Co powinieneś wiedzieć o szczepieniu na HPV przed zaszczepieniem dziecka?

1. Co wspólnego ma rak szyjki macicy z wirusem HPV?
2. Jak sprawdzić, czy w organizmie rozwija się zakażenie wirusem HPV?
3. Jak objawia się infekcja wirusem HPV?
4. Jak dochodzi do infekcji wirusem HPV?
5. Dotychczasowy system szczepienia na HPV w Polsce
6. Dlaczego szczepienie na HPV jest tak istotne w młodym wieku?
7. Dlaczego szczepionka na HPV jest zalecana także chłopcom, skoro powoduje głównie raka szyjki macicy?
8. Jak wygląda szczepienie na HPV?
9. Jak można zapisać dziecko na szczepienie przeciwko HPV?

Co wspólnego ma rak szyjki macicy z wirusem HPV?

Według danych statystycznych Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC, ang. International Agency for Research on Cancer) każdego roku u około pół miliona kobiet, w tym u około 2,5 tysiąca Polek, diagnozuje się raka szyjki macicy. Istnieją dwa główne działania profilaktyczne obejmujące obszar raka szyjki macicy: szczepienia przeciw HPV oraz przesiewowe, regularne badania cytologiczne.

Wirusy HPV wysokiego ryzyka powodują około 5% wszystkich nowotworów na świecie, przy czym szacuje się, że każdego roku 570 000 kobiet i 60 000 mężczyzn zapada na raka związanego z HPV, co czyni HPV jedną z najważniejszych zakaźnych przyczyn raka. Rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów na świecie, powodując około 604 000 nowych przypadków i 342 000 zgonów w 2020 roku. Około 90% z nich wystąpiło w krajach słabo lub średnio rozwiniętych, gdzie badania przesiewowe i leczenie wczesnych zmian w obszarze szyjki macicy nie jest łatwo dostępne.

Jak sprawdzić, czy w organizmie rozwija się zakażenie wirusem HPV?

Od kilku lat można wykonywać badanie na obecność wirusa HPV w organizmie. W tym celu należy udać się do lekarza ginekologa, który przeprowadzi badanie cytologiczne, tzw. cytologię płynną LBC. Następnie materiał zostanie przekazany do właściwej pracowni diagnostycznej, w której można przeprowadzić stosowne analizy. Na wyniki badania czeka się od kilku do kilkunastu dni. Aby właściwie zinterpretować wyniki badania na HPV, dobrze jest udać się z nimi do lekarza ginekologa, który w razie potrzeby zaleci pacjentce szersze badania, jak np. kolposkopię, lub wskaże kolejny termin kontrolnego badania profilaktycznego. Przy potwierdzeniu obecności zakażenia wirusem HPV-16 i HPV-18 (najbardziej niebezpieczne typy wirusa) najpewniej kolejne badanie cytologiczne trzeba będzie wykonać szybciej, niż ma to miejsce w sytuacji, kiedy taka infekcja nie wystąpiła. W standardowym modelu przesiewowym badania wykonuje się co 3 lub 5 lat.

Jak objawia się infekcja wirusem HPV?

Zdecydowana większość infekcji HPV narządów płciowych nigdy nie spowoduje żadnych widocznych objawów i jest usuwana przez wydolny układ odpornościowy w ciągu kilku miesięcy. Według danych statystycznych samoistne ustąpienie infekcji ma miejsce w około 70–90% przypadków.

Jeśli objawy się pojawią, najczęściej występują w postaci brodawek skórnych, które mogą być zlokalizowane na dłoniach lub podeszwach stóp. Przyjmują wówczas postać niebolesnych, niewielkich i płaskich guzków. Czasem mogą także swędzieć. Ponadto HPV może objawiać się w postaci tzw. kłykcin kończystych, czyli zmian zlokalizowanych w okolicach sromu, prącia lub okolicy okołoodbytniczej. Mają one różowy kolor, przypominają nieco powierzchnię kalafiora. Same brodawki mogą się również pojawić na błonie śluzowej jamy ustnej. Zmiany te mogą być drobne, czasem przypominają kłykciny, a czasami są płaskie, mogą też przyjmować białawy odcień.

Jak dochodzi do infekcji wirusem HPV?

Najczęściej do infekcji wirusem dochodzi podczas współżycia pochwowego, analnego lub oralnego. Co istotne, prezerwatywy, które mogą chronić chociażby przed szeregiem chorób wenerycznych, w przypadku HPV mogą jedynie zredukować ryzyko zachorowania. Dlaczego? Otóż HPV poprzez ekspozycję może być również przenoszony na obszary, które nie są zakryte ani chronione przez prezerwatywę, np. błony śluzowe czy skóra.

Do zakażenia wirusem może także dojść:

• poprzez kontakt skóra-skóra,
• poprzez kontakt z krwią lub wydzielinami, np. śliną,
• podczas porodu.

Dotychczasowy system szczepienia na HPV w Polsce

W 2006 roku wprowadzono na rynek ponad 80 krajów pierwszą szczepionkę przeciwko HPV, czyli 9-walentną (skierowaną przeciwko dziewięciu typom wirusa HPV) szczepionkę o nazwie Gardasil. Obecnie stosuje się ją w 125 krajach, a dotychczas podano ją w ponad 70 mln dawek. Skuteczność szczepionki na HPV ocenia się poprzez odnotowanie redukcji infekcji wirusem HPV o 90% i zmniejszenie obecności brodawek narządów płciowych o 90%. Co więcej, dane epidemiologiczne jasno pokazują, że dzięki szczepieniom redukcji aż o 85% uległa także liczba dysplazji szyjki macicy wysokiego stopnia.

Obecnie na całym świecie dostępne są trzy rodzaje preparatów szczepionkowych stosowanych w profilaktyce zakażenia HPV:

• 2-walentna Cervarix (HPV typu 16 i 18),
• 9-walentna Gardasil 9 (HPV typu 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58),
• 4-walentna Gardasil (HPV typu 6, 11, 16, 18) – nie jest dostępna w ramach powszechnego programu szczepień.

Wszystkie typy szczepionek chronią przed najbardziej onkogennymi typami wirusa, czyli HPV-16 i HPV-18, ponadto 4- i 9-walentne charakteryzują się ochroną rozszerzoną.

W Polsce szczepienia przeciwko HPV były i są stosunkowo mało popularne. W pewnym sensie przez wiele lat deprecjonowana była także ich skuteczność. Nie były one elementem Kalendarza Szczepień Ochronnych – ani jako zalecane, ani tym bardziej jako obowiązkowe. Przez wiele lat na stronach Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, Państwowego Zakładu Higieny można było znaleźć jedynie wzmianki o tym, że niektóre lokalne samorządy zdecydowały się wprowadzić program szczepień ochronnych przeciwko HPV.

Wokół szczepionek przeciwko HPV powstało wiele mitów, które po ponad 17 latach od momentu wprowadzenia ich na rynek powinny zostać wyjaśnione, biorąc pod uwagę wymierne korzyści wywołane stosowaniem tych środków profilaktycznych. Dla przykładu – wyniki badań naukowych publikowane na łamach międzynarodowych czasopism dotyczących problematyki zdrowotnej jasno podkreślają, że stosowanie Gardasilu w Australii przyczyniło się do spadku zachorowań na raka szyjki macicy aż o 90% wśród badanej populacji, z jednoczesnym prognozowaniem całkowitego pozbycia się problemu występowania choroby na tym kontynencie do 2035 roku. Badacze podkreślali także, że ten imponujący efekt jest niewątpliwie skorelowany z wysoką wyszczepialnością dziewcząt, które nie przekroczyły 15. roku życia, oraz dobrze funkcjonującym programem badań przesiewowych.

W tym miejscu należy wspomnieć o kolejnej nie do końca prawdziwej informacji, która jest częstym argumentem przeciwników tego szczepienia – chodzi o niską bądź zerową skuteczność szczepionki, którą zaimplementowano po rozpoczęciu współżycia seksualnego. Owszem, należy przyznać, że o najwyższej skuteczności mówi się wówczas, kiedy preparat podano przed rozpoczęciem współżycia, niemniej bardzo zadowalający stopień ochrony zaobserwowano także u aktywnych seksualnie kobiet między 24. a 45. rokiem życia.

Podobne obserwacje miały miejsce u pacjentek, u których zostało stwierdzone zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego określonego typu. Tu z kolei przydaje się czysta matematyka, bo kiedy przyjmiemy, że pacjentka była zakażona wirusem jednego lub nawet dwóch typów, nadal narażona jest na onkogenne działanie pozostałych siedmiu lub ośmiu jego „szczepów”, przed którymi skutecznie może ją ochronić np. 9-walentny Gardasil.

Dlaczego szczepienie na HPV jest tak istotne w młodym wieku?

Biorąc pod uwagę to, że do transmisji wirusa dochodzi drogą płciową, bardzo ważne jest zaszczepienie się przed rozpoczęciem współżycia. Dane statystyczne wskazują, że największa skuteczność zachowana jest właśnie wówczas, kiedy do przyjęcia szczepionki na HPV dojdzie w wieku 12-13 lat. Stąd też pomysł Ministerstwa Zdrowia, które włączyło właśnie to szczepienie do Kalendarza Szczepień Ochronnych, nadając mu charakter szczepienia zalecanego i bezpłatnego w tej grupie wiekowej. Co więcej, dziecko zaszczepione w tym wieku będzie musiało przyjąć tylko 2 dawki preparatu. W późniejszym wieku należy przyjąć 3 dawki. W obu przypadkach można także skorzystać z preparatu 4-walentnego, niemniej nie jest on refundowany. Jedna dawka szczepionki poza refundacją przez NFZ kosztuje od 450 do 650 zł.

Dlaczego szczepionka na HPV jest zalecana także chłopcom, skoro powoduje głównie raka szyjki macicy?

Po pierwsze należy podkreślić, że zakażenie wirusem HPV dotyczy obu płci, a nie tylko kobiet. U kobiet przyczynia się głównie do rozwoju raka szyjki macicy, a u mężczyzn m.in. do raka prącia i odbytu czy nowotworów głowy, np. krtani. Przyjęcie szczepionki przez chłopców będzie chroniło w przyszłości także inne osoby, z którymi będą współżyli, zmniejszając chociażby liczbę przypadków u kobiet, które zachorują na raka szyjki macicy.

Jak wygląda szczepienie na HPV?

Szczepienie na HPV w wieku 12 i 13 lat wymaga podania dwóch dawek. Odstęp między pierwszą a drugą dawką wynosi od pół roku do roku. Młodzi pacjenci, którzy urodzili się w 2010 roku, mogą spokojnie przyjąć drugą dawkę po ukończeniu 14 lat, jeśli przyjmą pierwszą do końca 2023 roku.

Preparat szczepionkowy podawany jest domięśniowo jako zastrzyk w mięsień naramienny. Po podaniu szczepionki układ odpornościowy jest stymulowany do produkcji przeciwciał chroniących organizm przed zakażeniem HPV. Dzięki temu w momencie „kontaktu” organizmu z prawdziwym patogenem zostaje zablokowana możliwość wniknięcia wirusa do komórek nabłonka. W ten sposób nie dochodzi do zakażenia.

Jak można zapisać dziecko na szczepienie przeciwko HPV?

Aby zapisać dwunasto- lub trzynastolatka na szczepienie przeciwko HPV, można skorzystać z trzech rekomendowanych przez Ministerstwo Zdrowia opcji:

• zgłosić się do swojej przychodni podstawowej opieki zdrowotnej,
• zadzwonić na infolinię pod numer 989, dostępną przez cały tydzień od godziny 7:00 do 20:00,
• skorzystać z Internetowego Konta Pacjenta (IKP).