dzięki temu może zwizualizować planowany efekt leczenia, omówić go z pacjentem oraz sprawdzić, jak wygląda fonetyka (wymawianie słów przez pacjenta). Po uzyskaniu akceptacji przystępuje się do właściwego leczenia.

Martwy ząb – czy i kiedy usuwać?

Często pacjenci pytają, ile wytrzyma martwy ząb. Według badań zęby prawidłowo odbudowane i przeleczone endodontycznie oraz uzupełnienia oparte na implantach mają zbliżony okres przetrwania w jamie ustnej.
Dlatego przy podejmowaniu decyzji – własny ząb czy wszczepienie implantu – bierze się pod uwagę dodatkowe kwestie, m.in.:

• oczekiwania pacjenta,
• stan zdrowia pacjenta,
• przyjmowane leki,
• palenie papierosów,
• stan zdrowia tkanek przyzębia (dziąseł) i tkanek twardych (kości),
• kwestie protetyczne, np. czy ząb ma być filarem korony lub mostu.

Nie należy jednak zapominać, że nie każdy ząb będzie się kwalifikował do leczenia endodontycznego. Przeciwwskazaniem będzie np. znaczny stopień utraty twardych tkanek zęba, uniemożliwiający jego odbudowę, duże perforacje (powstałe podczas leczenia lub na skutek procesu chorobowego połączenia między komorą lub korzeniem zęba a tkankami otaczającymi) czy resorpcje (patologiczna utrata twardych tkanek zęba, np. wierzchołka korzenia).

Martwy ząb u dziecka

W przypadku nieodwracalnego zapalenia lub martwicy miazgi w zębach mlecznych możliwe jest leczenie kanałowe lub ekstrakcja (usunięcie) zęba. Utrzymanie zębów mlecznych do czasu ich fizjologicznej wymiany jest bardzo ważne dla prawidłowego rozwoju jamy ustnej i zapobiegania m.in. wadom zgryzu i wymowy. Jednak decyzja o ich leczeniu endodontycznym jest trudniejsza niż w przypadku zębów stałych i wymaga analizy wielu czynników. Ogólnie jest ono możliwe tylko u dzieci zdrowych, nieobciążonych chorobami systemowymi. Nie powinno się go podejmować w sytuacji, gdy istnieje ryzyko rozprzestrzeniania się zakażenia – np. u dzieci z niedoborami odporności.

Poza tym pacjent musi być w stanie współpracować z lekarzem. Należy pamiętać, że ok. 2–4 lata przed wymianą danego zęba mlecznego na ząb stały rozpoczyna się resorpcja (skracanie) jego korzeni. Tylko zęby bez resorpcji lub z resorpcją niewielkiego stopnia mogą być zakwalifikowane do leczenia kanałowego. Przeciwwskazaniem do leczenia jest też znaczne zniszczenie korony zęba, skomplikowana morfologia korzeni, obecność obrzęku i przetoki. Kanały w zębach mlecznych wypełnia się resorbowalnymi pastami.