TSH – normy, za wysokie, za niskie. Interpretacja wyników

TSH (hormon tyreotropowy) jest produkowany przez przysadkę mózgową i stymuluje tarczycę do wydzielania hormonów – trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Oznaczenie poziomu TSH we krwi jest podstawowym badaniem, dzięki któremu można sprawdzić, czy tarczyca funkcjonuje prawidłowo. Co oznacza podwyższone TSH lub obniżony poziom tyreotropiny?

1. Czym jest badanie poziomu TSH i kiedy należy je wykonać?
2. Jakie są normy TSH dla różnych grup wiekowych?
3. TSH a diagnostyka zaburzeń tarczycy – nadczynność, niedoczynność a subkliniczna niedoczynność w wynikach
4. Jak wygląda badanie TSH?
5. Co oznacza podwyższony poziom TSH? Co mają wspólnego z TSH parametry FT3 i FT4?
6. Co oznacza niski poziom TSH?
7. TSH w ciąży – dlaczego warto monitorować poziom hormonów tarczycy?
8. Jak przygotować się do badania TSH i kiedy je powtórzyć?
9. Ile kosztuje badanie TSH? Czy jest refundowane przez NFZ?

Czym jest badanie poziomu TSH i kiedy należy je wykonać?

Hormon tyreotropowy (TSH) jest wydzielany przez przysadkę mózgową. Badanie poziomu TSH i hormonów wydzielanych przez gruczoł tarczowy w odpowiedzi na jego działanie – trójjodotyroniny (fT3) i tyroksyny (fT4) – przydatne jest w ocenie czynności tarczycy i monitorowaniu leczenia nadczynności lub niedoczynności tego gruczołu.

Profilaktyczne badania poziomu TSH warto wykonywać raz w roku, natomiast pacjenci ze zdiagnozowanymi chorobami tarczycy i w trakcie terapii, u których zdiagnozowano zaburzenia pracy tarczycy, powinni badać się z częstotliwością zleconą przez lekarza prowadzącego.

Badanie poziomu TSH istotne jest również w przypadku kobiet ciężarnych i dopiero planujących ciążę lub borykających się z niepłodnością, a także pacjentów leczących się z powodu innych chorób autoimmunologicznych lub osób z chorobami tarczycy w wywiadzie rodzinnym. Przesiewowe badanie TSH wykonywane jest u noworodków.

Badanie poziomu TSH powinni wykonać również wszyscy pacjenci, u których występują niespecyficzne objawy, m.in.:

• zmęczenie,
• rozdrażnienie,
• trudności ze snem,
• zaburzenia rytmu serca (zbyt szybkie lub za wolne bicie serca),
• niewyjaśnione wahania masy ciała (nagła utrata kilogramów lub przeciwnie – trudności ze schudnięciem),
• zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunki bądź zaparcia),
• obrzęki lub zaburzone odczuwanie ciepła albo zimna.

Jakie są normy TSH dla różnych grup wiekowych?

Zakresy referencyjne dla stężeń TSH różnią się nieco w zależności od laboratorium i stosowanej przez nie metody, jednak w przypadku zdrowych dorosłych obu płci mieszczą się mniej więcej w zakresie od 0,5 do 4,1 mIU/L, niezależnie od wieku pacjenta.

Inaczej ma się sprawa z pacjentkami po menopauzie oraz kobietami ciężarnymi. W przypadku pacjentek po okresie menopauzy poziom TSH może być nieco wyższy i waha się w granicach od ok. 0,4 do ok. 5,2 mIU/L.

U kobiet w początkowym okresie ciąży, tj. w pierwszym trymestrze, poziom TSH ulega fizjologicznemu obniżeniu i osiąga wartości z przedziału 0,01–2,32 mIU/L. W drugim trymestrze ciąży dolna granica stężenia TSH wynosi ok. 0,03 mIU/L, a w trzecim trymestrze – około 0,13 mIU/L.

W przypadku noworodków, niemowląt i dzieci po ukończeniu pierwszego roku życia przyjęto jeszcze inne zakresy referencyjne TSH:

• U noworodka do trzeciej doby życia stężenie TSH może fizjologicznie osiągać wartość nawet do 19 mIU/L.
• U dzieci do ukończenia 3 miesiąca życia stężenie TSH mieści się w granicach od ok. 0,72 do 11 mIU/L.
• W okresie od 4 do 12 miesiąca życia – w granicach od ok. 0,73 do 8,20 mIU/L.
• U dzieci starszych, pomiędzy 1 a 6 rokiem życia, wartości TSH mieszczą się w zakresie od 0,7 do 6,0 mIU/L.
• U dzieci w okresie od 7 do 11 roku życia poziom TSH waha się w przedziale od 0,6 do 7,0 mIU/L.
• U nastolatków do osiągnięcia pełnoletności TSH przyjmuje wartości od 0,5 do ok. 5 mIU/L.

TSH a diagnostyka zaburzeń tarczycy – nadczynność, niedoczynność a subkliniczna niedoczynność w wynikach

Oznaczenie poziomu TSH jest pomocne w diagnostyce zaburzeń czynności tarczycy, do których należą niedoczynność i nadczynność gruczołu tarczowego oraz niedoczynność i nadczynność subkliniczna (podkliniczna).

Kiedy poziomy fT3 i fT4 pozostają w normie, a stężenie TSH nieznacznie wzrasta lub się obniża, możemy mówić o subklinicznej niedoczynności lub nadczynności gruczołu tarczowego. Należy pamiętać, że aby potwierdzić subkliniczną niedoczynność lub nadczynność tarczycy, trzeba u pacjenta wykluczyć inne przyczyny mogące wpływać na zmianę poziomu TSH.

Jak wygląda badanie TSH?

Oznaczenie poziomu TSH wykonuje się zwykle w surowicy krwi, uzyskanej po odwirowaniu krwi żylnej pobranej ze zgięcia łokciowego pacjenta lub z pięty noworodka. Materiał należy pobierać w godzinach porannych z uwagi na dobowe wahania poziomu hormonu we krwi.

Co oznacza podwyższony poziom TSH? Co mają wspólnego z TSH parametry FT3 i FT4?

Podwyższony poziom TSH obserwuje się najczęściej u pacjentów z niedoczynnością tarczycy i autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy (chorobą Hashimoto). Niekiedy zwiększone ponad normę stężenie TSH może występować również u osób z guzem przysadki mózgowej i u pacjentów, którzy nie przestrzegają zasad leczenia niedoczynności tarczycy lub przyjmują nieodpowiednio dobrane, tj. zbyt niskie, dawki leków.

Istnieją również tzw. pozatarczycowe przyczyny wzrostu TSH, do których należą m.in. ciąża, inne występujące u pacjenta choroby bądź niektóre przyjmowane przez pacjenta leki (np. jod).

Co oznacza niski poziom TSH?

Zbyt niski poziom TSH najczęściej występuje u pacjentów z nadczynnością tarczycy, w tym u osób z wolem guzkowym toksycznym lub chorobą Gravesa-Basedowa, u chorych z guzem lub niedoczynnością przysadki mózgowej, a także u pacjentów z niedoczynnością tarczycy, którzy leczą się zbyt wysokimi dawkami leków zawierających hormon tarczycy. Obniżone stężenie TSH może występować również u pacjentek ciężarnych w pierwszych trzech miesiącach ciąży, u osób starszych, przewlekle zestresowanych i przyjmujących niektóre leki.

TSH w ciąży – dlaczego warto monitorować poziom hormonów tarczycy?

Poziom TSH należy monitorować u kobiet ciężarnych ze szczególną starannością. Nie dość, że regularne oznaczanie TSH pozwala wykryć niedoczynność tarczycy, którą w ciąży łatwo przeoczyć i zbagatelizować, to odpowiednie stężenie TSH jest niezmiernie istotne dla właściwego rozwoju układu kostnego i nerwowego płodu.

Jak przygotować się do badania TSH i kiedy je powtórzyć?

Do badania poziomu TSH nie jest wymagane szczególne przygotowanie pacjenta. Na badanie nie trzeba stawiać się na czczo, również miesiączka nie stanowi przeciwwskazania do wykonania badania.

Ile kosztuje badanie TSH? Czy jest refundowane przez NFZ?

Wykonanie badań wszystkich hormonów tarczycy możliwe jest z refundacją Narodowego Funduszu Zdrowia, jednak na badanie skierowanie musi wystawić lekarz prowadzący pacjenta (lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, endokrynolog lub ginekolog).

Pacjenci, którzy wybiorą odpłatne badanie poziomu TSH, w zależności od lokalizacji laboratorium zapłacą za nie około 25-45 zł. Czas oczekiwania na wynik oznaczenia poziomu TSH nie przekracza zwykle 1 dnia roboczego.