Pracoholizm – jak sobie z nim radzić?

Zostajemy coraz dłużej w pracy, zabieramy obowiązki zawodowe do domu, nie potrafimy oddelegować zadań współpracownikom – to tylko niektóre objawy, które mogą świadczyć o uzależnieniu od pracy. Obecne tempo życia sprawia, że coraz więcej osób zmaga się z pracoholizmem. W 2022 roku oszacowano bowiem, że pracoholizm dotyka aż 5 proc. populacji na całym świecie.

Jakie są objawy pracoholizmu?

Pracoholizm, nazywany już chorobą cywilizacyjną, to stan psychiczny, który charakteryzuje się wewnętrznym przymusem wykonywania pracy. Dla osoby uzależnionej od pracy staje się ona naczelną i jednocześnie najważniejszą wartością w życiu. Objawy pracoholizmu to również m.in.:

• pochłonięcie pracą,
• niechęć do pracy w grupie,
• samodzielne wykonywanie wszystkich obowiązków zawodowych,
• nieustanne rozmowy o pracy, brak innych tematów,
• regularne zostawanie w pracy po godzinach i/lub zabieranie pracy do domu,
• brak umiejętności odpoczynku,
• życie w ciągłym stresie,
• brak czasu dla rodziny lub/i na realizowanie swoich zainteresowań,
• problemy ze snem.

W literaturze naukowej wyróżniamy także 3 etapy pracoholizmu:

1. Faza wstępna – pracoholik ciągle myśli o pracy i stopniowo przestaje znajdować czas na życie osobiste. Na tym etapie pojawiają się już objawy somatyczne, takie jak bóle głowy.
2. Faza krytyczna – w tej fazie pracoholik zaczyna mieć problemy ze snem, cierpi na stany lękowe, ma obniżone samopoczucie i doświadcza problemów z koncentracją. Jednocześnie pracoholik zaczyna zaniedbywać swoich bliskich.
3. Faza chroniczna – osoba uzależniona od pracy skupia się wyłącznie na wykonywaniu obowiązków zawodowych. Tej fazie towarzyszy wycieńczenie psychiczne i fizyczne. Wówczas mogą pojawić się zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, czy też problemy zdrowotne, np. zawał serca.

Jakie są przyczyny pracoholizmu?

Pracoholizm może dotknąć każdego niezależnie od wieku, płci oraz zawodu. Na rozwój pracoholizmu wpływ ma wiele czynników: społeczne, psychologiczne i osobowościowe oraz wzorce rodzinne. Wśród przyczyn pracoholizmu wymienia się przede wszystkim charakter rynku pracy, a więc wymaganie od pracowników uzyskania jak najlepszych wyników, pracę pod presją oraz brak popularyzowania idei work-life balance.

Na rozwój pracoholizmu bardziej narażone są również osoby, które mają skłonność do perfekcjonizmu oraz zachowań obsesyjno-kompulsywnych. Uzależnienie od pracy często dotyczy także osób neurotycznych, które mają niskie poczucie własnej wartości, niską samooceną oraz nie potrafią radzić sobie z codziennymi problemami. Co więcej, pracoholizm może być również sposobem na ucieczkę od codzienności. Nadmierne zaangażowanie w pracę może bowiem pozornie oddziaływać na samoocenę i poczucie własnej wartości danej osoby.

Czy pracoholizm to choroba psychiczna?

W literaturze naukowej pracoholizm definiowany jest jako rodzaj uzależnienia behawioralnego, a więc jest on takim samym uzależnieniem jak alkoholizm czy uzależnienie od innych substancji psychoaktywnych. Pracoholizm nie jest jednak nazywany chorobą psychiczną, a stanem, w którym osoba uzależniona odczuwa nieuzasadnioną i silną presję do wykonywania obowiązków zawodowych.

Pracoholizm – diagnostyka. Jak sprawdzić, czy ktoś jest pracoholikiem?

Nie istnieje żaden test na pracoholizm, który możemy samodzielnie wykonać i tym samym otrzymać rzetelną diagnozę. Jeżeli podejrzewamy u siebie lub u bliskiej osoby uzależnienie od pracy, możemy jednak odpowiedzieć sobie na kilka pytań:

1. Czy w ostatnim czasie odczuwasz silny przymus wykonywania pracy?
2. Czy masz wrażenie, że pracujesz dużo i jednocześnie nie odczuwasz satysfakcji z pracy?
3. Czy w ostatnim czasie masz problemy ze snem?
4. Czy w ostatnim czasie nieustannie myślisz o pracy?
5. Czy praca jest zajęciem, o którym rozmawiasz najczęściej?

Jeżeli na większość pytań, Twoja odpowiedź brzmi „tak”, wówczas warto zgłosić się do specjalisty, np. psychologa lub psychoterapeuty. Specjalista na podstawie szczegółowego wywiadu oraz narzędzi psychologicznych, np. testów, przeprowadzi diagnostykę pracoholizmu i zaproponuje dalszą ścieżkę postępowania.

Czy pracoholizm się leczy? Jak walczyć z pracoholizmem?

Pracoholizm, jak każde inne zaburzenie psychiczne, niesie za sobą negatywne konsekwencje. Skutki pracoholizmu to przede wszystkim problemy ze snem, życie pod ciągłą presją i w nieustannym stresie oraz gorsze samopoczucie. Objawy te bezpośrednio mogą predysponować do rozwoju innych problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia lękowe, depresja, wyczerpanie fizyczne, zawały serca czy zaburzenia koncentracji. Pracoholizm wpływa dodatkowo na pogorszenie relacji z bliskimi, co bezpośrednio przekłada się na niższą jakość życia.

W związku z tym, że pracoholizm niesie za sobą wiele negatywnych skutków, jak najbardziej powinien on zostać poddany leczeniu. Najczęściej w leczeniu pracoholizmu wykorzystywana jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, która polega m.in. na przeorganizowaniu czasu i stworzeniu szczegółowego planu dnia, w którym pracoholik przestaje na pierwszym miejscu stawiać pracę. Terapia pracoholizmu będzie także polegać na nauce stawiania sobie granic i ich przestrzegania. Duże znaczenie ma też psychoedukacja zarówno pracoholika, jak i jego bliskich, która pozwala poznać mechanizmy uzależnienia.