Pasożyty u dzieci – objawy, diagnostyka, leczenie, odrobaczanie profilaktyczne

W organizmie człowieka może bytować ponad 300 gatunków pasożytów (nazwa pasożyt wywodzi się z greckiego słowa parasitos i oznacza „darmozjad”). Mogą żyć one w skórze, na włosach, w płucach, w stawach, wątrobie, oczach, a nawet w mózgu. Czy zatem jest powód do strachu? Jak objawiają się pasożyty u dzieci? Jak często występują robaczyce w Polsce i czy „profilaktyczne odrobaczanie” jest skuteczne? 

Pasożyty u dzieci – jak dochodzi do zarażenia pasożytami? 

Według badań epidemiologicznych Polska jest krajem o niskim wskaźniku występowania chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego. Do najczęstszych robaczyc u dzieci należą owsica i lamblioza. Wiek dziecięcy sprzyja zarażeniom pasożytniczym głównie z powodu bliskich kontaktów z rówieśnikami (żłobki, przedszkola), zabaw w brudnych piaskownicach, braku nawyku mycia rąk przed jedzeniem czy po skorzystaniu z toalety. Nie bez znaczenia jest niedojrzały w pełni układ odpornościowy dziecka.

Potwierdzonymi sposobami zapobiegania inwazji pasożytniczej są: prawidłowe zachowania higieniczne, dokładne mycie owoców i warzyw, unikanie surowego i półsurowego mięsa, zakaz nawożenia gleby ludzkimi odchodami, zapewnienie odpowiednich warunków hodowli domowych zwierząt.

Pasożyty u dzieci – objawy

Wśród najczęściej występujących chorób pasożytniczych u dzieci znajdują się owsica, lamblioza oraz glistnica. Jak rozpoznać zakażenie pasożytami u najmłodszych? 

Owsiki u dzieci

Owsica, enterobioza (łac. enterobiosis, oxyuriasis) jest najczęściej występującą chorobą pasożytniczą u dzieci, dotyczy głównie maluchów uczęszczających do szkół i przedszkoli. Chorobę wywołuje owsik ludzki (Enterobius vermicularis), a jedynym źródłem zakażenia jest człowiek. Z jamy ustnej przedostaje się do jelita grubego, gdzie przyczepia się do jego ściany. Pasożyty dojrzewają po około 2-4 tygodniach i żyją do 2 miesięcy. Samica składa jaja na skórze w okolicy odbytu, wydzielina je pokrywająca jest czynnikiem wywołującym świąd (jaja poza organizmem ludzkim są zdolne do ponownego zakażenia przez okres ok. 3 tygodni). Drapiąc się, dziecko nieświadomie przenosi jaja na ręce, a potem na inne przedmioty lub bezpośrednio do ust. Jaja ponownie trafiają do przewodu pokarmowego i cykl rozwojowy pasożyta powtarza się. 

Owsikiem można zarazić się na kilka sposobów, najczęściej jest to droga doustna lub inhalacyjna. W przypadku drogi doustnej dziecko zaraża się pasożytami, połykając jaja znajdujące się na pożywieniu czy przedmiotach, które wkłada do ust. Zdarza się, że maluch drapiąc się, przenosi pod paznokciami jaja owsika, po czym połyka je (autoinwazja). Znacznie rzadziej można zarazić się owsikami, wdychając unoszące się w powietrzu jaja (np. podczas trzepania pościeli). Zakażenie może również występować na drodze retroinwazji, kiedy to larwy rozwijające się na skórze okolicy odbytu wracają przez odbytnicę do jelita grubego. Przebieg robaczycy u dzieci zależy od liczby pasożytów, czasu trwania choroby i wrażliwości osobniczej. U części dzieci choroba ma całkowicie bezobjawowy przebieg. 

Glista ludzka u dziecka

Glistnica (askarioza, łac. ascariosis) jest chorobą pasożytniczą powodowaną zarażeniem glistą ludzką (Ascaris lumbricoides). Jedynym żywicielem jest człowiek. Z połkniętych jaj glisty w przewodzie pokarmowym uwolnione zostają larwy, które następnie dojrzewają i przez naczynia krwionośne wędrują do wątroby i płuc. Połknięte ponownie larwy docierają do jelita cienkiego, w którym dojrzewają do postaci dorosłych. Samice składają jaja, które wydalane są z kałem. Nieinwazyjne jaja dojrzewają w glebie prze okres około 3-4 tygodni, stając się zakaźne. Ponieważ cykl rozwojowy pasożyta wymaga dojrzewania jaj w środowisku zewnętrznym, glistą ludzką nie zarazimy się przez bezpośredni kontakt z osobą chorą ani przez wspólne korzystanie z toalety.

Objawy zarażenia glistą ludzką u dziecka zależą od stadium rozwojowego glisty oraz jej miejsca pobytu w organizmie. Objawami ze strony układu oddechowego mogą być: kaszel (obecność larw w krtani), odpluwanie podbarwionej krwią wydzieliny, zaostrzenie objawów alergii, ogólne złe samopoczucie, gorączka.

Lamblioza u dzieci

Lamblioza (gardioza) to choroba pasożytnicza wywoływana prze pierwotniaka Giardia lamblia. Zakażenie często spotykane jest w dużych skupiskach ludzkich (przedszkola, żłobki). Sprzyja mu brak higieny, np. mycia rąk przed posiłkiem czy po wyjściu z toalety, zabawy w piasku, ziemi. Zanieczyszczona odchodami ludzkimi woda, ścieki, baseny również mogą być źródłami zakażenia. Jedynym żywicielem lamblii jest człowiek, a zarażenie następuje przez połknięcie cyst. W jelicie z połkniętych cyst uwalniane są trofozoity które namnażają się i przylegają do ścian jelita. Osoba zarażona okresowo wydala z kałem dojrzałe cysty. 

W przypadku długotrwającej, masywnej i nieleczonej inwazji pasożytami może dojść do powikłań: nieprawidłowy rozwój dziecka, awitaminozy z powodu niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego, żółtaczka, niedokrwistość, nietolerancja laktozy. Aby zapobiegać zarażeniu należy przestrzegać podstawowych zasad higieny, takich jak dokładne mycie warzyw i owoców czy nienawożenie gleby ludzkimi odchodami.

Pasożyty u dzieci – rozpoznanie

W diagnostyce owsików u dzieci główną rolę odgrywa obserwacja kału oraz wymaz z odbytnicy. Wymaz z odbytu pobiera się rano, przed myciem, metodą przylepca celofanowego lub za pomocą owiniętej celofanem szklanej bagietki. Powtórzenie badanie zwiększa szansę na wykrycie jaj – trzykrotne wykonanie testu pozwala wykryć 90% inwazji. Badanie parazytologiczne kału na obecność jaj ma małą wartość diagnostyczną.

Potwierdzeniem zakażenia glistą ludzką jest obecność jaj w kale. Niestety często zdarzają się wyniki fałszywie ujemne. Ze względu na duże podobieństwo w budowie, możliwe jest pomylenie jaj pasożyta z pyłkami roślin, cząstkami pokarmowymi, skrobią. Niekiedy w wymiocinach lub w kale można stwierdzić dojrzałe osobniki. Pomocne w rozpoznaniu może być wykonanie morfologii z rozmazem i wykazanie obecności leukocytozy i zwiększonej liczby eozynofilii. Badania serologiczne mają małe znaczenie.

W celu potwierdzenia rozpoznania glistnicy wykonuje się kilkukrotnie badanie parazytologiczne kału na obecność cyst. Pomocne bywają również testy serologiczne z kału. W sytuacjach wątpliwych za pomocą sondy lub specjalnej kapsułki pobiera się treść dwunastniczą w poszukiwaniu żywych pierwotniaków.

Pasożyty u dzieci – leczenie

Podstawą leczenia owsicy jest stosowanie leków przeciwpasożytniczych (albendazol, mebendazol, pyrantelum). Leczenie warto zastosować u wszystkich członków rodziny. Dodatkowo konieczne jest odpowiednie postępowanie higieniczne polegające na krótkim obcinaniu paznokci, częstej zmianie bielizny, dokładnym myciu rąk. Dieta powinna być bogata w białko i błonnik z ograniczeniem węglowodanów, co pozwoli uniknąć zaparć u dziecka.

Leczenie farmakologiczne w przypadku glistnicy stosujemy wyłącznie u osób z potwierdzonym rozpoznaniem. Stosuje się preparaty zawierające albendazol, mebendazol, pyrantel. Jednorazowa kuracja cechuje się 80-90% skutecznością. W czasie terapii zaleca się rodzicom obserwację stolca w poszukiwani wydalonych pasożytów. W tym czasie warto również stosować dietę ubogą w węglowodany i bogatą w białko. Przestrzeganie podstawowych zasad higieny, mycie rąk przed posiłkiem i po wyjściu z toalety, dokładne mycie owoców i warzyw skutecznie zapobiegają glistnicy.

W leczeniu giardiozy stosuje się metronidazol, tynidazol, furazolidon. Leczenie farmakologiczne włączamy u osób z potwierdzonym zakażeniem nawet przy braku objawów. Wskazane jest wykonanie badań u członków najbliższej rodziny i leczenie ich w przypadku zarażenia pasożytem.

Pasożyty u dzieci – profilaktyczne odrobaczanie dzieci. Czy jest konieczne?

Dane epidemiologiczne nie wskazują na fakt, że w Polsce choroby pasożytnicze są częste (m.in. dzięki poprawie warunków sanitarno-higienicznych w ostatnich dziesięcioleciach) –zachowując zasady higieny tylko w niewielkim stopniu narażeni jesteśmy na inwazję pasożytów jelitowych.

Pasożyty u dzieci – profilaktyka

Nauka podstawowych zasad higieny, częste mycie rąk (szczególnie przed posiłkami, po wyjściu z toalety, po zabawie w piasku), dokładne mycie warzyw i owoców są najlepszymi sposobami uniknięcia robaczycy u dzieci. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca programy odrobaczania dzieci, ale tylko w krajach rozwijających się, dotkniętych biedą. Warto również zaznaczyć, że nieuzasadnione stosowanie leków na robaki może doprowadzić do rozwoju pasożytów opornych na ich działanie, a także mieć negatywne skutki zdrowotne (działania niepożądane stosowanych leków, zaniechanie diagnostyki w kierunku innych chorób będących przyczyną objawów).