Krew bezcenny dar życia

"Oddając krew - ratujesz życie" - takie i podobne hasła propagandowe towarzyszą nam od lat. Bo pomimo olbrzymiego postępu medycyny i biotechnologii z nią związanych nic nie jest w stanie zastąpić krążącej w naszych żyłach krwi. A zapotrzebowanie na ten bezcenny lek z roku na rok rośnie.

Krew, czyli co?

Krew jest tkanką płynną, składającą się z płynu nazywanego osoczem, w którym zawieszone są elementy stałe, czyli ciałka krwi. Głównym składnikiem osocza jest woda z rozpuszczonymi w niej białkami, glukozą, tłuszczami, witaminami, hormonami, solami mineralnymi, składnikami biochemicznymi, dwutlenkiem węgla i przeciwciałami. Do ciałek krwi nazywanych też inaczej elementami morfotycznymi krwi zaliczamy: krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) i płytki krwi (trombocyty). Wszystkie wymienione krwinki spełniają bardzo ważne i różnorodne funkcje.

Najwięcej we krwi jest erytrocytów (średnio 4-5 milionów w 1 mm3). Powstają one w czerwonym szpiku kostnym i zawierają czerwony barwnik krwi zwany hemoglobiną, stąd kolor naszej krwi jest czerwony. Hemoglobina ma wyjątkową zdolność odwracalnego łączenia się z tlenem i dwutlenkiem węgla. Dzięki tej właściwości hemoglobiny erytrocyty transportują tlen z płuc do tkanek, którym jest on niezbędny do procesów życiowych, a odbierają powstający tam dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla z kolei przenoszony jest do płuc i wydalany na zewnątrz podczas oddychania.

Leukocytów we krwi nie jest tak dużo jak erytrocytów - zaledwie 3,5-10 tysięcy w 1 mm3. Powstają one zarówno w czerwonym szpiku kostnym, jak i w śledzionie, grasicy i węzłach chłonnych. Do białych krwinek zaliczamy: granulocyty, leukocyty, monocyty i makrofagi. Funkcją leukocytów jest obrona organizmu przed wirusami, bakteriami, grzybami i ciałami obcymi. Część białych krwinek (granulocyty, makrofagi) posiada zdolność ruchu pełzakowego (takiego, jak u ameby), dzięki czemu mogą poruszać się pod prąd krwi i przenikać przez ściany naczyń krwionośnych do tkanek. To umożliwia im kontrolę krwi i tkanek, dzięki czemu nie dopuszczają do nadmiernego rozwoju bakterii stale zamieszkujących w jamie ustnej, jelitach czy drogach oddechowych.

W razie rozwoju choroby (np. infekcja, uraz skóry), liczba leukocytów we krwi może bardzo szybko wzrastać, ponieważ organizm uwalnia rezerwy tych krwinek ze szpiku kostnego, węzłów chłonnych i śledziony.

Trombocyty występują we krwi w ilości 150-450 tys. mm3. Biorą udział w krzepnięciu krwi, dzięki czemu nieduże krwawienia ulegają samoistnemu zatamowaniu w ciągu kilku minut po urazie.

Niedokrwistość

Powszechnie wiadomo, że do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu łącznie z krążącą krwią niezbędne są między innymi sole mineralne i witaminy. Substancje te dostarczane są do organizmu wraz z pożywieniem.

Jednym z najważniejszych składników mineralnych niezbędnym do tworzenia krwinek czerwonych w szpiku kostnym jest żelazo. Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości, której następstwem jest gorsze zaopatrzenie tkanek i narządów w tlen. Powodem niedoboru żelaza mogą być częste i przedłużające się krwawienia, np. z przewodu pokarmowego czy dróg rodnych, niedostateczna podaż tego minerału w pokarmie (szczególnie w sezonie jesienno-zimowym) lub zaburzenia w jego wchłanianiu w przewodzie pokarmowym. Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza zwykle ujawniają się powoli. Może występować: łatwe męczenie, kołatanie serca, spadek odporności i częste infekcje, sucha i łuszcząca skóra, wypadanie włosów, łamliwe paznokcie, bladość skóry i śluzówek - widoczna przede wszystkim na małżowinach uszu, palcach rąk i stóp, wargach, wewnątrz jamy ustnej i na spojówkach. Dla potwierdzenia rozpoznania niedokrwistości lekarz zleca badanie morfologiczne krwi. Po ustaleniu jako przyczyny niedokrwistości niedoboru żelaza, do leczenia włącza się preparat żelaza. Lek trzeba stosować regularnie i tak długo, jak zaleci lekarz. Chodzi bowiem nie tylko o poprawę wyników morfologii krwi, ale również o uzupełnienie zapasów żelaza w organizmie.

Rzadszymi postaciami niedokrwistości są: niedokrwistość z niedoboru witaminy B12, tzw. anemia złośliwa, i niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego. Anemia złośliwa występuje przede wszystkim u osób starszych, u których istnieje przewlekły zanikowy nieżyt żołądka lub których dieta jest bardzo jednostronna, uboga w białko. Choroba rozwija się powoli, objawy niedokrwistości złośliwej narastają stopniowo w ciągu roku lub dłużej. Dodatkowo pojawiają się dolegliwości ze strony układu nerwowego. W leczeniu stosuje się pozajelitowa witaminę B12, pod wpływem której ustępują objawy anemii. Jednak, aby choroba nie nawróciła, pacjent musi kontynuować iniekcje z tej witaminy co 3-4 tygodnie.

Niedokrwistość na tle niedoboru kwasu foliowego może być wywołana brakiem tej witaminy w pożywieniu, wzmożonym zapotrzebowaniem na nią w okresie ciąży, przewlekłymi chorobami niektórych narządów lub po zastosowaniu niektórych leków, takich jak np. leki przeciwdrgawkowe, przeciwprątkowe, antagoniści kwasu foliowego. W leczeniu podaje się preparaty kwasu foliowego.

Grupy krwi

Dla każdego z nas jest oczywiste, że mamy różne grupy krwi. Związane jest to z występowaniem na powierzchni naszych erytrocytów uwarunkowanych genetycznie antygenów. Zjawisko to zostało odkryte w 1901 r. przez austriackiego uczonego Karla Landstainera, który wyodrębnił dwa podstawowe antygeny grupowe krwi A i B. W wyniku różnej kombinacji tych antygenów na powierzchni erytrocytów, istnieją cztery podstawowe grupy krwi. I tak:

• jeśli mamy grupę krwi A - to na powierzchni naszych czerwonych krwinek znajduje się antygen A,
• jeśli mamy grupę krwi B - to na powierzchni czerwonych krwinek znajduje się antygen B,
• jeśli mamy grupę krwi AB - to nasze erytrocyty posiadają oba antygeny A i B,
• jeśli natomiast mamy grupę krwi 0 - to znaczy, że na powierzchni krwinek czerwonych nie ma żadnego antygenu.

Dodatkowo trzeba wspomnieć, że w osoczu każdego z nas znajdują się przeciwciała przeciwko antygenom, które nie występują na naszych własnych krwinkach czerwonych. I tak:

• osoby z grupą krwi A mają przeciwciała typu b,
• osoby z grupą krwi B mają przeciwciała typu a,
• osoby z grupą 0 mają dwa rodzaje przeciwciał: typu a i typu b,
• osoby z grupą krwi AB nie mają żadnych przeciwciał.

Wiedza o antygenach krwinkowych i przeciwciałach osoczowych jest niezmiernie ważna podczas przetaczania krwi. Transfuzja krwi niezgodnej grupowo jest bardzo niebezpieczna dla życia i często kończy się śmiercią, ponieważ dochodzi wówczas do burzliwej reakcji między antygenami krwinkowymi i przeciwciałami przeciwko nim, w wyniku czego erytrocyty są niszczone. Dlatego obecnie przetacza się chorym wyłącznie krew tej samej grupy i przed każdą transfuzją próbki krwi biorcy i dawcy są badane pod względem zgodności grupowej.

Krew jako lek

Bez krwi życie jest niemożliwe, ponieważ rozprowadza ona tlen i substancje odżywcze do wszystkich komórek każdego żywego organizmu. Jednocześnie można ją łatwo pobierać od dawców, dzięki czemu jest niezastąpionym lekiem w terapii różnych schorzeń. Krew i pochodne z niej preparaty są niezbędne na przykład w czasie dużych operacji chirurgicznych, dla poszkodowanych w wypadkach, chorych na choroby krwi i szpiku, chorych z zaburzeniami odporności. Jedynym źródłem ludzkiej krwi, która może być kiedyś każdemu z nas potrzebna, są dawcy.
Krew może oddawać każdy dorosły człowiek, jeśli jest zdrowy tzn. nie chorował na wirusowe zapalenie wątroby niezależnie od typu, na kiłę, gruźlicę w ciągu ostatnich 5 lat, malarię lub AIDS. Kobieta może oddawać krew 3 dni po miesiączce. Krew można również oddawać po porodzie i po okresie karmienia piersią (przepisy w tych przypadkach nie zawierają rygorystycznych terminów).

Kobieta może oddać krew cztery razy w roku, a mężczyzna sześć razy. Jeśli dawca oddaje tylko osocze bez krwinek czerwonych, może to powtarzać do dwudziestu razy w roku. Przed każdym pobraniem osoba chętna do oddania krwi jest badana przez lekarza, który stwierdza, czy nie ma przeciwwskazań do pobrania oraz sprawdzana jest morfologia krwi. Po pobraniu krwi dawca otrzymuje posiłek regeneracyjny oraz zwolnienie z pracy za ten dzień. Obecnie krew jest pobierana w systemie zamkniętym do foliowego worka przy użyciu sprzętu jednorazowego użytku, dlatego nie ma ryzyka zakażenia dawcy w czasie tego zabiegu. Potem pobrana krew jest dokładnie badana w laboratorium na obecność przeciwciał przeciwko kile i wirusom: HIV, wirusowego zapalenia wątroby typu A, B i C, cytomegalii i wirusa Epsteina-Barra. Każdy worek krwi, który jest przetaczany choremu, jest wcześniej przebadany, dlatego krew jest bezpieczna dla chorego. Oprócz koncentratu krwinek czerwonych z krwi pozyskuje się: osocze, koncentraty krwinek płytkowych, czynniki krzepnięcia krwi, albuminy i immunoglobuliny.

Normy badania krwi obwodowej

Uwaga! Normy te należy traktować tylko orientacyjnie. W różnych laboratoriach analitycznych wartości te mogą się nieco różnić. Dlatego wynik badania morfologicznego krwi obwodowej należy zawsze skonsultować z lekarzem prowadzącym.
Morfologia krwi uzyskiwana z automatycznego analizatora jest z reguły przedstawiona w postaci komputerowego wydruku zawierającego szereg "tajemniczo" brzmiących skrótów (pochodzących z języka angielskiego). Dlatego warto poznać, co owe skróty oznaczają:

WBC (Leukocyty): 3,5-10 x 103/mm
RBC (Erytrocyty): 3,8-5,8 x 106/mm
HGB (Hemoglobina): 11-18 g/dl
HCT (Hematokryt): 35-55%
PLT (Płytki krwi): 150-450 x 103/mm3

Wskaźniki czerwonokrwinkowe:
MCH (średnia zawartość hemoglobiny w erytrocycie) 26,5-33,5 pg
MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie) 31,5-36 g/dl
MCV (średnia objętość erytrocyta) 80-97 mikrometr3

Obraz odsetkowy leukocytów (tzw. wzór Schillinga):
%LYM (odsetek limfocytów): 17-48%
%MON (odsetek monocytów): 4-10%
%GRA (odsetek granulocytów): 43-76%

Rozkład ilościowy leukocytów:
#LYM (ilość limfocytów): 1,2-3,2 x 105/mm3
#MON (ilość monocytów): 0,3-0,8 x 103/mm3
#GRA (ilość granulocytów): 1,2-6,8 x 103/mm3

Inne parametry:
Retikulocyty: 5-15%
czas przeżycia płytek 8-10,5 dnia
OB (tzw. Odczyn opadania Biernackiego):
kobiety poniżej 50 roku życia <25 mm/1 godz.
mężczyźni poniżej 50 roku życia <15 mm/1 godz.
kobiety powyżej 50 roku życia <30 mm/1 godz.
mężczyźni powyżej 50 roku życia <20 mm/1 godz.