Profilaktyka w walce z rakiem

Program profilaktyki raka piersi

Raka piersi w Polsce wykrywa się rocznie u ok. 11 tys. kobiet, a ok. 5 tys. kobiet rocznie umiera z tego powodu. Rokowanie w raku piersi silnie zależy od stopnia zaawansowania choroby, ponieważ rośnie on przez długi czas w sposób utajony i objawy daje późno. Zbyt późno, aby leczenie wówczas podjęte mogło spowodować całkowity powrót do zdrowia. Dlatego tak ważne jest jak najwcześniejsze wykrywanie guza, bo zmniejsza się wówczas  prawdopodobieństwo istnienia przerzutów, uogólnienia się choroby i w konsekwencji śmierci. Czynniki zwiększające zagrożenie wystąpienia raka piersi to:

•     wiek powyżej 50 roku życia
•     występowanie rak piersi u krewnych pierwszego stopnia (matka, siostra),
•     pierwsza miesiączka przed 11 rokiem życia,
•     późny wiek menopauzy (po 55 roku życia)
•     pierwsza ciąża po 35 roku życia lub bezdzietność,
•     brak lub krótki okres karmienia piersią,
•     długotrwałe stosowanie środków antykoncepcyjnych w młodym wieku,
•     wcześniej występujący rak drugiej piersi.

Wczesne wykrycie tego nowotworu możliwe jest dzięki mammografii, która wykonywana jest w ramach Programu profilaktyki raka piersi finansowanego przez NFZ u kobiet w wieku od 50 do 69 lat, które dodatkowo:

• o nie miały wykonywanej mammografii w ciągu ostatnich 24 miesięcy lub
• o otrzymały w ramach realizacji programu profilaktyki raka piersi w roku poprzednim pisemne wskazanie do wykonania ponownego badania mammograficznego po upływie 12 miesięcy.

Do programu nie kwalifikują się kobiety, u których już wcześniej zdiagnozowano zmiany nowotworowe w piersi.

Program realizowany jest w dwóch etapach: badań podstawowych i diagnostyki pogłębionej. Etap podstawowy obejmuje wywiad, ankietę, badanie mammograficzne z opisem. Jeśli wynik mammografii jest nieprawidłowy, kobieta jest kierowana do etapu badań pogłębionych.

Etap diagnostyki pogłębionej obejmuje poradę lekarską, mammografię uzupełniającą  i/lub USG piersi, a w przypadku nieprawidłowości stwierdzonych w badaniu USG - biopsję pod kontrolą USG z badaniem histopatologicznym pobranego materiału oraz decyzję, co do dalszego postępowania czego dowodem jest skierowanie na dalszą diagnostykę lub leczenie w ramach NFZ. Do programu można zgłaszać się bez skierowania.

Program profilaktyki raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy jest drugim, co do częstości występowania, nowotworem u kobiet w Polsce, a zgony z jego powodu są jednym z głównych problemów onkologicznych. Czynniki ryzyka rozwoju raka szyjki macicy to:

• infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),
• wiek ze szczytem zachorowań między 45 a 55 r.ż.,
• wczesne rozpoczęcie życia seksualnego,
• duża liczba partnerów seksualnych,
• duża liczba porodów,
• palenie papierosów,
• stwierdzona wcześniej zmiana patologiczna w badaniu cytologicznym,
• partnerzy seksualni niemonogamiczni, z infekcją HPV (ryzyko zachorowania wzrasta 20-krotnie).

W wielu krajach Europy  liczba zgonów z powodu raka szyjki macicy w ostatnich latach znacznie zmalała, co uzyskano dzięki testom przesiewowym  pozwalającym na wczesne wykrywania zmian. Jest to możliwe dzięki prostemu badaniu, jakim jest wymaz cytologiczny z ujścia zewnętrznego kanału i z tarczy szyjki macicy, który jest podstawą Programu profilaktyki raka szyjki macicy finansowanego przez NFZ.

Program ten skierowany jest do kobiet w wieku od 25 do 59 lat, a badania są  przeprowadzane 1 raz na 3 lata. Program realizowany jest w dwóch etapach: podstawowym i diagnostyki pogłębionej. Do programu można zgłaszać się bez skierowania.

Etap podstawowy obejmuje wywiad, ankietę, badanie ginekologiczne i badanie cytologiczne. Dalsze postępowanie jest uzależnione od wyniku badania cytologicznego i może to być:

1. zalecenie ponownego zgłoszenia się na badanie po trzech latach w przypadku prawidłowego wyniku i braku czynników ryzyka lub
2. zalecenie badania cytologicznego po 12 miesiącach w ramach Programu w uzasadnionych przypadkach lub
3. skierowanie do etapu pogłębionej diagnostyki Programu, jeżeli konieczna jest weryfikacja wstępnego rozpoznania.

Etap pogłębionej diagnostyki obejmuje badanie kolposkopowe i ewentualne pobranie celowanych wycinków do badania histopatologicznego oraz decyzję, co do dalszego postępowania (skierowanie na leczenie lub określenie terminu kolejnego badania cytologicznego).

Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POCHP)

Program ten, finansowany przez NFZ, koncentruje się na wczesnym wykrywaniu POCHP, czyli przewlekłej obturacyjnej choroby płuc i innych chorób odtytoniowych (tj. chorób układu krążenia i chorób nowotworowych) oraz na poprawie świadomości ludzi w zakresie szkodliwości palenia oraz metod zapobiegania i leczenia uzależnienia od tytoniu.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie, prowadząc do inwalidztwa. Szacuje się, że w Polsce POChP występuje u ok. 15 procent dorosłych Polaków. Udowodniono, że głównym czynnikiem ryzyka rozwoju POChP jest palenie papierosów i palacze papierosów są grupą wybitnie zagrożoną jej wystąpieniem. Pierwsze objawy to: kaszel oraz odkrztuszanie plwociny. Kolejnym objawem jest duszność, która jest następstwem nieodwracalnego zmniejszenia powierzchni oddechowej płuc. 

Zaprzestając palenia papierosów można uniknąć POCHP lub spowolnić jej rozwój.

Do Programu kwalifikują się osoby powyżej 18 r.ż . palące papierosy – a szczególnie kobiety i mężczyźni pomiędzy 40 a 65 rokiem życia, którzy nie mieli wykonanych badań spirometrycznych w ramach programu profilaktyki POChP w ciągu ostatnich 36 miesięcy i u których nie zdiagnozowano wcześniej, w sposób potwierdzony badaniem spirometrycznym, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (lub przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy). Świadczenia w ramach Programu udzielane są pacjentom przez przeszkolonych lekarzy POZ, bez względu na miejsce przynależności do placówki POZ.

W ramach Programu lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem, ocenia stopień  uzależnienia od nikotyny oraz bada fizykalnie. Jeśli stwierdza wskazanie do wykonania badania spirometrycznego, kieruje na spirometrię, a następnie może skierować pacjenta do etapu specjalistycznego Programu, już poza poradnią POZ. Do programu można zgłaszać się bez skierowania.

Program profilaktyki raka jelita grubego

Również Ministerstwo Zdrowia prowadzi od kilku lat w ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych „Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego”, który polega na przesiewowym badaniu kolonoskopowym i jest bezpłatny dla osób badanych oraz lekarzy, którzy nań kierują. Kolonoskopia polega na oglądaniu wnętrza całego jelita grubego za pomocą giętkiego instrumentu wprowadzonego przez odbyt.

W ramach Programu mogą być zbadane osoby bez objawów klinicznych sugerujących istnienie raka jelita grubego, które dodatkowo spełniają jeden z poniższych warunków:

• są w wieku 50 – 65 lat, niezależnie od wywiadu rodzinnego,
• są w wieku 40 – 65 lat i mają krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano raka jelita grubego,
• są w wieku 25 – 65 lat i pochodzą z rodziny HNPCC (tj. obciążonej rodzinnym rakiem jelita grubego nie związanym z polipowatością).  W tym przypadku konieczne jest skierowanie (potwierdzenie) z Poradni Genetycznej.

Do badań nie są kwalifikowane osoby, które miały wykonaną kolonoskopię w ciągu ostatnich 10 lat.

Lekarze rodzinni i lekarze opieki podstawowej wypełniają osobie spełniającej powyższe wymogi druk Ankiety  będącej  formalnym skierowaniem na badania przesiewowe kolonoskopowe. Z ankietą osoba skierowana do „Programu” zgłasza się do najbliższego ośrodka prowadzącego ten program. Ośrodek koordynujący program to Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie w Warszawie, ul. Roentgena 5 (www.coi.pl).