Badanie poziomu selenu – normy, przygotowanie, cena badania

Selen jest to jeden z mikroelementów, które w ilościach śladowych są niezbędne do prawidłowej pracy ludzkiego organizmu. Zarówno niedobór, jak i nadmiar selenu jest niebezpieczny dla zdrowia. Obniżony poziom tego pierwiastka zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów, niedoborów odporności, dysfunkcji natury sercowo-naczyniowej oraz zaburzeń nastroju. Podwyższone stężenie selenu również może prowadzić do rozwoju guzów złośliwych, szczególnie u osób z grupy ryzyka, np. kobiet obciążonych dziedziczną mutacją genów BRCA1 lub BRCA2. Ze względu na to, że zakres prawidłowych stężeń selenu we krwi jest bardzo wąski, wszystkie osoby planujące suplementację tego pierwiastka powinny sprawdzić, jak wygląda fizjologiczny poziom selenu we krwi przed jej rozpoczęciem.

Jaką rolę selen pełni w organizmie człowieka?

Selen należy do grupy tzw. pierwiastków śladowych, co oznacza, że choć zapotrzebowanie na ten mikroelement i jego stężenie jest w organizmie człowieka niewielkie, tak jednak bez tej niedużej ilości nie jest on w stanie prawidłowo funkcjonować. Selen jest elementem budującym aminokwasy, które są kluczowymi enzymami dla wielu przemian metabolicznych organizmu oraz katalizujących reakcje utleniania i redukcji, dzięki czemu wykazuje działanie antyoksydacyjne i chroni organizm przed wolnymi rodnikami. Oprócz tego pierwiastek ten uczestniczy w rozwoju i regeneracji tkanki mięśniowej oraz w produkcji plemników (spermatogeneza), działa ochronnie na pracę neuronów, układu odpornościowego i serca, bierze udział w syntezie DNA i wytwarzaniu hormonów tarczycy. Dzięki hamowaniu podziałów komórek nowotworowych, zmiataniu reaktywnych form tlenu, tworzeniu nieaktywnych (neutralizujących) kompleksów z metalami ciężkimi – kadmem, rtęcią czy ołowiem (pierwiastkami o potwierdzonym działaniu rakotwórczym), selen jest uznawany za pierwiastek o działaniu przeciwnowotworowym, zmniejszającym ryzyko wystąpienia niektórych typów nowotworów. U osób, które już zachorowały na nowotwór lub są narażone na podwyższone ryzyko tej choroby, np. ze względu na predyspozycje genetyczne, kontrolowana suplementacja, której celem jest uzyskanie ściśle określonego stężenia selenu we krwi, może być jednym z elementów profilaktyki antynowotworowej.

Czym jest ilościowe badanie selenu?

Ze względu na to, że selen wykazuje swoje pozytywne działanie jedynie wtedy, gdy znajduje się w ściśle określonym zakresie stężeń, bardzo ważne jest, aby każda decyzja o rozpoczęciu suplementacji tego pierwiastka była poprzedzona określeniem jego stężenia we krwi. Dzięki ilościowemu oznaczeniu stężenia selenu możliwe jest sprawdzenie, czy poziom pierwiastka znajduje się w zakresie normy, czy konieczne jest jego uzupełnienie. Ilościowe badanie selenu powinny również wykonać osoby, które zaobserwowały u siebie objawy mogące wskazywać na nieprawidłowe stężenie tego pierwiastka, mężczyźni leczeni z powodu niepłodności oraz pacjenci chorujący na depresję, choroby sercowo-naczyniowe, zapalenie trzustki, astmę lub reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), ponieważ choroby te często prowadzą do niedoborów selenu.

Warto pamiętać, że zarówno niedobór, jak i nadmiar selenu nie jest korzystny dla organizmu i może prowadzić do poważnych zaburzeń. Jest to szczególnie istotne u pacjentów onkologicznych lub osób zagrożonych wystąpieniem choroby nowotworowej. W takich przypadkach optymalne zakresy stężeń selenu oraz innych mikroelementów, np. cynku mogą znacznie różnić się od tych podanych wyżej, a decyzja o rozpoczęciu ewentualnej suplementacji i stosowanych dawkach powinna być podejmowana wyłącznie po konsultacji z lekarzem.

Objawy nadmiaru i niedoboru selenu

Niedobory selenu prowadzą do zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych oraz nowotworów i mogą objawiać się m.in. w postaci zaburzeń nastroju, problemów skórnych, obniżenia odporności, niepłodności i obniżonej liczby plemników u mężczyzn, problemów z funkcjonowaniem tarczycy (np. autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy) albo wątroby. Długotrwały, obniżony poziom selenu może prowadzić do rozwoju chorób wywołanych jego niedoborem: choroby Keshan (kardiomiopatii rozstrzeniowej) i choroby Keshin-Beck (związanej z zaburzeniami wzrostu u dzieci).

Podwyższony poziom selenu może natomiast objawiać się m.in.: wypadaniem włosów, odbarwieniem i łamliwością paznokci, stanami zapalnymi skóry, bólami stawów, rozdrażnieniem, zmęczeniem i innymi symptomami ze strony układu nerwowego oraz prowadzić do zaburzeń żołądkowo-jelitowych, takich jak wymioty, biegunki czy mdłości. Należy pamiętać, że nadmiar selenu jest dla organizmu toksyczny, a jednorazowe spożycie dużej dawki pierwiastka może prowadzić do zatrucia, którego konsekwencją będzie marskość wątroby, obrzęk płuc, a nawet śmierć.

Przyczyny nadmiaru i niedoboru selenu?

Niedobory selenu są wśród Polaków powszechne. Wynika to zarówno z niskiej zawartości tego pierwiastka w glebie, jak i z nieprawidłowych nawyków żywieniowych i źle zbilansowanej diety. Do grup podwyższonego ryzyka należą szczególnie te osoby, u których występuje upośledzone wchłanianie jelitowe, np. na skutek chorób zapalnych jelit lub też nowotwór, niewydolność nerek albo wątroby. Niższe poziomy selenu występują również często u palaczy tytoniu, osób starszych i pacjentów z obniżoną odpornością, chorobami serca, tarczycy, reumatoidalnym zapaleniem stawów albo depresją.

Do podwyższenia poziomu selenu we krwi dochodzi najczęściej w wyniku spożywania zbyt dużej ilości suplementów diety lub na skutek zatrucia, związanego np. z narażeniem zawodowym (u osób pracujących w górnictwie lub hutnictwie szkła i stali).

Badanie selenu – jak się przygotować?

Badanie stężenia selenu przebiega podobnie do większości standardowych testów laboratoryjnych. Od pacjenta pobierana jest próbka krwi żylnej, w której oznaczany jest poziom pierwiastka. Do laboratorium, punktu pobrań lub innego diagnostycznej placówki należy zgłosić się, będąc na czczo, czyli zachowując około 12-godzinną przerwę od ostatniego posiłku.

Badanie ilościowe selenu – cena/refundacja i skierowanie

Skierowanie na badanie selenu w ramach NFZ może zostać wystawione przez lekarza specjalistę – endokrynologa. Jeśli jednak decydujemy się na wykonanie testu na własną rękę, należy przygotować się na poniesienie kosztu ok. 120–160 zł. Oznaczenie poziomu selenu warto jednak wykonać w pakiecie, wraz z oznaczeniem stężenia innych kluczowych mikroelementów, takich jak cynk lub miedź, który nie różni się znacząco ceną, a pozwala na kompleksową ocenę stanu organizmu. Dodatkowo stężenie tych pierwiastków również wpływa na ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych. Na wynik badania czeka się najczęściej około 10 dni roboczych.