Koci pazur, czyli Vilcacora

Rodzaj Uncaria rozprzestrzeniony jest głównie w Azji i Afryce, gdzie zidentyfikowano około 60 gatunków, oraz w Ameryce Południowej, na terenie której reprezentowany jest jedynie przez dwa gatunki – U. tomentosa (Willd) DC – na obszarze Peru oraz U. guianensis (Aubl) Gmel, zwany kocim pazurem, który występuje w Gujanie, Peru, Brazylii i Boliwii.

Warto nadmienić, że według Farmakopei Brytyjskiej VII, gatunkiem uznanym za oficjalny, jest również Uncaria gambir Roxb (syn. Qurouparia gambir Baill), pochodzący z Jawy, Borneo i półwyspu Malakka. Bogaty w glikozydy flawonowe, śluzy i katechiny zalecany jest jako lek ściągający, przeciwzapalny (anginy, choroby dziąseł), stosowany do pędzlowania ran, oparzeń, a wewnętrznie w biegunkach.

W medycynie tradycyjnej

Uncaria tomentosa (Willd) DC to duży pnący krzew, osiągający ok. 20 m wysokości, o czterokanciastej zdrewniałej łodydze, pokrytej prostymi kolcami, długości 2 cm, skierowanymi do dołu. Owalno-podłużne liście, w środku blaszki zielone, a na bokach żółtawe, pokryte są delikatnym owłosieniem, szczególnie obfitym w centralnej części ciemno zabarwionego unerwienia. Tubylcy znają trzy różne formy tego gatunku, różniące się zabarwieniem kory, która tuż po przecięciu staje się biała, ciemnożółta lub ciemnoczerwona. Z cechą tą wiążą się różnice w zawartości substancji czynnych oraz aktywność terapeutyczna.

Uncaria guianensis (Aubl) Gmel., gatunek bardzo podobny do poprzedniego, różni się tylko postacią kolców łodygowych wykrzywionych w kształcie pazura (stąd nazwa koci pazur) oraz barwą i kształtem liści, które są błyszczące, eliptyczne, bez owłosienia i z jasnym unerwieniem. Oba gatunki nazywane są w języku lokalnym „Una de gato” i uznawane w Amazonii Peruwiańskiej za rośliny „ciepłe” według dwubiegunowego polaryzmu „ciepło-zimno”.

Szczególnie ceniona przez tubylców jest odmiana o ciemnożółtej korze. Surowcami leczniczymi w tradycyjnej medycynie są kora, liście i korzenie. Wykorzystuje się je najczęściej w astmie i atopii alergicznej, wrzodach żołądka, schorzeniach jelitowo-żołądkowych, zakłóceniach menstruacji, chorobach wirusowych i skórnych.

W Gujanie natomiast większe znaczenie odgrywa w leczeniu czerwonki i biegunek. Najczęściej stosowaną formą leku jest wywar, napar i wyciąg alkoholowy, np.:

• wywar z kory i korzeni w ilości 20-30 g (w niektórych regionach rozdrobnioną korę przed gotowaniem poddaje się 2-3-godzinnej maceracji w wodzie) zaleca się w różnych stanach zapalnych;
• napar z 10 g liści w 200 ml wody, wskazany jest w chorobach alergicznych – zarówno do picia, jak i do kąpieli;
• wyciąg alkoholowy z kory stosuje się w leczeniu chorób reumatycznych (ta postać leku stosowana jest głównie w środowisku miejskim, gdzie trudno o świeży surowiec).

Standaryzowane preparaty Uncaria tomentosa zarejestrowane i stosowane w Austrii, Niemczech i Hiszpanii jako farmaceutyki wydawane są na zlecenie lekarza, głównie w zaburzeniach układu immunologicznego oraz jako terapia wspomagająca w chorobach nowotworowych w celu złagodzenia skutków ubocznych radio- i chemioterapii.

Aktywność farmakologiczna

O aktywności farmakologicznej Uncaria tomentosa decyduje przede wszystkim obecność alkaloidów tetracyklicznych i pentacyklicznych. Oprócz nich wyizolowano polifenole, flawonoidy, kwercetynę, katechiny, taniny i substancje śluzowe. Liczne badania fitochemiczne wykazały, że wzajemna relacja alkaloidów tetracyklicznych i pentacyklicznych (zarówno w U. tomentosa jak i w U. guianensis) zależała od rodzaju badanego surowca. Inną ich zawartość stwierdzono w korzeniach, a inną w korze. Sezonowa zmienność składu chemicznego surowca w dużym stopniu rzutuje na jego aktywność terapeutyczną, zwłaszcza na właściwości immunostymulujące. Stąd bardzo istotną sprawą przy zakupie surowca czy preparatu gotowego są dane odnośnie do jego zbioru, a także jego standaryzacja konieczna do właściwego dawkowania.

Przedmiotem badań farmakologicznych są przede wszystkim alkaloidy, zwłaszcza pentacykliczne i tetracykliczne aktywne w podnoszeniu odporności organizmu. Do ważniejszych z nich należą: isopteropodina, pteropodina, isimitrafilina, mitrafilina, unkarina F. isorikofilina.

Prace nad chemicznym składem surowca są wciąż kontynuowane, w efekcie czego następuje coraz lepsze rozpoznanie budowy chemicznej nieznanych dotąd substancji. Ciekawsze z nich to glikozydy kwasu kwinowikowego, triterpeny i pochodne estrów (kampesterol, ß-sitosterol, stigmasterol), kwas ursolenowy i oleanowy.

Badania kliniczne

Testy kliniczne preparatów standaryzowanych na zawartość alkaloidów pentacyklicznych, produkowanych przez firmę Krallendorn, wykazały korzystne działanie w infekcjach wirusowych, a ponadto w reumatyzmie, artretyzmie, alergicznych schorzeniach układu oddechowego oraz w nowotworach.

Hagers Handbuch der Pharmazeutischen Praxis klasyfikuje wyciąg z Uncaria tomentosa jako preparat o właściwościach cytostatycznych, przeciwwirusowych, przeciwobrzękowych, antymutagennych, regulujących aktywność centralnego układu nerwowego i stymulujących fagocytozę.

Vilcacora podawana jest także w leczeniu chorych niekwalifikujących się do leczenia radykalnego, jak również w infekcjach wirusami herpes i retrowirusami.