Sprue tropikalna (psyloza) – przyczyny i objawy choroby przypominającej celiakię

Sprue tropikalna (znana również jako psyloza) jest schorzeniem, w którym dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych, odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych. Psyloza jest rzadką, ale poważną chorobą, która może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, jeśli nie jest leczona. Niestety, choroba ta jest często ignorowana lub bagatelizowana w krajach tropikalnych, ponieważ brakuje tam świadomości na temat psylozy. Jest to także spowodowane problemami związanymi z dostępem do służby zdrowia.

Sprue tropikalna – co to za choroba?

Jelito cienkie jest najdłuższą częścią przewodu pokarmowego (może mieć średnio od 5 do 8 metrów długości), która rozpoczyna się od żołądka i kończy na jelicie grubym. Jelito cienkie jest w głównej mierze odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych z pożywienia i znajduje się w jamie brzusznej. Dzieli się na poszczególne odcinki – dwunastnicę, jelito czcze oraz kręte. Śluzówka jelita cienkiego jest pokryta licznymi kosmkami, które zwiększają jej powierzchnię wchłaniania i umożliwiają lepsze wykorzystanie składników odżywczych z pożywienia.

Sprue tropikalna to choroba przewodu pokarmowego, która prowadzi do zaburzeń wchłaniania substancji odżywczych, w szczególności witaminy B12 i kwasu foliowego. Może być także nazywana biegunką kochinchińską lub cejlońskim zapaleniem jamy ustnej. Jest to rzadka choroba (występuje u jednej osoby na milion), która występuje głównie w strefie międzyzwrotnikowej (ściśle 30 stopni geograficznych na północ i południe od zwrotnika). W Polsce występuje sporadycznie, głównie u osób, które przebywały dłuższy czas w krajach, takich jak – Dominikana, Indie czy Portoryko. Choroba została po raz pierwszy opisana w 1759 roku przez Williama Hillary'ego na Barbadosie.

Przyczyny sprue tropikalnej

Niestety nie udało się dotychczas określić jednoznacznej przyczyny psylozy. Choroba ta może być spowodowana przez czynniki, takie jak stres, choroby pasożytnicze, infekcje bakteryjne czy wirusowe. Co istotne, najnowsze badania sugerują, że zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) jest jednym z kluczowych czynników powstania sprue tropikalnej. Niezależnie jednak od przyczyny – w psylozie dochodzi do spłaszczenia (zaniku) kosmków jelitowych, które grają kluczową rolę we wchłanianiu wszystkich substancji odżywczych z pożywienia. W rezultacie osoba cierpiąca na tę chorobę ma trudności z wchłanianiem tłuszczów, białek, witamin i minerałów, co prowadzi do niedożywienia oraz utraty masy ciała.

Objawy psylozy

Objawy choroby sprue tropikalnej mogą obejmować:

• biegunkę – może być ciągła lub napadowa, a stolce mogą być rzadkie oraz zawierać krew lub śluz,
• utratę masy ciała – występuje nawet u osób, które dużo jedzą, ponieważ sprue tropikalna prowadzi do nieprawidłowego wchłaniania składników odżywczych,
• osłabienie i złe samopoczucie – może wystąpić z powodu niedoboru składników odżywczych oraz utraty masy ciała,
• niedokrwistość (anemia) – może wystąpić z powodu niedoboru żelaza lub innych składników odżywczych, które są niezbędne do produkcji czerwonych krwinek.

Oprócz tego mogą wystąpić objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak wzdęcia, bóle brzucha oraz brak apetytu. Sprue tropikalna jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci, ponieważ może prowadzić do opóźnienia rozwoju poprzez niedobory pokarmowe. Może również przyczyniać się do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak anemia czy osteomalacja (metaboliczna choroba kości).

Diagnostyka i leczenie psylozy

Diagnostyka choroby sprue tropikalnej może być skomplikowana, ponieważ wiele chorób ma podobne objawy, dlatego w ramach diagnostyki różnicowej należy rozważyć:

• celiakię (obie choroby mogą być mylone przez niemal identyczny zestaw objawów),
• zespół jelita drażliwego,
• autoimmunologiczne zapalenia jelit,
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• zakażenie pierwotniakowe,
• HIV/AIDS,
• gruźlicę jelit.

Diagnostyka opiera się na:

• badaniach krwi – stwierdza się niski poziom witamin (A, D, E, K, B12 oraz kwasu foliowego), wapnia i albumin,
• badaniach kału – posiew kału oraz badanie mikroskopowe na okoliczność chorób pasożytniczych oraz wykrycie nadmiaru tłuszczu w kale (łac. steatorrhea),
• biopsji jelita – opisywane są nacieki limfocytarne związane ze stanem zapalnym jelit,
• endoskopii – zapalenie śluzówki jelit oraz zanik kosmków jelitowych,
• badaniach obrazowych – pokazują one pogrubiałą ścianę objętego stanem zapalnym jelita.

Leczenie zależnie od potencjalnej przyczyny psylozy obejmuje antybiotyki (najczęściej tetracykliny i kotrimoksazol) oraz leki przeciwpasożytnicze, a także suplementy odżywcze i witaminowe (aby uzupełnić brak witaminy B12 oraz kwasu foliowego). Antybiotykoterapia trwa przeważnie od 3 do 6 miesięcy.

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na sprue tropikalną, ważne jest przestrzeganie zasad higieny osobistej w podróży do krajów tropikalnych, takich jak mycie rąk przed jedzeniem i piciem oraz unikanie nieumytych owoców i warzyw. Osoby podróżujące do regionów tropikalnych powinny również zachować ostrożność i stosować się do zaleceń dotyczących bezpieczeństwa żywności i wody. Choroba może nawrócić aż u 20% osób.