Czy dieta bezglutenowa ma sens?

Gluten. Czy coraz więcej osób go nie toleruje?

Ostatnie lata wykazały wyraźną tendencję do wzrostu liczby osób skarżących się na dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego występujące prawdopodobnie po spożyciu żywności zawierającej gluten. Prawdopodobnie, bo nie można nie wspomnieć, że wielu z nas uległo po prostu modzie na dietę bezglutenową i część objawów niepotrzebnie powiązało z obecnością glutenu w żywieniu. Nie ulega jednak wątpliwości, że faktyczny problem ma całkiem sporo osób. Na tej podstawie pojawiły się więc przypuszczenia, że żywność ta może mieć niekorzystny wpływ nawet na osoby, u których nie zdiagnozowano celiakii, ani nie stwierdzono nadwrażliwości na gluten. W większości to tylko przypuszczenia, nie istnieją żadne stuprocentowe badania na to, że faktycznie tak jest, a jeśli nawet ktoś nad takimi pracuje, to wciąż jest ich za mało, aby móc mieć pewność. Na moment obecny  wyróżniamy kilka stanów chorobowych, które wiąże się z dietą zawierającą gluten. 

Gluten jest białkiem zapasowym występującym w zbożach takich jak pszenica, żyto i jęczmień.

Celiakia – choroba trzewna na całe życie

Celiakia, czyli inaczej choroba trzewna, to choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym trwająca całe życie. Jej przebieg charakteryzuje się trwałą nietolerancją białka zapasowego zawartego w zbożach – glutenu. Białko to prowadzi do zaniku kosmków jelita cienkiego, które są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. W efekcie – wchłanianie pokarmu jest upośledzone, a pacjent obserwuje u siebie szereg objawów klinicznych, niebezpiecznych dla zdrowia, a nawet życia. Na moment obecny, jedynym rozwiązaniem pozostaje dieta bezglutenowa.

Celiakia może ujawnić się w każdym wieku, u dzieci, dorosłych, u osób starszych. Razem z początkiem rozszerzania diety maleństwa o gluten, jak również po operacjach czy w wyniku stresu albo ciężkiej infekcji. Celiakia jest najpoważniejszą nietolerancją pokarmową człowieka.

W zależności od tego, czy mamy do czynienia z celiakią skąpo- czy pełnoobjawową, podejrzewając jej występowanie u chorego możemy zaobserwować m.in.:

• bóle i wzdęcia brzucha
• biegunki tłuszczowe
• utratę masy ciała
• objawy niedoborowe (np. anemia)
• problemy ze skórą
• depresje, zmiany nastroju
• ciągłe zmęczenie

Alergia na gluten – czy da się z niej wyleczyć?

Alergia i celiakia to dwa odrębne schorzenia mieszczące się w pojęciu nietolerancji pokarmowych. Objawy, które można zaobserwować u chorego mogą wystąpić natychmiast po spożyciu pokarmu (od kilku minut do godziny), lub dopiero po pewnym czasie (po kilku godzinach, a nawet 1-2 dniach). W pierwszym wypadku mogą wystąpić m. in.:

• wymioty,
• biegunka,
• pokrzywka skórna,
• wodnisty katar,
• zmiany skórne o typie atopowego zapalenia skóry.

W przypadku objawów późnych - pojawia się zwykle biegunka bądź zaostrzenie AZS. Jeśli alergia dotyczy dzieci, większość z niej wyrasta. W przypadku dorosłych, alergia ta może trwać latami, a do wywołania jej objawów potrzebne są zdecydowanie większe ilości glutenu niż w przypadku dzieci. Podobnie jednak jak w przypadku celiakii, podstawą leczenia alergii na gluten jest oczywiście dieta bezglutenowa.

Nadwrażliwość na gluten

W ostatnich latach, uciążliwe objawy zaczęły również zgłaszać osoby, które nie mają charakterystycznych dla celiakii przeciwciał we krwi, zwykle też nie obserwuje się u nich zmian patologicznych w śluzówce jelita. Ilość limfocytów zawiera się u nich w normie, ewentualnie nieznacznie poza nią wykracza. Pacjenci tacy nie mają również alergii na pszenicę, ich całkowity poziom IgE pozostaje w normie, chociaż aż 50% z nich wykazuje pozytywny wynik przeciwciał AGA. W takim wypadku mówimy o tzw. nadwrażliwości na gluten. Schorzenie dotyczy zwykle dorosłych i objawia się najczęściej:

• bólem brzucha (w 68% przypadków),
• wysypką (40%),
• bólami głowy i uczuciem ciągłego zmęczenia (35%),
• biegunką (33%), wzdęciami (25%) i zaparciami (20%),
• nudnościami i wymiotami (15%),
• uczuciem przelewania w jelitach (10%).

Wymienione objawy zwykle pojawiają się w ciągu kilku dni lub godzin po spożyciu posiłku zawierającego gluten. Wstępnie szacuje się, że problem ten może dotyczyć nawet 6% populacji. Oznacza to, że nadwrażliwość na gluten jest częstsza niż celiakia!

Nadwrażliwość może być powiązana z wieloma chorobami, np. autyzmem albo schizofrenią. Literatura wskazuje przypadki poprawy stanu zdrowia u takich pacjentów, u których z diety wyeliminowano gluten. Ponieważ jednak nadwrażliwość na gluten nie ma podłoża genetycznego, a wszystkie sztandarowe badania w kierunku celiakii wychodzą negatywnie, jedną z dróg diagnozy nadwrażliwości jest po prostu pozytywny odzew na wprowadzoną dietę bezglutenową oraz załagodzenie istniejących objawów, które po czasowej prowokacji glutenem, znów wykazują tendencję do zaostrzenia.

Czy dieta bezglutenowa jest bezpieczna?

Dieta bezglutenowa zyskała zainteresowanie ze strony nie tylko osób chorych, ale i  tych, którzy sądzą, że z jej pomocą da się skutecznie i trwale schudnąć. Czy jest to prawda? I tak i nie. Tak, bo przechodząc na żywienie bezglutenowe eliminujemy całą masę bezwartościowych, wysoko przetworzonych produktów, które zawierają sporo tzw. pustych kalorii. Czytając etykiety, dokonujemy bardziej świadomych zakupów, a więc unikamy tego, co teoretycznie utrudnia nam walkę ze zbędnymi kilogramami. Z drugiej jednak strony, nieumiejętnie prowadzona dieta bezglutenowa może przynieść więcej szkody, aniżeli korzyści – może być przykładowo niedoborowa w witaminy z grupy B, wapń, witaminę D, żelazo, cynk, magnez i błonnik.

Bezglutenowo w sklepie

Jeśli dieta bezglutenowa faktycznie ma uzasadnienie w życiu pacjenta, nie oznacza to, że jesteśmy skazani na restrykcyjne, pozbawione smaku jedzenie! Posiłki chorego również mogą być pyszne! Obecnie coraz więcej producentów wypuszcza na rynek wersje bezglutenowe swoich klasycznych wyrobów, z powodzeniem można kupić np. bezglutenowe pieczywo, makaron czy inne dodatki. W sieci znajdziemy również mnóstwo stron z poradami dla osób na diecie bezglutenowej, sporo jest też blogów ze smacznymi przepisami. Ważne jednak, aby osoba, która dopiero co rozpoczyna dietę bezglutenową, znalazła się pod opieką specjalisty, który zadba o to aby dieta ta zapewniła mu wszystko to, co jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania.