Borelioza – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie choroby z Lyme
Katarzyna Makos

Borelioza – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie choroby z Lyme

Borelioza to choroba zakaźna przenoszona przez kleszcze, której przyczyną jest bakteria o nazwie Borellia burgdorferi. Zakażenie dotyczy wielu układów i jest trudne do rozpoznania. Objawy boreliozy są nieswoiste i zmienne w zależności od postaci choroby. Mogą obejmować rumień wędrujący (jest to jedyny charakterystyczny symptom choroby z Lyme), bóle stawów, znaczne osłabienie, bóle głowy, a gdy schorzenie nie jest odpowiednio wcześnie wykryte mogą wystąpić: niedowłady, drżenie mięśni, drgawki, problemy z koncentracją, otępienie. Sprawdź, jakie badania wykonać, gdy podejrzewasz u siebie boreliozę?

Czym jest borelioza?

Borelioza, zwana chorobą z Lyme, to schorzenie wywołane przez bakterię – krętka Borrelia burgdorferi, przenoszoną przez kleszcze. Ma różnorodny obraz – może zająć mięsień sercowy, układ stawowy lub nerwowy, a także wywołać różne zmiany skórne. Istnieje kilkanaście różnych genogatunków Borrelii – spośród nich wyodrębniono podgrupę Borrelia burgdorferi sensu lato, z czego za chorobotwórcze dla ludzi uznaje się B. burgdorferi sensu stricto, B. afzelii, B. garinii, B. bissettii oraz B. spielmanii. W Europie za większość zakażeń odpowiadają B. afzelii i B. garinii.

Borelioza – czy każdy kleszcz przenosi boreliozę? Jaki jest cykl rozwojowy kleszczy?

Kleszcze mogą przenosić różne choroby – najczęściej boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu, ale także babeszjozę, erlichiozę, anaplazmozę, tularemię, gorączkę śródziemnomorską. Należy jednak pamiętać, że nie każdy kleszcz jest nosicielem krętka. Polska należy do krajów o wysokim i średnim odsetku kleszczy zakażonych krętkami – terenem największego ryzyka są wschodnie części Polski oraz Warmia i Mazury. Ryzyko zachorowania po jednorazowym ukłuciu przez pajęczaka wynosi 1% i wzrasta wraz z czasem przebywania kleszcza w skórze człowieka (do 5% przy 4 dniach kontaktu). 

Cykl rozwojowy kleszcza trwa ok. 2 lata. Dorosła samica kleszcza po zapłodnieniu może złożyć średnio do 2 tysięcy jaj, z których wiosną wykluwają się larwy żerujące na małych zwierzętach (np. myszach). Kolejną postacią rozwojową w dalszym etapie jest nimfa bytująca już na większych kręgowcach (np. lisach), a także na ludziach. Okres jej największej aktywności przypada na maj oraz czerwiec. Nimfa kleszcza osiąga rozmiar 1–1,5mm, a przez to często zostaje niezauważona na skórze. To sprawia, że znacznie częściej jest wektorem boreliozy niż osobniki dorosłe. Po okresie zimowym z nimf wykształcają się osobniki dorosłe zdolne do rozrodu.

Kleszcze zaczynają żerować już przy 2°C, zatem do pierwszych pokłuć może dojść już w lutym. Dodatkowo ich rozwojowi sprzyja duża wilgotność środowiska. Najczęściej obszarem bytowania kleszczy są wysokie trawy – parki, lasy (kleszcze preferują lasy liściaste), obszary graniczne między lasem a łąką, polany, brzegi zbiorników wodnych. 

Pajęczaki wyczuwają swoją ofiarę za pomocą receptorów umieszczonych na przedniej parze odnóży – przyciągają je zapach ludzkiego potu, ciepło, ruch powietrza, jasne ubrania. Najchętniej żerują na ciele w okolicy pach, zgięć kolanowych, pachwin, krocza, bruzd pośladkowych, a u dzieci na szyi i głowie. 

Do transmisji krętka dochodzi poprzez kontakt śliny kleszcza z krwią człowieka. Inną, rzadszą drogą szerzenia się zakażenia jest zainhalowanie wydalin kleszcza lub poprzez ranę na skórze żywiciela. 

Powiązane produkty

Borelioza – objawy

Postać wczesna boreliozy

Wczesna zlokalizowana postać boreliozy może objawiać się jako rumień wędrujący lub chłoniak limfatyczny skóry (borrelial lymphoma).

Rumień wędrujący (erythema migrans, EM) to zmiana skórna w formie czerwonej plamy z przejaśnieniem w środku, o średnicy >5cm. Powiększa się obwodowo (czyli „migruje”), występuje najczęściej na tułowiu lub kończynach w miejscu ukąszenia przez kleszcza. Rzadko rumieniowi wędrującemu towarzyszy ból czy świąd. 

EM uznaje się za objaw patognomoniczny boreliozy, pojawia się w ciągu miesiąca od ukłucia przez kleszcza. To, co odróżnia go od odczynu alergicznego po ukąszeniu przez owady, to brak świądu, pieczenia, odczynu zapalnego z obrzękiem i zwiększonym uciepleniem. Odczyn alergiczny pojawia się bardzo szybko, w przeciągu 48 godzin i zmniejsza się po zastosowaniu leków przeciwhistaminowych, np. zawierających dimetyndenu maleinian w formie żelu. 

Borrelial lymphoma jest rzadką postacią boreliozy, występuje w charakterze sinawego, bezbolesnego guzka zazwyczaj w okolicy ucha, krocza, sutków. Pojawia się częściej u dzieci. Rozpoznanie zakażenia B. burgdorferi wymaga diagnostyki serologicznej. 

Borelioza – postać wczesna rozsiana

Rozsiana infekcja może objawiać się jako: rumień wędrujący mnogi, neuroborelioza, ostre zapalenie stawów, ostre zapalenie mięśnia sercowego. Mnogie rumienie są objawem dużego stężenia mnożących się we krwi krętków, często towarzyszy im gorączka, ból głowy, złe samopoczucie. Może dojść do zajęcia innych narządów (OUN, oko, serce). 

Neuroborelioza występuje najczęściej jako zajęcie nerwów czaszkowych – zazwyczaj dotyczy nerwów unerwiających mięśnie twarzy i gałki ocznej (twarzowy, okoruchowy, odwodzący, bloczkowy). Objawia się to porażeniem i niedowładem – w przypadku nerwu twarzowego osoba chora nie może zmarszczyć czoła, zacisnąć mocno powiek, może też występować opadanie kącika ust.

W przypadku nerwów unerwiających mięśnie oka może dochodzić do zaburzeń widzenia (dwojenie obrazu), wystąpienia zeza itp. W przebiegu neuroboreliozy może dojść również do zapalenia opon mózgowo–rdzeniowych, zapalenia mózgu, rdzenia kręgowego, porażenia nerwów korzeniowych. Ostre zapalenie stawów w przebiegu boreliozy dotyczy pojedynczych, asymetrycznych, dużych stawów i wiąże się z ich bólem oraz obrzękiem. 

Borelioza – postać późna

Postać późna boreliozy przybiera formę: 

  • przewlekłego zapalenia stawów,
  • neuroboreliozy,
  • przewlekłego zanikowego zapalenia skóry – występuje po kilku latach od zakażenia, częściej u kobiet; jest to czerwona lub sinoczerwona zmiana, najczęściej na kończynach. 

Borelioza u dzieci – jak się objawia?

U dzieci (ze względu na ich niższy wzrost) najczęściej do pokłuć przez kleszcze dochodzi w okolicy głowy i szyi, zatem rumień wędrujący częściej występuje u nich właśnie w tym rejonie. Pojawia się on u większości dzieci (77–89%). Znacznie wcześniej pojawiają się także u nich objawy zajęcia układu neurologicznego – wynikać to może właśnie z bliskiej lokalizacji pokłuć i OUN. 

W przypadku dzieci, częściej niż u dorosłych, borelioza objawia się jako chłoniak boreliozowy. Inaczej przebiega też rzadki zespół Bannwartha (zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych z zajęciem korzeni nerwowych i towarzyszącymi niedowładami kończyn). W przeciwieństwie do dorosłych występuje we wczesnej fazie zakażenia i charakteryzuje się dobrą odpowiedzią na leczenie.

Borelioza – rozpoznanie 

Podstawą rozpoznania boreliozy jest obraz kliniczny – jeżeli pacjent nie prezentuje żadnych objawów skórnych, sercowych lub ze strony układu nerwowego, stawowego, to nie ma podstaw do włączenia leczenia, nawet przy dodatnich testach laboratoryjnych w kierunku boreliozy. Są one badaniami pomocniczymi, najważniejszy jest wywiad. Jakie testy na boreliozę można wykonać?

W przypadku podejrzenia boreliozy najpierw wskazane jest wykonanie badania przeciwciał metodą ELISA, a przy dodatnim wyniku w dalszym etapie metodą Western blot. Jedyną postacią, która nie wymaga pogłębionej diagnostyki jest rumień wędrujący – w przypadkach niebudzących wątpliwości wskazane jest natychmiastowa antybiotykoterapia. 

Test ELISA 

Test ELISA jest testem przesiewowym i polega na wykryciu przeciwciał przeciwko krętkowi B. burgdorferi w klasie IgM i IgG. Przeciwciała IgM pojawiają się w ok.3–4 tygodniu od zakażenia, a przeciwciała IgG później, w 4–6 tygodniu. Maksymalne stężenie osiągają odpowiednio: w 6–8 tygodniu oraz 4–6 miesiącu. Przeciwciała te mogą utrzymywać się wiele lat po przebytym zakażeniu, nie mając żadnego znaczenia klinicznego, dlatego tak ważna jest korelacja wyników laboratoryjnych z obrazem chorobowym pacjenta.

Ze względu na to, że przeciwciała te mogą być fałszywie dodatnie (w przypadku chorób autoimmunologicznych, zakażenia HSV, EBV, albo innymi krętkami; szczególnie w kl. IgM, w przypadku pozytywnego wyniku należy oznaczyć przeciwciała metodą Western blot. Przeciwciała te można oznaczyć w surowicy krwi, a także w płynie mózgowo–rdzeniowym (przy podejrzeniu neuroboreliozy).

Test Western Blot (immunoblotting)

Metoda Western Blot ma większą swoistość niż test ELISA, wykrywa swoiste przeciwciała przeciwko określonym, specyficznym antygenom na powierzchni komórki bakterii. Test ten nie powinien być wykonywany z pominięciem pierwszego etapu (ELISA). Tak samo, jak w przypadku testu ELISA, przeciwciała mogą być obecne długo po przechorowaniu boreliozy.

Należy pamiętać, że przeciwciała przeciwko Borrelii mogą być wykrywane po prawidłowym leczeniu, dlatego nie powinny służyć do monitorowania jego skuteczności. Natomiast zbyt wczesne wykonanie diagnostyki serologicznej może wiązać się z uzyskaniem wyników fałszywie ujemnych – trzeba pamiętać o tzw. okienku serologicznym na początku infekcji, kiedy to organizm nie wyprodukował jeszcze przeciwciał.

Inne badania na boreliozę

Nie zaleca się badań typu hodowla Borrelii, wykrywanie jej antygenów w moczu, poszukiwanie antygenów lub cyst czy testy transformacji limfocytów. Pomocniczo mogą być wykonywane testy na obecność DNA bakterii w płynie mózgowo–rdzeniowym lub wycinku skóry metodą PCR. Metoda ta może być szczególnie przydatna we wczesnej fazie neuroboreliozy lub u osób z niedoborami odporności humoralnej.

Borelioza – leczenie

Leczenie boreliozy polega na zastosowaniu antybiotyków. W zależności od postaci choroby oraz wieku pacjenta, dobiera się odpowiedni lek i czas trwania terapii.

Leczenie trwa 21–28 dni, lekami pierwszego rzutu są zazwyczaj amoksycylina, doksycyklina lub ceftriakson. Jeśli leczenie nie przynosi poprawy lub objawy nawróciły, to najpierw powinno się zweryfikować rozpoznanie i ew. wykluczyć inne choroby. 

W przypadku braku efektu drugiego cyklu terapii, dalsze długotrwałe stosowanie antybiotyków jest przeciwwskazane. U części pacjentów z przewlekłą postacią boreliozy symptomy mogą się nie wycofać całkowicie mimo leczenia i pozostać jako utrwalone. 

Borelioza – profilaktyka

Brak jest wskazań do stosowania antybiotyków w przypadku każdego ukąszenia przez kleszcza w ramach profilaktyki boreliozy. Wynika to z tego, że nie każdy kleszcz jest nosicielem krętka B. burgdorferi i nie każde ukłucie grozi zarażeniem się (szczególnie jeśli kleszcz pozostaje na krótko w skórze i jest szybko usunięty). Jeśli doszło do mnogich pokłuć przez kleszcze, to dopuszczalna jest jednorazowa, profilaktyczna dawka antybiotyku np. doksycykliny (w przypadku dzieci amoksycyliny). 

Ważna jest odpowiednia technika usunięcia kleszcza – nie należy go niczym smarować ani miażdżyć (kleszcz może bowiem zwymiotować, co zwiększa ryzyko przeniesienia bakterii z jego przewodu pokarmowego do krwi człowieka). Najlepiej uchwycić go przy pomocy pęsety albo specjalnego lasso jak najbliżej skóry i wyciągnąć ruchem pionowym pod kątem 90 stopni.

Podstawą powinno być jednak stosowanie repelentów odstraszających kleszcze, noszenie ubrań z długimi rękawami oraz zakładanie czapek (w szczególności u dzieci) w trakcie spacerów po parku czy lesie. Istotne jest też każdorazowe sprawdzanie ciała i ubrań w poszukiwaniu niechcianych „pasażerów na gapę”. Warto także zatroszczyć się w tej kwestii o swoich pupili – psy, koty. 

  1. E. Ołdak, Borelioza w wieku dziecięcym, „Pediatria po Dyplomie” 2013, t. 17, nr 3, s. 34–40.
  2. National Institute for Health and Care Excellance, Lyme disease. NICE guideline, „nice.org.uk” [online], nice.org.uk/guidance/ng95, [dostęp:] 07.06.2021.
  3. S. A. Pancewicz, A. M. Garlicki, A. Moniuszko–Malinowska i in., Diagnostyka i leczenie chorób przenoszonych przez kleszcze. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, „Przegląd Epidemiologiczny” 2015, t. 69, s. 421–428.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przyczyny, objawy, leczenie, żywienie przy WZJG

    Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, colitis ulcerosa) jest rozlanym nieswoistym zapaleniem błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy, prowadzącym w niektórych przypadkach do powstania owrzodzeń. Należy do grupy nieswoistych zapaleń jelit o niewyjaśnionej etiologii. Jak rozpoznać wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

  • Łuszczyca paznokci – przyczyny, objawy, leczenie

    Łuszczyca jest przewlekłą zapalną chorobą skóry, przebiegającą z okresami remisji i zaostrzeń, na którą w Polsce choruje prawie milion osób. Choroba najczęściej występuje u rasy białej i w umiarkowanej strefie klimatycznej. Pierwsze objawy łuszczycy mogą wystąpić w dowolnym wieku, jednak zwykle pojawiają się we wczesnym okresie dorosłego życia lub później, około 50–60 roku życia. Łuszczyca charakteryzuje się występowaniem zmian chorobowych zarówno na skórze gładkiej, jak i na owłosionej skórze głowy, a także zmianami w obrębie płytek paznokciowych dłoni i stóp. W cięższych postaciach łuszczyca może również zająć stawy. Zmianom paznokciowym z reguły towarzyszą zmiany w obrębie skóry, chociaż zdarza się, że zmiany chorobowe obejmujące aparat paznokciowy wyprzedzają pojawienie się zmian skórnych nawet o dziesiątki lat.

  • Cytomegalia (CMV) – co to za choroba? Jakie są objawy?

    Cytomegalia jest chorobą wirusową, która wywoływana jest przez wirusa o nazwie Cytomegalovirus hominis, w skrócie CMV. Zakażenie wirusem cytomegalii jest bardzo szeroko rozpowszechnione, natomiast zdecydowana większość infekcji (ponad 99%) przebiega bezobjawowo i pacjent przez przypadek dowiaduje się, że w przeszłości przebył takie zakażenie. Jednak u płodów i noworodków ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego, jak również u osób z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odpowiedzi immunologicznej, cytomegalia może przebiegać w sposób ostry, a obraz choroby może być bardzo różny.

  • Zakrzepica – przyczyny, objawy, profilaktyka zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych i głębokich

    Zakrzepica (zakrzepowe zapalenie żył) polega na powstaniu w naczyniu żylnym zakrzepu w wyniku zaburzonego przepływu krwi. Nieleczona prowadzi do groźnych powikłań, m.in. do zatorowości płucnej. Wyróżnia się zapalenie żył głębokich i powierzchniowych. Jakie objawy daje zakrzepica i w jaki sposób się ją leczy? Czy istnieją sposoby na to, by jej zapobiec?

  • Nadżerka szyjki macicy (ektopia) – przyczyny, objawy, metody leczenia

    Termin „nadżerka szyjki macicy” oznacza ubytek błony śluzowej. Często jest on nieprawidłowo stosowany na określenie ektopii, która jest zupełnie innym schorzeniem. Rzekoma nadżerka szyjki macicy (tak brzmi inna nazwa ektopii) to zastępowanie nabłonka płaskiego, który fizjologicznie pokrywa tarczę szyjki macicy, nabłonkiem gruczołowym. Zazwyczaj nie daje ona żadnych objawów, a kobieta dowiaduje się o jej istnieniu podczas rutynowego badania ginekologicznego. Kiedy ektopia wymaga szerszej diagnostyki i leczenia? Jakie metody usunięcia „nadżerki” szyjki macicy stosuje się najczęściej?

  • Gastrolog – czym się zajmuje? Jakie choroby leczy?

    Lekarz gastroenterolog jest specjalistą w zakresie chorób układu pokarmowego. Gastrolog diagnozuje i leczy pacjentów z problemami gastrycznymi. Jakimi konkretnie dolegliwościami się zajmuje? Kiedy warto się do niego udać? Czy do gastrologa jest potrzebne skierowanie? Odpowiadamy.

  • Atak paniki – jak wygląda? Co robić, gdy się pojawia?

    Ataki paniki są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń lękowych, tuż po zespole lęku uogólnionego oraz fobii społecznej. Objawiają się nagłymi napadami silnego lęku, którym towarzyszą symptomy, takie jak: kołatanie serca, zawroty głowy, duszności, nadmierne pocenie się czy strach przed śmiercią. Dowiedz się, w jaki sposób można sobie poradzić, gdy pojawia się atak paniki.

  • Czego nie można robić przy nadżerce szyjki macicy ? Jak postępować po jej usunięciu?

    Nadżerka szyjki macicy jest rozpoznaniem, które może usłyszeć wiele kobiet w gabinecie ginekologicznym. Warto podkreślić jednak, że określenie „nadżerka” używane jest najczęściej w nieprawidłowy i potoczny sposób. Czym jest nadżerka oraz jak postępować po zabiegu jej usunięcia?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij