kobieta trzyma ręce na pośladkach
Olaf Bąk

Rak odbytnicy – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Rak odbytnicy (łac. carcinoma rectum), inaczej rak prostnicy, jest nowotworem jelita znacznie częściej występującym u mężczyzn niż u kobiet. Ze względu na położenie blisko odbytu bywa rozpoznawany przypadkowo. Mimo początkowo nieswoistych objawów jest nowotworem obarczonym wysoką śmiertelnością (około 50%, to więcej niż w krajach zachodnich). Jakie zatem objawy powinny nas zaniepokoić? Jak wygląda leczenie raka odbytnicy?

Odbytnica stanowi około 18-centymetrową końcową część jelita grubego. Od góry łączy się z esicą poprzez zgięcie odbytniczo-esicze, a u dołu zakończona jest odbytem. Dzieli się na cześć miedniczą i odbytniczą, które oddzielone są mięśniem dźwigaczem odbytu. Do przodu od niej – u mężczyzn – znajdziemy pęcherz moczowy, a – u kobiet – macicę, w związku z czym to właśnie te narządy bywają nacieczone przez rozwijającego się w odbytnicy raka.

Rak odbytnicy – charakterystyka, przyczyny i czynniki ryzyka

Rak odbytnicy jest najczęściej rakiem gruczołowym i stanowi 25% nowotworów jelita grubego. Znacznie częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet, przeważnie po 50.–60. roku życia.

W 2017 roku rozpoznano raka okrężnicy u aż 5617 osób i odnotowano 3538 zgonów z jego powodu. 

Przeżywalność w okresie 5 lat wynosi w Polsce około 50%, a to znacznie mniej niż w krajach zachodnich. Jest to prawdopodobnie związane z niską profilaktyką oraz późnym zgłaszaniem się chorych do lekarza, co skutkuje już na starcie wysokim zaawansowaniem choroby.

Wśród przyczyn powstania raka okrężnicy wymienia się czynniki genetyczne (w 25% przypadków), środowiskowe oraz prawdopodobnie dietetyczne. 

Na powstanie raka odbytnicy mogą wpłynąć złe nawyki. Brak ruchu, palenie papierosów, picie alkoholu oraz otyłość jednoznacznie wpływają na wzrost ryzyka zachorowania na raka odbytnicy. Za to hormonalna terapia zastępcza (u kobiet w okresie menopauzy) oraz aktywność fizyczna zmniejszają to ryzyko. Czynniki dziedziczne odpowiadają za 25% nowotworów jelita grubego oraz choroby zapalne, które predysponują do nowotworu.

Do chorób, które zwiększają ryzyko raka odbytnicy zaliczymy:

Objawy raka odbytnicy

Początkowo objawy raka odbytnicy bywają nieswoiste. Częsty objawem, który mogą zgłaszać osoby chore, są „pseudobiegunki”. Nie wynikają one z nieprawidłowości w obrębie śluzówki jelita czy błędów dietetycznych i infekcji. Wiążą się natomiast ze zmniejszenia światła odbytnicy przez rozrost nowotworu, co skutkuje wydalaniem niewielkich ilości płynnego stolca. Możliwa jest też zmiana rytmu wypróżnień lub naprzemienne występowanie biegunki i zaparć. Dodatkowo może pojawić się ból przy defekacji.

Objawami alarmowymi, które powinny nas skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej, są oczywiście:

  • chudnięcie (więcej niż 2–3 kilogramy w krótkim czasie),
  • krew w kale (widoczna lub utajona, do wykrycia testem na krew utajoną w kale),
  • brak apetytu i wysoka gorączka.

Poza tym zaawansowany rak odbytnicy może dawać też odczucie częstego parcia na mocz (ze względu na bliskość pęcherza moczowego) oraz z czasem całkowicie zablokować światło jelita, wywołując niedrożność mechaniczną.

Powiązane produkty

Rak odbytnicy – leczenie

W przypadku występowania niepokojących objawów pierwsze kroki należy skierować do swojego lekarza POZ. Może on dalej skierować pacjenta do lekarza specjalisty gastroenterologii lub założyć kartę DiLO, która zapewni tzw. „szybką ścieżkę onkologiczną”. 

Podstawową formą leczenia raka odbytnicy jest interwencja chirurgiczna. Zabieg ten zależy od zaawansowania choroby oraz obecności przerzutów do narządów i węzłów chłonnych. W łagodnym nowotworze (T1N0, w klasyfikacji TNM) można zastosować metody endoskopowe:

  • standardową polipektomię endoskopową pętlą diatermiczną,
  • mukozektomię,
  • endoskopową dyssekcję podśluzówkową,
  • przezodbytniczą chirurgię endoskopową.

W bardziej zaawansowanych przypadkach przeprowadza się niską resekcję przednią, egzenterację (usunięcie narządów miednicy mniejszej, otrzewnej ściennej, czasem również fragmentów pęcherza z moczowodami wraz z zajętą odbytnicą) lub zabieg Hartmanna (odcinkowe wycięcie jelita z guzem).

Około 6 godzin przed operacją osoba operowana otrzymuje 3 litry wody z środkiem przeczyszczającym (w niektórych ośrodkach zamiast tego proponuje się jednorazową lewatywę na 2 godziny przed zabiegiem) oraz profilaktyczną antybiotykoterapię, która zapobiega pooperacyjnej infekcji.

U pacjentów z zaawansowanym nowotworem (T3 w klasyfikacji TNM) postuluje się, aby jeszcze przed operacją wprowadzać leczenie skojarzone, czyli radio- oraz chemioterapię przedoperacyjne.

Napromieniowanie odbywa się klasyczną techniką, najczęściej pięć razy w tygodniu, a chemioterapia zakłada podawanie fluorouracylu (czasem z dodatkowym lekiem np. leukoworyną). Zabieg napromieniowania przedoperacyjnego pozwala nie tylko pomniejszyć masę guza. Wpływa dodatnio na szansę usunięcia nowotworu przy jednoczesnym oszczędzeniu zwieraczy i minimalizuje ilość powikłań pooperacyjnych. Dodatkowo poprawia przeżywalność i zmniejsza ryzyko wznowy poprzez „czyszczenie” węzłów chłonnych mesorectum odbytnicy z przerzutów.

Od dwóch do czterech tygodni po operacji osoba chora jest kwalifikowana do chemioterapii pooperacyjnej (zależnie od typu i zaawansowania nowotworu). Standardowy protokół zawiera 5-fluorouracyl podawany z kwasem foliowym, alternatywnie kapecytabinę lub oksaliplatynę.

Przy zaawansowanych zmianach – przerzuty, nacieki okolicznych tkanek, zajęte liczne węzły chłonne – do leczenia dołącza się również radioterapię pooperacyjną.

W przypadku przerzutów do wątroby niezbędne jest również usunięcie nowotworu z tej okolicy. Zależnie od jego lokalizacji i ilości przerzutów proponuje się różne możliwości terapeutyczne:

  • resekcja guza przerzutowego – wycięcie fragmentu wątroby z marginesem,
  • termoablacja – zniszczenie przerzutu za pomocą sondy termicznej,
  • krioablacja – zamrożenie przerzutu,
  • embolizacja – zamknięcie tętnicy unaczyniającej fragment wątroby z przerzutem.

Jeśli ze względu na zaawansowanie nowotworu nie ma możliwości pełnego wyleczenia osoby chorej, stosuje się leczenie paliatywne. Nie polepsza ono rokowania, ale zapewnia lepszą jakość życia i chroni przed powikłaniami związanymi z rozrostem nowotworu. W tym celu można wykonać resekcję paliatywną (która zmniejsza masę guza), poszerzyć zwężone jelito poprzez stent, wykonać obejście zajętego fragmentu jelita lub wyłonić stomię na skórę brzucha.

Dieta po operacji raka odbytnicy

Przez lata postulowano możliwy związek spożywania dużych ilości czerwonego mięsa oraz tłuszczów nasyconych z występowaniem nowotworów jelita grubego. Jednak obecne dowody są niespójne, a jasny związek tych czynników nie został wykazany. Potrzeba zatem więcej obserwacji i badań, szczególnie biorąc pod uwagę osoby na diecie ketogenicznej oraz carnivore, wśród których spożycie mięsa jest wysokie, a u których nie udowodniono częstszego występowania raka okrężnicy.

Podobnie wygląda kwestia ochronnego działania błonnika, tym bardziej biorąc pod uwagę osoby, u których błonnik może wywołać nieprzyjemne dolegliwości (np. u osób z zespołem jelita drażliwego o typie biegunkowym). Nie potwierdzono także ostatecznie skuteczności suplementacji kwasów omega-6, witamin (A, C, E) oraz kwasu foliowego w zapobieganiu powstania raka okrężnicy.

Jednak po operacji raka odbytnicy niewątpliwie należy zastosować dietę lekkostrawną. Koniecznie trzeba unikać mocnej kawy czy herbaty, alkoholu oraz ostrych przypraw. Zrezygnować należy również z produktów wzdymających (np. rośliny strączkowe, cebula, kapusta), pełnoziarnistych (kasze, pieczywo razowe etc.) oraz tłustych. Po okresie rekonwalescencji można wrócić do pełnej diety po konsultacji ze specjalistą.
  1. S. H. Ralston, M. W. J. Strachan, I. Penman, R. Hobson, red. wyd. pol. J. Różański, Choroby wewnętrzne Davidson t. 2, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2020.
  2. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2019/20, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
  3. Zarys chirurgii. Podręcznik dla studentów i lekarzy w trakcie specjalizacji, pod red. prof. A. Żyluka, Wydawnictwo Medipage, Warszawa 2016.
  4. W. Bartnik, Polipy i nowotwory jelita grubego, „podyplomie.pl” [online] https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/828,polipy-i-nowotwory-jelita-grubego, [dostęp:] 13.08.2022.
  5. E. A. Kosakowska, D. Nowakowska, J. Olędzki, Zaawansowany rak odbytnicy, „Onkologia w Praktyce Klinicznej”,  nr 3 2013.
  6. J. G. Guillem, J. A. Díaz-González, B. D. Minsky i in., Rak odbytnicy w stopniu cT3N0: uzasadnione ryzyko przeprowadzenia niepotrzebnej chemioradioterapii przedoperacyjnej, „Journal of Clinical Oncology”, nr 26 2008.
  7. K. Bujko, P. Potemski, A. Rutkowski i in., Rak odbytnicy (C20), „Onkologia w praktyce klinicznej – edukacja”, nr 6 2020.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Zawał serca – objawy, przyczyny, rozpoznanie, zapobieganie

    Zawał serca to jedna z głównych przyczyn zgonów wśród Polaków. Najbardziej charakterystyczny objaw zawału serca – silny, narastający ból w klatce piersiowej, utrzymujący się dłużej niż 20 minut – jest pilnym wskazaniem do wezwania pomocy medycznej.

  • Choroba Leśniowskiego-Crohna – przyczyny, objawy, leczenie

    Choroba Leśniowskiego-Crohna jest przewlekłą, nieuleczalną chorobą, powodującą znaczne pogorszenie jakości życia. Początek choroby ma charakter skryty i przebiega skąpoobjawowo, utrudniając postawienie prawidłowego rozpoznania. Chorzy w toku trwania choroby często wymagają interwencji chirurgicznej z powodu powikłań jelitowych. Jak wygląda diagnostyka i terapia osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna? Zapraszamy do zapoznania się z treścią artykułu.

  • Ortoreksja – na czym polega? Skutki, objawy i leczenie obsesji na punkcie zdrowego żywienia

    Ortoreksja jest zaburzeniem odżywiania, które polega na obsesji na punkcie zdrowego żywienia. Osoba cierpiąca na ortoreksję stopniowo zmienia nawyki żywieniowe po to, by jej dieta była idealna dla zdrowia. Niestety, ortorektyk nigdy nie osiąga pożądanej poprawy menu, a przez ciągłą eliminację nawet całych grup produktów zaczyna chorować. Jak rozpoznać ortoreksję i w jaki sposób ją leczyć?

  • Reumatyzm – przyczyny, objawy, leczenie chorób reumatycznych. Fizjoterapia przy reumatyzmie

    Reumatyzm to potoczna nazwa grupy schorzeń o podłożu zapalnym, która obejmuje choroby mięśni, stawów i kości. Najczęściej występujące objawy chorób reumatycznych to ból i obrzęk stawów, sztywność, ograniczenie ich ruchomości. Nieleczony reumatyzm może doprowadzić do znacznego ograniczenia sprawności. Jak wygląda rehabilitacja w schorzeniach reumatoidalnych?

  • Osteoporoza – przyczyny, objawy, badania, leczenie, rehabilitacja, zapobieganie zmianom osteoporotycznym

    Osteoporoza to choroba metaboliczna kości, która polega na stopniowym zaniku masy kostnej. Na skutek obniżenia gęstości mineralnej kości dochodzi do osłabienia ich struktury, co objawia się zwiększoną podatnością na złamania. Na zachorowanie narażone są przede wszystkim osoby starsze, szczególnie kobiety w wieku okołomenopauzalnym, choć na osteoporozę mogą cierpieć także mężczyźni, a nawet dzieci. Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia zmian osteoporotycznych?

  • Szpiczak mnogi – przyczyny, objawy, leczenie

    Szpiczak mnogi należy do chorób krwi i szpiku kostnego. Chociaż nie ustalono dotychczas konkretnych przyczyn tej dolegliwości, tak bez wątpienia można powiedzieć, że do jej rozwoju przyczyniają się długotrwałe infekcje bakteryjne lub wirusowe, promieniowanie jonizujące i narażenie na szkodliwe substancje chemiczne. Jak wyglądają nowoczesne sposoby leczenia szpiczaka, jakie są rokowania i czy podczas wizyty u lekarza pierwszego kontaktu można dokonać wstępnej diagnozy tej choroby?

  • Rak trzustki – przyczyny, objawy, diagnostyka, rokowania, leczenie

    Rak trzustki jest jednym z nowotworów, które przez długi czas nie dają żadnych dolegliwości, a pierwsze symptomy są niespecyficzne. Wśród początkowych objawów raka trzustki wymienia się m.in. ogólne osłabienie, nudności, szybkie uczucie sytości czy tłuszczowe stolce. Jak wygląda jego leczenie?

  • Lobotomia – czym jest? Jak wyglądała? Dlaczego już się jej nie praktykuje?

    Lobotomia to jedna z najbardziej kontrowersyjnych technik chirurgicznych w historii medycyny. Chociaż z dzisiejszej perspektywy wydaje się to nie do uwierzenia, ten niezwykle inwazyjny i wiążący się z wielkim ryzykiem zabieg był swego czasu bardzo popularny.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij