Zawroty głowy – przyczyny, objawy, leczenie

Zawroty głowy mogą być spowodowane na przykład zbyt gwałtowną zmianą pozycji czy odwróceniem głowy i wówczas są zjawiskiem fizjologicznym. Czasem jednak mogą być wynikiem poważniejszych dolegliwości. Jakich?

Najczęstszą przyczyną zawrotów głowy są zaburzenia układu równowagi, czyli układu przedsionkowego. Napad zawrotów głowy może trwać od kilku sekund do kilku godzin, może być jednorazowy lub występować długotrwale. Często mogą mu towarzyszyć nudności, wymioty i zaburzenia równowagi.

Zawroty głowy – czym są? Jakie są ich rodzaje?

Zawroty głowy (łac. vertigo) z towarzyszącymi zaburzeniami równowagi są dość częstą dolegliwością nasilającą się z wiekiem. Zwykle są one wynikiem zaburzeń układu przedsionkowego będącego narządem równowagi u człowieka. Na układ przedsionkowy składa się błędnik z nerwem przedsionkowym oraz ośrodki zlokalizowane w strukturach mózgu (w pniu mózgu, móżdżku, jądrach podkorowych i korze mózgu).

Do typowych objawów obwodowego uszkodzenia narządu przedsionkowego należą zawroty głowy o nagłym początku, trwające od kilku sekund do kilku godzin a nawet tygodni, opisywane jako uczucie wirowania otoczenia lub własnego ciała albo głowy (vertigo). Często towarzyszą im objawy autonomiczne (bladość skóry, nudności, wymioty, wzmożona potliwość). Ruchy głowy nasilają dolegliwości, obecny jest oczopląs i zaburzenia równowagi.

Wśród przyczyn zespołu obwodowego wymieniamy:

• choroby zapalne ucha wewnętrznego (wirusowe lub bakteryjne zapalenie ucha, zapalenie nerwu przedsionkowego),
• zaburzenia pochodzenia naczyniowego (zator lub zakrzep tętnic błędnika, zaburzenia krążenia w uchu wewnętrznym, skurcz tętnicy przedsionkowej),
• nowotwory ucha wewnętrznego (pierwotne lub przerzuty innych nowotworów),
• choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, miażdżyca, zaburzenia hormonalne),
• stosowanie leków o działaniu ototoksycznym,
• osteoskleroza przedsionkowo-ślimakowa,
• choroba Meniere’a,
• guzy kąta mostowo-móżdżkowego,
• urazy ucha wewnętrznego (uraz akustyczny, barotrauma, złamanie piramidy kości skroniowej),
• choroba lokomocyjna,
• łagodne położeniowe zawroty głowy.

Dla zawrotów głowy pochodzenia ośrodkowego charakterystyczne jest złudzenie niestabilności, niepewności postawy, braku równowagi lub lęku przed upadkiem (ang. dizziness). Napad zwykle trwa kilka sekund lub kilka minut, a dolegliwości ciągną się miesiącami, a niekiedy latami. Nieukładowym zawrotom głowy mogą towarzyszyć zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia, bóle głowy, drgawki i inne objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Przyczyną zespołu ośrodkowego mogą być:

• zapalenie lub ropień mózgu,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zaburzenia krążenia w ośrodkowym układzie nerwowym w przebiegu niektórych chorób np. cukrzycy, miażdżycy,
• guzy mózgu,
• urazy głowy,
• stwardnienie rozsiane,
• migrena,
• napad padaczkowy,
• zawroty w następstwie zaburzeń snu,
• zaburzenia lękowe (nerwica) i depresyjne.

Wśród innych przyczyn zawrotów głowy możemy wymienić:

• zawroty głowy w przebiegu infekcji wirusowych i bakteryjnych (np. przeziębienie, zapalenie zatok, grypa żołądkowa),
• zawroty głowy po intensywnym wysiłku fizycznym, będące zwykle wynikiem odwodnienia, hiperwentylacji czy spadku poziomu cukru we krwi,
• zawroty głowy po wypiciu kawy mogą być spowodowane przedawkowaniem kofeiny, dodatkowe objawy świadczące o przedawkowaniu kofeiny to m.in przyspieszone bicie serca, skoki ciśnienia tętniczego, refluks i inne problemy trawienne, zaburzenia koncentracji, bezsenność,
• zmiany stężenia hormonów płciowych u kobiet w okresie menopauzy, przed okresem również mogą być przyczyną zawrotów głowy. 

Zawroty głowy u dziecka

Za ponad połowę przypadków zawrotów głowy u dzieci odpowiadają choroby zapalne ucha środkowego, migrena, i łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy. Objawy mogące sugerować obecność zawrotów głowy u dziecka młodszego, które nie umie jeszcze mówić to m.in. skłonność do upadków i potknięć, niezdarny chód, szukanie podparcia, niepokój, płacz, wymioty.

Zawroty głowy w ciąży

Zawroty głowy w trakcie trwania ciąży są dość powszechną i zwykle niegroźną, choć uciążliwą, dolegliwością. W pierwszych tygodniach ciąży mają związek z dużymi wahaniami hormonów płciowych i spadkiem ciśnienia tętniczego krwi. Towarzyszą im ogólne osłabienie i zmęczenie, nudności i wymioty.

Zawroty głowy pojawiające się w II i III trymestrze powodowane są uciskiem na naczynia krwionośne matki przez rozwijający się płód. Najlepszą pozycją do odpoczynku dla przyszłej mamy jest leżenie na lewym boku. Niewskazane jest natomiast leżenie na plecach, gdyż w tej pozycji dochodzi do ucisku na aortę i duże naczynia żylne biegnące w okolicach miednicy.

Przyczyną zawrotów głowy na każdym etapie ciąży może być niedokrwistość, niski poziom glukozy lub odwodnienie. Powodem do niepokoju powinny być zawroty głowy połączone z silnymi bólami głowy i podwyższonym ciśnieniem tętniczym.

Zawroty głowy przy wstawianiu i schylaniu

Zawroty głowy przy wstawaniu i schylaniu mogą mieć wiele przyczyn. Gwałtowna zmiana pozycji ciała z poziomej na pionową powoduje nagły spadek ciśnienia tętniczego (hipotonia), co skutkuje zawrotami głowy i mroczkami przed oczami. Jest to całkowicie fizjologiczne zjawisko.

U osób ze zmianami zwyrodnieniowymi w obrębie odcinka szyjnego kręgosłupa (zawroty szyjne, ang. cervical vertigo) czy nieprawidłowościami w budowie naczyń krwionośnych w obrębie szyi w trakcie pochylania głowy lub kręcenia nią na boki może dochodzić do uciśnięcia naczyń krwionośnych i chwilowego upośledzenia przepływu krwi do mózgu, co skutkuje zawrotami głowy.

Zawroty głowy podczas leżenia

Najczęstszą przyczyną zawrotów głowy pochodzenia przedsionkowego są łagodne położeniowe zawroty głowy. Charakterystyczne objawy to zawroty głowy wyzwalane ruchami głowy do góry i na dół, przekręcaniem się w łóżku. Napad trwa kilkadziesiąt sekund lub kilka minut.

Istnieją szczególne postacie łagodnych położeniowych zawrotów głowy, w których to zawroty głowy pacjent odczuwa wyłącznie w pozycji leżącej. Spowodowane są one uwolnieniem i swobodnym przemieszczaniem otolitów (drobnych kryształów węglanu wapnia, będących normalną częścią naszego ucha wewnętrznego) w obrębie kanałów półkolistych ucha wewnętrznego.

Zawroty głowy przy nerwicy

W przebiegu nerwicy (zaburzeń lękowych) zawrotom głowy często towarzyszą problemy z utrzymaniem równowagi, uczucie zapadania, poczucie utraty kontroli nad własnym ciałem, lęk przed upadkiem. Podczas napadu oprócz zawrotów głowy pacjenci doświadczać mogą mdłości, wymiotów i szumu w uszach, mrowienia w nogach, duszności i kołatania serca. Postawienie rozpoznania nerwicy zawsze wymaga wykluczenia podłoża organicznego występujących objawów.  

Zawroty głowy – diagnostyka

Duże znaczenie ma dokładnie zebrany wywiad dotyczący przebytych i współistniejących chorób, stosowanych leków. Badanie ogólnolekarskie obejmuje pomiar ciśnienia tętniczego w pozycji leżącej i stojącej, ocenę tętna, podstawowe badania laboratoryjne celem wykluczenia niedokrwistości, chorób tarczycy czy cukrzycy.

Badanie laryngologiczne powinno uwzględniać wziernikowanie uszu, badanie słuchu za pomocą stroików, audiometrię tonalną, słowną i impedancyjną. W badaniu neurologicznym pacjenta z zawrotami głowy należy poszukiwać cech uszkodzenia struktur ośrodkowego układu nerwowego.

Leczenie zawrotów głowy

Leczenie zawrotów głowy powinno być ukierunkowane na następujące cele:

• leczenie doraźne (objawowe) – którego celem jest złagodzenie odczuwanych przez pacjenta dolegliwości,
• leczenie przyczynowe – leczenie choroby podstawowej, będącej przyczyną zawrotów głowy.

Do leków stosowanych w objawowym leczeniu zawrotów głowy należą:

• leki przeciwhistaminowe (dimenhydrynat, prometazyna, klemastyna),
• betahistyna,
• neuroleptyki (tietylperazyna, promazyna, sulpiryd, haloperidol, metoklopramid),
• benzodiazepiny i inne leki anksjolityczne (diazepam, klonazepam, oksazepam, midazolam, lorazepam, klorazepat, hydroksyzyna),
• antagoniści wapnia (flunaryzyna, cynaryzyna, werapamil, nimodipina),
• leki uzupełniające, np. trimetazydyna, piracetam.

Ćwiczenia na zawroty głowy

Kinezyterapia (rehabilitacja ruchowa) wskazana jest w leczeniu praktycznie każdego rodzaju zawrotów głowy. Leczenie należy zacząć dopiero po ustąpieniu ostrej fazy objawów. Dobór ćwiczeń dobierany jest indywidualnie przez fizjoterapeutę.

W zawrotach głowy pochodzenia obwodowego stosuje się ćwiczenia habituacyjne i koordynujące postawę ciała. W zawrotach głowy pochodzenia ośrodkowego głównym celem rehabilitacji jest zastąpienie wyłączonej automatycznej kontroli ruchu i postawy kontrolą świadomą.