ADHD wieku dorosłego – jak sprawdzić, czy masz? Jakie są objawy?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, inaczej nazywany zespołem hiperkinetycznym, jest zaburzeniem charakteryzującym się stałymi wzorcami zachowań. Wzorce te składają się na trzy główne objawy: trudności z utrzymaniem skupienia uwagi, problemy z kontrolą impulsywności oraz nadmierna aktywność ruchowa. Jest to zaburzenie, które najczęściej kojarzy się z okresem dzieciństwa (szczyt rozpoznań ADHD przypada na 7. rok życia). Jednakże występowanie ADHD nie jest ograniczone tylko do dzieci. W rzeczywistości wielu dorosłych również zmaga się z tym stanem. Jak sprawdzić występowanie ADHD u osoby dorosłej? Jak sobie z nim radzić?

1. Po czym poznać ADHD?
2. ADHD u dorosłego – diagnoza
3. Jakie są przyczyny ADHD w wieku dorosłym? Czy masz je od dziecka?
4. ADHD u dorosłego – leczenie
   1. Metody behawioralne
   2. Czy są leki na ADHD wieku dorosłego?
5. Czy ADHD jest dziedziczne?

W ciągu ostatniej dekady ADHD stało się tematem powszechnie dyskutowanym w Polsce – nie tylko w literaturze naukowej z zakresu pedagogiki i psychologii, ale także w mediach masowych. Dominujące jest przekonanie, że ADHD to problem, który dotyczy wyłącznie dzieci i zanika wraz z nadejściem okresu dojrzewania. Jednakże prawda jest taka, że w większości przypadków zaburzenie to nie zanika, lecz ewoluuje, a jego objawy ulegają zmianie.

Rozwój wiedzy na temat ADHD u dorosłych nie jest jeszcze tak zaawansowany, jak w przypadku dzieci i młodzieży z tym zaburzeniem (na co wskazuje proporcja liczby publikacji naukowych dotyczących zespołu hiperkinetycznego u dzieci w porównaniu do prac opisujących to zagadnienie u osób dorosłych). Niemniej z uwagi na fakt, że zespół hiperkinetyczny jest diagnozowany od wielu lat, a osoby, które były leczone z powodu ADHD w dzieciństwie, są teraz dorosłe, temat nadpobudliwości u osób dorosłych jest coraz częściej poruszany.

Czym jest ADHD? Jakie są objawy?

ADHD, znane także jako zespół hiperkinetyczny, należy do zaburzeń zachowania i emocji, które rozpoczynają się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym. Osoby cierpiące na to zaburzenie mają utrudnioną zdolność do samokontroli – hamowania zachowań oraz powstrzymywania reakcji ruchowych i emocjonalnych. U dorosłych z ADHD miejsce dziecięcej nadmiernej ruchliwości zwykle zajmują wewnętrzny niepokój i niezdolność do uspokojenia się, a pozostałe objawy obejmują:

• trudności z regulacją emocji,
• trudności z organizacją, planowaniem oraz pamięcią roboczą,
• częste odkładanie spraw na później,
• szukanie silnych wrażeń,
• skłonność do uzależnień,
• trudności ze skupieniem uwagi,
• poczucie braku osiągnięć i niespełnienia,
• trudności z dokonywaniem wyborów,
• poczucie niepewności,
• brak cierpliwości.

Dorośli zmagający się z ADHD napotykają na trudności w różnych obszarach życia, takich jak edukacja, praca czy relacje interpersonalne. Mają tendencję do szybkiego gubienia wątku, dlatego często zmagają się z wyzwaniami, które dla osób bez tego zaburzenia mogą wydawać się banalne – słuchanie wykładu, czytanie książki, prowadzenie samochodu czy prowadzenie rozmowy. Niestety, osoby z ADHD często są niesłusznie określane mianem leniwych, niepunktualnych, zapominalskich czy niezdyscyplinowanych.

Jak zdiagnozować ADHD wieku dorosłego?

Diagnoza ADHD u dorosłych jest procesem niezwykle trudnym, wymagającym kontaktu ze specjalistą oraz dokładnej obserwacji pacjenta. Proces diagnostyczny ADHD obejmuje spotkanie z psychologiem oraz konsultację z lekarzem psychiatrą, który specjalizuje się w leczeniu osób z ADHD.

Głównym narzędziem rozpoznania tego zespołu jest pogłębiony wywiad dotyczący funkcjonowania w dzieciństwie, relacji rodzinnych oraz wpływu objawów na radzenie sobie w pracy czy w nauce. Drugim ważnym krokiem jest ocena kliniczna, która weryfikuje spełnianie kryteriów diagnostycznych z zakresu deficytu uwagi lub nadruchliwości i impulsywności według jednej z klasyfikacji – ICD-11 (dominująca w Europie) oraz DSM-V (używana w USA).

Co ważne, niektóre objawy ADHD mogą występować w dużej grupie osób bez tego zaburzenia. Różnica polega na tym, że osoba z zaburzeniem hiperkinetycznym odczuwa negatywne skutki i konsekwencje doświadczanych symptomów. Natomiast w przypadku osób bez ADHD jest to najczęściej jeden lub dwa symptomy, które jednak nie utrudniają znacznie codziennego funkcjonowania. Ze względu na to podobieństwo można bardzo łatwo przypisać sobie zaburzenie hiperkinetyczne mimo jego braku lub mimo występowania innego zaburzenia (np. zaburzeń lękowych), które może przypominać przebieg ADHD. Dlatego nie zaleca się autodiagnozy bądź samodzielnego (bez wsparcia specjalisty) uzupełniania specjalistycznych testów.

Jakie są przyczyny ADHD w wieku dorosłym? Czy masz je od dziecka?

Na rozwój ADHD składa się kilka czynników. Ważną rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne, a także zmniejszona aktywność dopaminy w strukturach mezolimbicznych i korowych. Obecnie uważa się, że podstawową przyczyną ADHD są zaburzenia neurologiczne związane z mikrouszkodzeniami płatów czołowych mózgu, które są odpowiedzialne za kontrolę impulsów i kierowanie uwagą. Te mikrouszkodzenia są w 70% dziedziczone genetycznie. Pozostałe 30% może być spowodowane chorobami mózgu, uszkodzeniami mózgu wynikającymi z urazu głowy lub ekspozycją na toksyny. Co ważne, na ADHD cierpi się od dziecka. Często jednak (szczególnie w przypadku dziewczynek) dziecko nie ma postawionej diagnozy, a problemy w nauce zrzuca się na karb trudności w szkole czy konfliktów rodzinnych. Stąd też rosnąca liczba diagnozowanych przypadków ADHD u dorosłych.

Jak wygląda leczenie dorosłych osób z ADHD?

Leczenie ADHD u dorosłych jest procesem wieloaspektowym, dostosowanym do indywidualnych potrzeb pacjenta. W pierwszej kolejności oferuje się psychoedukację, która pomaga pacjentom zrozumieć zaburzenie i radzić sobie z jego objawami. Ważne jest również uwzględnienie ewentualnych innych zaburzeń współwystępujących, które mogą wymagać oddzielnego leczenia.

Metody behawioralne

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest skuteczną metodą wspierania leczenia ADHD u dorosłych. Pomaga pacjentom identyfikować negatywne wzorce myślenia i zachowania, które przyczyniają się do trudności w funkcjonowaniu. Oprócz tego istnieje kilka alternatywnych metod leczenia ADHD. Obejmują one m.in. psychoterapię, interwencje behawioralne, trening umiejętności społecznych oraz integrację sensoryczną.

Czy są leki na ADHD wieku dorosłego?

Leki stosowane w leczeniu ADHD można podzielić na dwie główne kategorie: środki pobudzające i antydepresanty. Do środków pobudzających zalicza się między innymi metylfenidat, dekstramfetaminę i pemolinę. Leki te oddziałują na neuroprzekaźniki, które aktywizują centralny układ nerwowy. U osób z ADHD przekłada się to paradoksalnie (u osoby zdrowej efekt ten nie byłby osiągnięty) na zwiększoną zdolność do koncentracji, pełniejszą uwagę oraz poprawę nastroju. Warto podkreślić, że mimo powszechnych opinii leki pobudzające nie wywołują stanu narkotycznego, nie otępiają, nie ograniczają codziennego funkcjonowania ani nie prowadzą do uzależnienia.

Wśród antydepresantów stosowanych w leczeniu ADHD znajdują się między innymi dezypramina, imipramina, klomipramina, klonidyna i fluoksetyna.

Dobór odpowiedniego leku i ustalenie właściwej dawki to proces skomplikowany, często realizowany metodą prób i błędów, który może trwać wiele miesięcy. Jednak jeśli dobór leków się powiedzie, to zgodnie z badaniami farmakoterapia jest skuteczna nawet u 80% pacjentów z rozpoznanym ADHD.

Niemniej przyjmowanie leków nie jest pozbawione skutków ubocznych, wśród nich wymienia się m.in.:

• utratę apetytu,
• spadek masy ciała,
• zaburzenia rytmu serca,
• obniżenie progu drgawkowego,
• bezsenność,
• podwyższenie ciśnienia krwi,
• zmienność nastrojów (gdy organizm już się przyzwyczai do leku),
• mimowolne skurcze mięśni,
• suchość w ustach.

Jeśli leczenie przynosi oczekiwane rezultaty, pacjentowi łatwiej jest się skupić, może utrzymać wysiłek przez dłuższy czas, następuje także poprawa nastroju oraz zmniejszenie niepokoju, frustracji i drażliwości.

Czy ADHD jest dziedziczne?

Wielość przeprowadzonych badań sugeruje, że ADHD jest zaburzeniem dziedzicznym, co potwierdza jego pierwotną teorię genetyczną. Badania przeprowadzone na bliźniętach jednojajowych pokazały, że jeśli jedno z nich ma ADHD, to w 80–90% przypadków drugie również cierpi na to zaburzenie. W innych przypadkach dziedziczenie ADHD sięga około 50%, jednak jeśli u jednego dziecka rozpoznano ADHD, to istnieje o wiele większe prawdopodobieństwo, że schorzenie zostanie zdiagnozowane także u jego rodzeństwa. Prawdopodobnie występowanie ADHD jest uwarunkowane przez kilka genów, w tym warianty genów układu dopaminergicznego – receptora D4 oraz transportera dopaminy.