Porażenie nerwu twarzowego – przyczyny, objawy i leczenie porażenia Bella

Porażenie nerwu twarzowego – co to jest?

Obwodowe porażenie nerwu twarzowego, w literaturze znane także jako porażenie Bella, to nagłe, samoistne porażenie nerwu twarzowego – siódmego nerwu czaszkowego.

Przyczyna porażenia nerwu twarzowego, jak dotąd, nie została jednoznacznie sklasyfikowana, choć w hipotezach medycznych najczęściej podaje się związek z zakażeniem wirusem Herpes simplex (wirus opryszczki zwykłej).

Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest badanie przedmiotowe i podmiotowe. W porażeniu nerwu twarzowego wykorzystywane jest jako podstawowe leczenie sterydami. Zalecane jest także stosowanie fizjoterapii. Rehabilitację nerwu twarzowego można wykonywać w warunkach domowych. Rokowanie na ogół jest pomyślne. 

W medycynie znane jest także porażenie ośrodkowe nerwu twarzowego, w którym dochodzi do upośledzenia czynności ruchowej tylko dolnej połowy twarzy (wygładzony kącik ust, upośledzona artykulacja).

Porażenie Bella – przyczyny

Samoistne, obwodowe uszkodzenie nerwu twarzowego to schorzenie występujące dość często, w każdym wieku. Zapadalność szacowana jest na około 25–53 przypadków na 100 tysięcy osób. W porażeniu nerwu twarzowego dochodzi do uszkodzenia jądra nerwu twarzowego, jego pnia lub gałązki. Natomiast w porażeniu ośrodkowym uszkodzona jest droga neuronalna prowadząca od kory mózgowej do jądra nerwu twarzowego.

Najczęstszymi przyczynami ośrodkowego porażenia nerwu twarzowego są: udar mózgu, stwardnienie rozsiane, nowotwór. Etiologia samoistnego, obwodowego uszkodzenia nerwu VII nie została jednak jak dotąd jednoznacznie ustalona. W hipotezach uwzględniane są między innymi następujące przyczyny:

• zakażenia wirusowe (najprawdopodobniej jest to wirus opryszczki zwykłej), 
• reakcje alergiczne,
• skurcz naczyń krwionośnych na skutek oziębienia u osób podatnych.

Do porażenia Bella może dojść także z przyczyn wtórnych, do których możemy zaliczyć:

• niedoczynność tarczycy, 
• cukrzycę, 
• zapalenie ucha środkowego, 
• boreliozę, 
• półpasiec, 
• guz mózgu. 

Również toczeń rumieniowaty układowy, zespół Guillaina–Barrego, złamanie kości skroniowej czy toksyczność niektórych leków mogą prowadzić do wtórnego niedowładu nerwu twarzowego.

Porażenie nerwu twarzowego – objawy

Nerw twarzowy jest nerwem mieszanym, zawiera włókna czuciowe, ruchowe oraz autonomiczne. Do objawów obwodowego paraliżu nerwu twarzowego możemy zaliczyć:

• wygładzenie skóry czoła po jednej stronie, 
• szersza szpara powiekowa,
• obniżony kącik ust,
• uniemożliwione zamykanie powieki, mruganie po stronie porażenia,
• uniemożliwione symetryczne wyszczerzenie zębów,
• upośledzone wydzielanie łez po stronie porażenia,
• zaburzenie odczuwania smaków na języku,
• nadwrażliwość na dźwięki,
• z ust może wypływać ślina.

Objawy rozpoczynają się nagle, często po oziębieniu twarzy np. przewianie w trakcie jazdy samochodem z otwartym oknem może wywołać charakterystyczne symptomy. Gdy dochodzi do ośrodkowego uszkodzenia nerwu twarzowego obserwujmy spłycenie fałdu nosowo–wargowego, zaburzenia artykulacji oraz porażenie mięśni mimicznych dolnej połowy twarzy, co prezentuje się jako gorsza ich ruchomość. Warto wspomnieć, iż występuje także nawracające porażenie nerwu twarzowego, któremu towarzyszy obrzęk wargi i pofałdowanie języka, w literaturze opisywany jest jako tzw. zespół Mellkersona–Rosenthala.

Porażenie nerwu twarzowego u dzieci występuje rzadziej niż w populacji dorosłych, częściej jest związane z infekcjami. Opisywano w literaturze bardzo nieliczne przypadki porażenia nerwu twarzowego u noworodków. Niemowlęta mają problem z ssaniem piersi, nie mogą zamknąć powieki, nawet podczas płaczu, mają problemu z poruszaniem porażoną połową twarzy. Na szczęście u prawie wszystkich małych pacjentów dochodzi do powrotu pełnej sprawności w ciągu 6 miesięcy od wystąpienia objawów.

Porażenie nerwu twarzowego – diagnostyka

Rozpoznanie stawiane jest na podstawie obrazu klinicznego. Należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne, takie jak morfologia, stężenie glukozy, TSH, CRP, OB, stężenie witaminy B12. Chory powinien zostać skonsultowany neurologicznie i laryngologicznie, gdyż do niedowładu nerwu twarzowego mogło dojść wtórnie w wyniku chorób ucha środkowego, ślinianek czy zapalenia kości skroniowej.

W diagnostyce różnicowej lekarze skupiają się przede wszystkim na odróżnienia uszkodzenia obwodowego, czyli mononeropatii nerwu twarzowego od uszkodzenia ośrodkowego, w przebiegu udaru czy guza mózgu – w tym celu w izbie przyjęć wykonywana jest tomografia komputerowa głowy.

Porażenie Bella – leczenie

W leczeniu porażenia Bella stosujemy terapię farmakologiczą pod postacią doustnego przyjmowania glikokortykosteroidów. Zalecane jest przyjmowanie kortykosteroidu — prednizonu, którego dawka jest stopniowo zmniejszana (terapia trwa około 2 tygodni). W niektórych badaniach naukowych wykazano przyspieszeniu powrotu sprawności nerwu twarzowego, u pacjentów stosujących acyklowir, dlatego część specjalistów dodatkowo zaleca właśnie przyjmowanie działającego przeciwwirusowo acyklowiru. Stosuje się także wspomagająco domięśniowo podawane preparaty galantaminy oraz roztwory zawierające witaminy z grupy B.

W obwodowym porażeniu nerwu twarzowego problemem jest niedomykalność powieki i niemożność mrugania. Niestety może to prowadzić do wysychania rogówki i nadkażeń bakteryjnych. Aby chronić oko, którego powieka jest odsłonięta, zaleca się stosowanie sztucznych łez. Na noc należy także przygotowywać sobie komorę wilgotną (jałowy gazik namoczony w soli fizjologicznej – 0,9% NaCl ). Do worka spojówkowego warto również stosować specjalny żel zawierający w swoim składzie dekspantenol. Jeżeli mimo zastosowanego leczenia dalej utrzymują się problemy z zamykaniem powieki, aby przywrócić jego sprawność można ostrzyknąć mięsień toksyną botulinową.

W przeszłości stosowano leczenie operacyjne porażenia Bella pod postacią chirurgicznego odbarczenia nerwu, jednak skuteczność tych operacji była niewielka, dlatego odstąpiono od nich. 

Porażenie Bella – rehabilitacja

W porażenie nerwu twarzowego można także stosować leczenie domowe pod postacią fizykoterapii. Należy podejmować próby poruszania powieką, wykonywać ruchy oromandibularne, palpacyjny masaż twarzy. Taką rehabilitację neurologiczną należy wykonywać kilka razy w ciągu dnia. Dostępne badania naukowe mówią o skuteczności akupunktury. Pozytywne efekty przynoszą także techniki relaksacyjne. Kiedy nadejdzie oczekiwana poprawa? W porażeniu Bella rokowanie jest zazwyczaj pomyślne.

U części chorych poprawa następuje już po około 2 tygodniach, u innych objawy mogą utrzymywać się dużo dłużej. W około 5% przypadków niestety porażenie pozostaje na stałe, u około 10% następuje wyleczenie, ale pozostaje pewien trwały defekt, np. przymykanie oka przy uśmiechu.