Dziwny zapach moczu – co jest jego przyczyną?

Odmieniony, często nieprzyjemny zapach moczu może towarzyszyć wielu chorobom. Czasami jest objawem alarmowym, wymagającym szybkiej i rozszerzonej diagnostyki. Dzieje się tak w sytuacji, gdy mocz przyjmuje woń amoniaku lub acetonu. W pierwszym przypadku może oznaczać zakażenie układu moczowego, w drugim groźne dla zdrowia zaburzenia metaboliczne w przebiegu cukrzycy. Najczęściej jednak wyrazisty zapach moczu jest wynikiem diety lub niewystarczającego nawodnienia organizmu.

Zapach moczu – od czego zależy jego woń?

Zmiana zapachu czy koloru moczu często martwi pacjentów. Z fizjologicznego punktu widzenia mocz jest bezwonny, ma barwę słomkową. Składa się głównie z produktów przemiany materii oraz wody. Mocz to płyn wytwarzany w nerkach, którego przeznaczeniem jest eliminacja z organizmu produktów przemiany materii. Jego konsystencja, woń i zabarwienie mogą ulegać zmianom w czasie doby, także pod wpływem niektórych składników diety, zmian nawodnienia. Zdarza się jednak, że dziwny zapach moczu, często nieprzyjemny pojawia się w przebiegu chorób o różnym podłożu, co może sugerować lekarzowi ważny czynnik do diagnostyki. Gdy mocz wyraźnie zmienia zapach, jak również współwystępują dodatkowe objawy w postaci dyzurii, zmęczenia, senności, nudności, gorączki i innych, należy rozszerzyć diagnostykę.

Częstym odstępstwem, które zgłaszają pacjenci jest gęsty mocz. Dzieje się tak, gdy organizm nie jest wystarczająco nawodniony np. podczas upału, po nocy czy po intensywnym wysiłku. Stężony mocz zawiera większą ilość amoniaku, który daje intensywniejszy zapach i ciemniejsze zabarwienie. Nie jest to sytuacja zagrażająca zdrowiu, a jedynie wskazanie do tego, aby bardziej dbać o nawodnienie organizmu.

Intensywny zapach moczu a dieta

Najczęstszą przyczyną odmienionego zapachu moczu są szparagi (zapach przypomina pot lub siarkę). Także zwolennicy kawy mogą zauważyć subtelne zmiany podczas wizyt w toalecie. Dieta bogata w białko obniża pH, co sprawia, że woń moczu jest kwaśna, natomiast warzywa podwyższają pH nadając jej charakter zasadowy. Innymi produktami, które mają wpływ na woń moczu, są: buraki, brukselka, alkohol, czosnek, cebula lub ostre przyprawy. Czosnek i cebula zawierają substancje chemiczne (m.in. siarkę) i to jest przyczyną wyrazistej woni uryny.

Brzydki zapach moczu po lekach

Niektóre leki są metabolizowane w nerkach, stąd często wpływają na właściwości wydalanej uryny. Powszechnie stosowane antybiotyki (penicyliny) wywarzane są z pleśni, dlatego też po kuracji pacjenci skarżą się na zapach moczu przypominający drożdże. Co więcej, część witamin z grupy B używanych w codziennej suplementacji nie jest rozpuszczalna w wodzie, co oznacza, że duży ich procent zamiast zostać wchłonięty, wydala się w niezmienionej postaci. Po suplementacji pacjenci skarżą się na drażniący zapach moczu.

Zapach amoniaku w moczu

Infekcje dróg moczowych, wszelkiego rodzaju zakażenia, zwłaszcza o podłożu bakteryjnym są jednymi z najczęstszych przyczyn przykrego zapachu moczu. Infekcje te wymagają interwencji lekarskiej. Za cuchnącą woń odpowiada amoniak, który pochodzi z rozkładu mocznika przez ureazy bakteryjne oraz obniżone pH, dające kwaśny zapach moczu. Z klinicznej perspektywy dominują dodatkowo typowe objawy dyzuryczne infekcji, czyli bolesne parcie na pęcherz, pieczenie, częste oddawanie moczu, gorączka czy ból w okolicy lędźwiowej. W 90 proc. przypadków spowodowane jest to szczepami bakterii E. Coli i może wystąpić w każdym wieku, ponadto dominuje u kobiet. Najłatwiejszym sposobem na pozbycie się moczu o zapachu amoniaku jest wyleczenie zapalenia dróg moczowych poprzez antybiotykoterapię zaleconą przez lekarza.

Inne przyczyny mogące powodować, że mocz będzie miał zapach amoniaku, to: kamica nerkowa, choroby prostaty czy choroby przenoszone drogą płciową, np. chlamydia. W tych przypadkach objawy będą podobne do zakażenia układu moczowego, ale dodatkowo pojawi się ropna wydzielina.

Zapach podobny do amoniaku może być również powiązany ze wspomnianym wcześniej odwodnieniem, przyjmowaniem niektórych pokarmów i witamin. Jeśli zatem opisywana woń pojawia się i szybko znika, nie ma powodów do obaw. Jeśli zaś się utrzyma, należy skonsultować się z lekarzem.

Słodki zapach moczu

W przypadku, gdy w moczu wyczuwa się słodką lub nawet owocową woń, należy wykonać badania potencjalnego występowania cukrzycy. Najczęściej pojawia się ona przy wysokiej hiperglikemii, co oznacza, że pacjent prawdopodobnie ma nieleczoną lub niewyrównaną cukrzycę. Takiemu stanowi także towarzyszą częste oddawanie moczu, wzmożone pragnienie oraz głód i są one niekorzystnym czynnikiem rokującym.

Intensywnie słodka woń uryny może także sugerować choroby charakterystyczne dla wieku dziecięcego (głównie u niemowląt) polegające na zaburzeniu metabolizmu aminokwasów. Należy do nich choroba syropu klonowego, która jest dziedziczona recesywnie i mogą jej towarzyszyć drgawki, drżenia, problemy z karmieniem i drażliwość dziecka.

Warto wspomnieć, że czasami ostry i słodki zapach moczu osoby chorej na cukrzycę może przybierać woń kwaśnych jabłek lub acetonu. Nie jest to dobry znak, ponieważ oznacza to, że w organizmie rozwija się kwasica metaboliczna, będąca m.in powikłaniem niewyrównanej hiperglikemii. Konsekwencją tego stanu jest pojawienie się ciał ketonowych w moczu, zachwianie równowagi kwasowo-zasadowej i stanowi wskazanie do przyjęcia do szpitala.

Śmierdzący i cuchnący mocz – jakie choroby?

Do tej grupy zalicza się choroby, które dają specyficzny, czasami trudny do określenia zapach uryny.

• Mysi zapach moczu – jest bardzo charakterystyczny dla choroby zwanej fenyloketonurią, która należy do chorób metabolicznych. Dotyczy głównie dzieci i typowe dla niej są jasne włosy, oczy, śmierdzący mocz, nadpobudliwość, wymioty, drgawki. Mysi należy definiować jako przykry zapach, który może przypominać stęchliznę. 
• Zapach spoconych stóp – kojarzony jest z kwasicą izowalerianową.
• Zapach zjełczałego masła – specjaliści przypisują chorobie o nazwie hipermetioninemia.
• Rybi zapach moczu – ta nieprzyjemna woń występuje z reguły przy infekcjach narządów płciowych (najczęściej Chlamydią) lub rzadziej przy zapaleniu prostaty czy układu moczowego. Ponadto jest głównym objawem zespołu zwanego trimetyloaminurią, w którym dochodzi do defektu enzymu FMO3 i prowadzi do zaburzonego metabolizmu trimetyloaminy (substancji występującej w rybach). W efekcie pacjent wydala intensywnie cuchnący mocz, pot oraz ślinę.
• Brzydko pachnący mocz przypominający stęchliznę – bywa przypisywany schorzeniom trzustki.

Niektóre schorzenia dają trudny do określenia zapach. Przykładem jest kamica nerkowa, w której dodatkowo występuje mocz zabarwiony krwią o zapachu zależnym od substancji tworzącej kamienie. Dodatkowo, obecność ciemnego moczu połączonego z zażółceniem powłok skórnych, męczliwością i utratą wagi może wskazywać na choroby wątroby.

Zapach moczu w ciąży

Część kobiet ciężarnych wyczuwa odmienioną woń moczu, co może wynikać z większej wrażliwości na zapachy. Poza tym lekkie wahania zapachu są fizjologicznym zjawiskiem, gdyż wynikają one z zagęszczenia moczu, w tym okresie spowodowanego wysokim poziomem hormonów oddziałujących na organizm. Jednakże należy zachować ostrożność i zawsze zbadać pacjentkę, ponieważ u kobiet ciężarnych dość często występuje zapalenie pęcherza i zbagatelizowanie problemu może mieć poważne konsekwencje dla płodu.

Ciekawostką jest fakt, że w czasie owulacji hormony takie jak estrogen i progesteron (odpowiedzialne za stymulację uwalniania jajeczek) także odpowiadają za wzmocnienie węchu. Sama owulacja nie zmienia zapachu moczu. Lecz w tym momencie cyklu zmysł węchu może być bardziej wyczulony na naturalną lub nienaturalną woń moczu.

Zmiana zapachu moczu – jakie badania wykonać?

Kiedy skontaktować się z lekarzem? Cuchnący mocz to zwykle tymczasowym problemem. Może być spowodowany jedzeniem lub zmniejszonym nawodnieniem. Jeśli zapach nie zniknie, może to być sygnałem do skontaktowania się ze specjalistą.

Jeżeli powodem nienaturalnego zapachu moczu są leki, dieta czy po prostu lekki stopień odwodnienia, zaleca się poprawiony dobór spożywanych składników oraz odpowiednie nawodnienie organizmu – 2,5 litra (10 szklanek) dla mężczyzn oraz 2 litry (8 szklanek) dla kobiet.

Natomiast jeśli podejrzewa się poważniejsze przyczyny, diagnostykę zawsze należy zacząć od badania ogólnego moczu wraz z jego posiewem. Przy pobieraniu próbki moczu trzeba pamiętać o dokładnym umyciu okolic intymnych i oddaniu materiału z środkowego strumienia. W przypadku, gdy wyniki jednoznacznie wskazują na infekcje układu moczowego, dobiera się antybiotykoterapię w zależności od płci, stanu pacjenta i chorób współtowarzyszących. W razie potrzeby specjalista może zlecić dalsze badania, takie jak USG nerek lub pęcherza moczowego, które także pomagają ustalić przyczynę drażniącego zapachu moczu. Z kolei gdy podejrzewane są choroby metaboliczne, opiekę nad pacjentem przejmują lekarze genetycy, indywidualnie opracowujący plan leczenia.