Skąd się bierze déjà vu i czy jest to niebezpieczne zjawisko?

Déjà vu to jeden z najbardziej tajemniczych stanów, jakie występują w ludzkim umyśle. Co jakiś czas doświadcza go niemal każdy człowiek, a jednak wciąż nie udało się wypracować jednolitej naukowej interpretacji tego dość niepokojącego zjawiska. Jedno jest pewne – déjà vu na chwilę zaburza nasze postrzeganie teraźniejszości, zasiewając wątpliwość, czy przypadkiem „to się już kiedyś nie działo?".  

Déjà vu to zjawisko, z którym z pewnością spotkał się nieomal każdy człowiek. Szacuje się, że około 60–70 proc. zdrowych osób doświadczyło w swym życiu jakiejś formy déjà vu. Przyczyny zjawiska próbowano odnaleźć już w starożytności. Do tej pory powstało wiele teorii na ten temat, jednak wciąż nie wypracowano jednoznacznego stanowiska. Co to znaczy mieć déjà vu? Czy déjà vu jest niebezpieczne?

Co to jest déjà vu?

Deja vu, a poprawnie déjà vu z języka francuskiego oznacza „już widziane”. Naukowcy twierdzą, że déjà vu znacznie częściej występuje u osób młodszych, w szczególnych u tych, które więcej podróżują. Zjawisko to pojawia się w najmniej oczekiwanych sytuacjach i zazwyczaj bardzo szybko przemija. Osoba doświadczająca déjà vu, ma wrażenie, że to, co w danym momencie się zdarzyło, miało już miejsce w przeszłości. Jednocześnie ma ona świadomość, że jest to niemożliwe.

Cechami charakterystycznymi déjà vu jest nagłe wystąpienie zjawiska i jego szybkie przeminięcie. Ile trwa déjà vu? Zazwyczaj jest to mniej więcej kilka/kilkanaście sekund. Osoba, która doświadcza déjà vu, nie potrafi podać, kiedy dana, podobna sytuacja miałaby się wydarzyć. Co więcej, deja vu wywołuje niejako uczucie niepokoju i odbierane jest jako dziwne oraz tajemnicze zjawisko.

Przeciwieństwem déjà vu jest z kolei zjawisko nazywane jamais vu. Dochodzi do niego w momencie, gdy człowiek błędnie ocena dobrze znane sobie zjawisko jako zupełnie nowe, z którym nigdy wcześniej nie miał styczności.

Skąd się bierze deja vu?

Dlaczego mamy déjà vu? Źródła déjà vu doszukiwano się już od wieków. Zajmowali się nim myśliciele tacy jak Arystoteles, Platon, czy Freud. Na przestrzeni lat pojawiło się więc wiele teorii mówiących o tym, skąd bierze się déjà vu, jednak żadna w pełni nie zdołała wyjaśnić istoty tego zjawiska.

Obecnie często uważa się, że déjà vu może wynikać ze sposobu, w jaki działa nasza pamięć. Zdaniem naukowców wiąże się ono z uruchamianiem fałszywego wspomnienia pod wpływem pamięciowego wyzwalacza. Przykładowo, jeżeli zaczynamy doświadczać jakąś sytuację, nasz mózg próbuje dopasować daną sytuację i/lub bodźce do zapamiętanych wcześniej zdarzeń. W efekcie pojawia się fałszywe wspomnienie na temat tej sytuacji, które określamy właśnie mianem déjà vu.

Badacze uważają również, że déjà vu oparte jest o mechanizm pamięci utajonej. Z pewnym podobnym elementem danej sytuacji mogliśmy zetknąć się w przeszłości, a informacja na ten temat została zapisana w naszym mózgu, ale w sposób utajony, dlatego doświadczamy jej jako déjà vu.

Jedną z wartych uwagi teorii były odkrycia Akiry O’Connora, badacza, który wywołał w laboratorium zjawisko déjà vu, a następnie badał osoby badane, rezonansem magnetycznym. Początkowo spodziewano się, że zjawisko to aktywuje do pracy obszary mózgu odpowiadające za pamięć. W rzeczywistości, w chwili wystąpienia zjawiska, aktywność wykazała przednia część mózgu odpowiedzialna m.in. za podejmowanie decyzji. Zdaniem badacza déjà vu ma więc związek ze sposobem rozwiązywania przez mózg konfliktów zachodzących w pamięci. Występowanie zjawiska déjà vu może więc dać informację o kondycji naszej pamięci.

Częste déjà vu – o czym świadczy?

Zjawisko déjà vu może być powiązane ze schorzeniami neurologicznymi lub bólami migrenowymi. Jego częstsze występowanie obserwowane jest bowiem w przebiegu aury migrenowej, czy też napadów padaczkowych. Według jednej z teorii déjà vu jest jednym z często występujących objawów padaczki płata skroniowego niedominującej półkuli mózgowej.

Zjawiskiem tym zajmował się również Zygmunt Freud, który uważał, że déjà vu jest wynikiem występowania u pacjentów nieświadomych pragnień. Uważa się, że większe prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska powiązane jest także ze zmęczeniem, spożyciem alkoholu lub przyjmowaniem niektórych leków.

Czy déjà vu jest niebezpieczne?

Jeżeli déjà vu pojawia się stosunkowo rzadko i nie towarzyszą mu żadne dodatkowe objawy, nie ma powodu do niepokoju. Jeżeli jednak déjà vu pojawia się często i towarzyszą mu symptomy, takie jak drżenie mięśni, mimowolne ruchy, czy halucynacje, wówczas warto skonsultować się z neurologiem, ponieważ może okazać się, że jest ono objawem choroby lub schorzenia o podłożu neurologicznym.