Jak zapobiegać samobójstwom?

Czym jest samobójstwo? 

Samobójstwo to śmierć jednostki, która nastąpiła w wyniku jej celowego, świadomego działania. Według danych statystycznych w Polsce w 2005 roku ogółem popełniło samobójstwo 4621 osób, z czego mężczyźni stanowili 84%. Z uwagi na fakt, że wiele samobójstw przypisuje się przedawkowaniu narkotyków, wypadkom samochodowym oraz innym wypadkom, prawdziwa liczba samobójstw jest trudna do oszacowania.

Samobójstwo a depresja

Dziewięć na dziesięć osób dotkniętych depresją miewa myśli samobójcze. Samobójstwo popełniane jest zazwyczaj w pierwszej, ostrej fazie depresji albo po jej przejściu w fazę utajoną. Samobójstwa w pierwszej fazie depresji pourazowej charakteryzują się zwykle brakiem planowania i są często nieskuteczne. Są one zwykle popełnianie w ciągu kilku tygodni po doznanym urazie psychicznym, spowodowanym traumatycznym przeżyciem, np. utratą zdrowia, pracy, domu, bliskiej osoby. Inny zupełnie charakter mają samobójstwa popełniane w fazie utajonej depresji. Osoby takie zachowują się zupełnie normalnie i mogą nawet sprawiać wrażenie zadowolonych z życia. Planują starannie samobójstwo (jego czas, miejsce i sposób). Bardzo często po pierwszym nieudanym akcie udają pełen powrót do zdrowia psychicznego, po czym dokonują drugiej próby samobójczej. Depresja przewlekła, występująca po etapie depresji reaktywnej rzadko prowadzi do samobójstwa, choć towarzyszą jej zwykle silne myśli samobójcze i czasami pozorowane próby samobójcze, nastawione raczej na zwrócenie na siebie uwagi otoczenia

Jakie są rodzaje samobójstw? 

W literaturze psychologicznej dotyczącej samobójstw za kryterium podziału aktów samobójczych przyjmuje się intencję zadania sobie śmierci. Na podstawie tego kryterium wyodrębnia się:

1. gesty samobójcze, groźby, demonstracyjne zachowanie o niewielkim zagrożeniu śmiercią
2. próby samobójcze o dużym prawdopodobieństwie śmierci
3. próby potencjalnie śmiertelne, w których szansa przeżycia jest mało prawdopodobna.

W kontekście psychologicznym motywy dokonywania samobójstw różnią się i można je podzielić na 4 kategorie

• samobójstwa „stanowiące ucieczkę”- są spowodowane pragnieniem uniknięcia sytuacji, której nie umie się dłużej tolerować. Samobójca widzi przyszłość jako stan beznadziejny. Dominującymi uczuciami są poczucie straty, winy, bezwartościowości, lęk, wstyd.
• samobójstwa - agresywne - są spowodowane zemstą, chęcią wywołania u drugiej osoby poczucia żalu, skruchy oraz wyrzutów sumienia
• samobójstwa polegające na poświęceniu siebie - polegają na złożeniu siebie samego w ofierze z wyższych pobudek takich jak: ideały religijne, honor i miłość do ojczyzny
• samobójstwa absurdalne, przypadkowe - dotyczą tych samobójstw, które pojawiają się w kontekście uczestnictwa w jakiejś grze lub teście, w której ryzyko utraty życia jest oznaką odwagi

U jakich ludzi samobójstwo jest formą ucieszki?

Pewne społeczne i psychologiczne uwarunkowania mogą sprzyjać popełnianiu samobójstw jako formy ucieczki. Jednym z najważniejszych czynników jest izolacja społeczna i poczucie osamotnienia. Coraz więcej osób doświadcza samotności i braku poczucia bezpieczeństwa, co wiąże się z rosnącą liczbą rozwodów, dążenia do osobistego rozwoju kosztem życia rodzinnego, izolowania osób starszych lub chorych. Wśród młodzieży pochodzącej z rozbitych, zdezorganizowanych i brutalnych domów nawet najsłabsze bodźce mogą w większym stopniu, niż u innych osób, doprowadzić do samobójstwa. Samotność jest także powodem wysokich odsetków samobójstw u osób w podeszłym wieku. W przypadku osób starszych frustrujące, sprawiające ból i cierpienie są również fizjologiczne i anatomiczne zmiany prowadzące do utraty zdrowia. Czynnikiem sprzyjającym samobójstwom jest również bezrobocie i problemy materialne. Starzy ludzie i młodzież odczuwa dodatkowe napięcia z powodu bezsilności i dyskryminacji. Na fakt dokonania samobójstwa znaczący wpływ ma brak akceptowalnego społecznie celu w życiu. Młodzież dokonująca samobójstw mówi, że nie ma żadnego celu, do którego dąży i niczego, czemu można by poświęcić życie. Przypuszcza się również, że osoby które dokonują prób samobójczych często impulsywnie reagują na trudne (stanowiące wyzwanie) zadania i jest im trudno znaleźć alternatywne rozwiązania jakiegoś problemu. W grupie najwyższego ryzyka znajdują się starsi ludzie, zwłaszcza w wieku powyżej 70 lat. W grupie potencjalnych samobójców są również schizofrenicy, ludzie cierpiący na depresję, alkoholicy i narkomani. Podwyższone ryzyko samobójstw dotyczy zwłaszcza osób rozwiedzionych,żyjących w separacji oraz owdowiałych. Samobójstw dokonuje więcej mężczyzn niż kobiet.

Sytuacje podwyższonego ryzyka 

Wielu ludzi podejmuje decyzję, aby popełnić samobójstwo w obliczu następujących tragedii życiowych:

• zerwanie związku z partnerką/partnerem
• brak zadowalających osiągnięć w nauce, w pracy, porażka zawodowa
• poczucie życiowej porażki
• konflikt z rodzicami, dziećmi, współmałżonkiem
• wejście w konflikt z prawem
• przemoc w rodzinie, pracy, szkolealkoholizm

Fakty na temat samobójstw i samobójców

1. Sądzi się, że przynajmniej 75 % osób, które dokonują samobójstw mówi o tym zamiarze wcześniej. W niektórych przypadkach sygnał jest pośredni, np. uporządkowanie wszystkich spraw w swoim życiu (spłacenie długów, oddawanie swojej własności, przeprosiny).
2. Ludzie śmiertelnie chorzy często popełniają samobójstwo, szczególnie wtedy gdy bardzo cierpią lub są ciężarem dla osób najbliższych.
3. Samobójstwo jest zjawiskiem powszechnym wśród hospitalizowanych chorych psychicznie pacjentów i wśród osób z objawami psychotycznymi. Większość ludzi, która dokonuje samobójstw nie traci jednak kontaktu z rzeczywistością. Relacje społeczne samobójców są często zaburzone i konfliktowe, a ich myślenie jest nieracjonalne.
4. Nie istnieją żadne wyraźne zależności pomiędzy prawdopodobieństwem popełnienia samobójstwa a szerokością geograficzną, pogodą, ciśnieniem atmosferycznym, poziomem wilgotności, opadami, zachmurzeniem, szybkością wiatru, temperaturą i fazami Księżyca. Odsetek samobójstw wzrasta nieznacznie w maju, a spada w grudniu.
5. Ludzie cierpiący na depresję czasami popełniają samobójstwo już po odczuciu polepszenia się nastroju w czasie gdy czują się mniej sparaliżowani lub bierni.
6. Wiele osób popełniających samobójstwo tak naprawdę nie chce umrzeć, a akty samobójcze można postrzegać jako „krzyk o pomoc”.Ryzyko popełnienia samobójstwa przez dziecko lub nastolatka zwiększają następujące czynniki:                                                                          doświadczanie porażkiwyobcowanie z grupy rówieśnikówprzemoc - fizyczna lub psychicznapresja osiągnięć - szkolnych, fizycznych, społecznychstresy w rodzinieałoba, smutek - śmierć ukochanej osoby, zerwanie związku, utrata przyjaciela.
7. Kiedy dziecko mówi o samobójstwie należy zachęcić je do rozmowy z zaufaną osobą. Nie należy dawać rad lub prostych rozwiązań. Kiedy słowa i działania dziecka przerażają, trzeba mu o tym powiedzieć. Dobrze jest uświadomić dziecku, że każdy czasem jest zmartwiony, nie wie co robić, odczuwa smutek, zranienie lub beznadziejność. Należy powiedzieć dziecku, że nie jest samo ze swoimi problemami.

Niebezpieczne oznaki

Często słyszy się pogląd, że ludzie, którzy mówią o zamiarze dokonania samobójstwa, naprawdę tego nie zrobią. To mylne wyobrażenie - przed popełnieniem samobójstwa ludzie często mówią w sposób bezpośredni o swoim zamiarze zakończenia życia lub w sposób bardziej pośredni, np. że ich przyjaciele i rodzina woleliby, żeby ich nie było. Podobne wypowiedzi powinny być zawsze traktowane poważnie.Ludzie, którzy dokonywali już przedtem prób samobójczych, nawet jeśli ich próby nie wydawały się być bardzo poważne,są także w grupie ryzyka. Jeśli nie udzieli się im w tym okresie pomocy, mogą ponownie spróbować się zabić. Cztery na pięć osób, które popełnia samobójstwo, dokonało przynajmniej jednej takiej próby już wcześniej. Jeszcze jednym wskaźnikiem samobójczego ryzyka jest załatwienie „wszystkich spraw do końca” lub rozdawanie osobistych rzeczy. Jeśli ktoś zwierza się tobie, że myśli o samobójstwie lub ujawnia inne oznaki bycia samobójcą, nie obawiaj się porozmawiać o tym. Zadawaj pytania o samopoczucie oraz zapytaj jakie są powody tych odczuć. Rozmowa ta może ocalić mu życie. Nie próbuj udzielać rad, to jedynie sprawia, że samobójca czuje się jeszcze bardziej winny, bezwartościowy i beznadziejny. Jeśli ktokolwiek kogo znasz twierdzi, że myśli o samobójstwie, najważniejszą rzeczą jest potraktowanie tego powaznie!

Oznaki samobójstwa

• groźby samobójcze
• mówienie o śmierci, samobójstwie lub zranieniu siebie
• mówienie, że życie jest nic nie warte
• nagłe zmiany w zachowaniu (izolacja, apatia, zmienność nastroju)
• zmiany osobowościowe lub w wyglądzie
•  zmiany w zakresie nawyków spania i jedzenia
• depresja (płacz, bezsenność, brak apetytu, poczucie beznadziejności)
• uzyskiwanie słabszych ocen (w odniesieniu do uczniów i studentów)
• kończenie załatwiania spraw
• rozdawanie cennych przedmiotów
• poprzednie próby samobójcze

Dokąd po pomoc? 

Gdy sądzisz, że ktoś kogo znasz może chcieć popełnić samobójstwo, zwróć się o pomoc. Zaproponuj, żeby osoba zagrożona porozmawiała z nauczycielem, psychologiem, księdzem, lekarzem lub kimś, kogo darzy zaufaniem. Zadzwoń do ośrodka przeciwdziałania kryzysom, telefonu zaufania, poradni psychologicznej lub jakiegokolwiek innego miejsca, w którym można uzyskać pomoc. W niektórych wypadkach możesz znaleźć się w sytuacji konieczności uzyskania bezpośredniej pomocy dla kogoś, kto chce popełnić samobójstwo, a odmawia pójścia do poradni. Czasem wydaje się to aktem nielojalności lub naruszeniem tajemnicy, zaufania, ale może okazać się najważniejszą przysługą w życiu. Twoja odwaga i chęć do działania może ocalić życie. Osoba, u której podejrzewa się zagrożenie popełnienia samobójstwa w każdej chwili może zostać skonsultowana na izbie przyjęć szpitala psychiatrycznego. Jeżeli lekarz potwierdzi nasze podejrzenia, a potencjalny samobójca odmawia przyjęcia pomocy, możliwa jest hospitalizacja wbrew jego woli w oparciu o tzw. ustawę psychiatryczną.

A może problem dotyczy Ciebie?

Być może ty sam czasami miałeś ochotę na zakończenie swojego życia. Nie wstydź się tego. Wielu ludzi, młodych i starych, ma podobne odczucia. Porozmawiaj z kimś, komu ufasz. Możesz skorzystać z profesjonalnej pomocy telefonu zaufania lub poradni psychologicznej.

Próby samobójcze u dzieci i młodzieży

Wśród młodzieży w przedziale wiekowym od 15 do 19 r. ż., samobójstwo stanowi drugą wiodącą przyczynę śmierci (pierwszą są wypadki). Z badań wynika, że więcej niż 50% nastolatków dokonało próby samobójczej na przestrzeni swojego życia, a spośród tej liczby więcej niż połowa (58%)dokonało więcej niż jednej próby. Więcej dziewczynek niż chłopców dokonuje prób samobójczych, ale częściej u chłopców
niż dziewczynek próba samounicestwienia jest skuteczna. Tworzenie się wyobrażeń i myśli na temat samobójstwa, udane i nieudane próby samobójcze wśród osób w wieku dojrzewania są często powiązane z depresją, uzależnieniami i zaburzeniami zachowania. Czynnikami ryzyka samobójstw wśród osób w wieku dojrzewania są uprzednio dokonywane próby samobójcze, aktualne wyobrażenia samobójcze, depresja, niskie poczucie własnej wartości, próba samobójcza popełniona przez kolegę lub członka rodziny oraz dysfunkcyjność rodziny. Istotne przyczyny samobójstw wśród dzieci i młodzieży to także śmierć bliskiej osoby lub zawód miłosny. Nastolatki, które są perfekcjonistami i ustawiają dla siebie wysoko poprzeczkę osiągnięć, często odczuwają niepokój, lęk, izolację i zamykają się w sobie, również znajdują się w grupie zagrożonej samobójstwem.