Lateralizacja rzepki – przyczyny, objawy, leczenie, ćwiczenia przy bocznym przyparciu rzepki

Lateralizacja rzepki – na czym polega? 

Przewlekły ból zlokalizowany z przodu kolana często wynika z przeciążeń wygenerowanych przez patologiczny proces związany z ustawieniem rzepki (mała, spłaszczona kość w stawie kolanowym, która ochrania go od przodu). Zaburzenie osi jej ustawienia doprowadza do przesunięcia w kierunku bocznym, następuje wówczas zwiększanie nacisku na boczną powierzchnię rzepki. Jest to szczególnie zauważalne, w miarę jak zwiększa się ruch zgięcia kolana. 

Taki stan (przesunięcie rzepki) określa się mianem lateralizacji rzepki lub inaczej bocznym przyparciem rzepki (ang. excessive lateral pressure syndrome (ELPS).

Lateralizacja rzepki – przyczyny 

Przyparcie boczne rzepki powoduje ból w przedniej części kolana, pojawia się najczęściej u młodych i aktywnych pacjentów. Często jest przyczyną ograniczenia sprawności funkcjonalnej, wpływając negatywnie na jakość życia. Patogeneza zespołu bocznego przyparcia rzepki jest wieloczynnikowa. 

Przyparcie rzepki z czasem powoduje uszkodzenie chrząstki, zapalenie kości oraz stawu na skutek przypierania do bloczka kości udowej. Wzmożone napięcie pasma biodrowo–piszczelowego, wady ustawienia kończyn dolnych, miednicy oraz predyspozycje genetyczne również nie pozostają tutaj bez znaczenia. Urazy kolana, uszkodzenia rzepki, zwichnięcie rzepki (także inne urazy rzepki) także mogą być czynnikami predysponującymi do wystąpienia lateralizacji rzepki. 

Lateralizacja rzepki – objawy bocznego ustawienia rzepki 

Przesunięcie rzepki do boku, w połączeniu z jej wysokim ustawieniem, poza dolegliwościami bólowymi może wpływać także pośrednio na uszkodzenie chrząstki stawowej kłykcia przyśrodkowego kości udowej. 

Pacjenci z bocznym ustawieniem rzepki zgłaszają: 

• ból kolana z przodu oraz ból rzepki przy dotyku,
• narastanie objawów wraz ze zgięciem kolana, czyli podczas kucania, klęczenia, siedzenia oraz wchodzenia i schodzenia ze schodów,
• uczucie sztywnienia kolana.

W późniejszym etapie dysfunkcji dochodzi do chondromalacji rzepki, co generuje dodatkowe objawy, takie jak przeskakiwanie w kolanie. W zaawansowanych stadiach mogą pojawiać się słyszalne trzaski oraz krepitacje. Dochodzi także do zapalenia rzepki i nagromadzenia płynu, co w następstwie generuje obrzęk, opuchliznę. 

Lateralizacja rzepki – diagnostyka 

Proces diagnostyczny rozpoczyna się od zebrania wywiadu, pomaga to w ustaleniu przyczyn i rekomendacji dotyczących dalszego postepowania. W przypadku obrzęku przeprowadza się test balotowania rzepki, który daje informację o ewentualnym nagromadzeniu nadmiernej ilości płynu wewnątrz jamy stawowej. Obserwuje się lateralizację rzepek – wyraźne odchylenie od osi w kierunku bocznym. Palpacyjna ocena struktur okołostawowych wykazuje bolesność. 

Na wstępnym etapie schorzenia badania obrazowe w postaci USG, zdjęć RTG, tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego nie wykazują prawie żadnych patologicznych zmian. Z tego powodu pojawia się wiele błędnych diagnoz medycznych. 

Lateralizacja rzepki – leczenie bocznego przyparcia rzepki 

Postępowanie zachowawcze jest leczeniem z wyboru. Polega na edukacji pacjenta w zakresie modyfikacji dotychczasowej aktywności fizycznej pod kątem obciążenia. Konieczne może okazać się noszenie stabilizatora – ortezy lub opaski stabilizującej. Leczenie bocznego przyparcia rzepki to także stosowanie leków przeciwbólowych, które pozwalają pozbyć się nieprzyjemnych dolegliwości w obrębie kolana. 

Przy nieskuteczności objawowych form postępowania, wykorzystuje się zabiegi chirurgiczne. Istnieje kilka metod zabiegowych, każda z nich ma na celu odtworzenie właściwego ustawienia tej trzeszczki oraz przywrócenie harmonii napięć struktur tkankowych, pozwalających na odpowiednią stabilizację rzepki. Najczęściej wykonywane jest usunięcie blokady troczków rzepki za pomocą artroskopu. Bezpośrednio po zabiegu konieczne jest z reguły unieruchomienie przez pewien czas (stabilizator w bocznym przyparciu rzepki). 

Lateralizacja rzepki – fizjoterapia 

Fizjoterapia może uchronić od operacji rzepki i powinna być stosowana już na wstępnym etapie schorzenia. W stanie ostrym, celem złagodzenia objawów zapalenia, wykorzystuje się ekspozycję na czynniki fizykalne, np.: magnetoterapię, krioterapię miejscową, laseroterapię czy fonoforezę. 

Jeśli schorzenie jest stanem przewlekłym, stosuje się kinezyterapię (rehabilitacja jest tutaj wymagana ze względu na często pojawiający się przykurcz mięśni kulszowo-goleniowych) – wykonuje się manualną mobilizację trzeszczki oraz ćwiczenia polegające na rozluźnieniu mięśni kulszowo-goleniowych i wzmocnieniu głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego uda (okolica troczka przyśrodkowego rzepki). Pozwala to odzyskać odpowiednią równowagę napięć pomiędzy poszczególnymi strukturami miękkotkankowymi. Dodatkowo można rozluźnić pasmo biodrowo–piszczelowe, wykorzystując foam roller (wałek do masażu). Elementem ćwiczeń w bocznym przyparciu rzepki jest też kładzenie nacisku na poprawę czucia głębokiego, co pozwoli na lepszą kontrolę ustawienia struktur. Pomocniczo można zastosować kinesiotaping.

Lateralizacja rzepki – ćwiczenia

Przykładowe ćwiczenia, które można zastosować wspomagająco w leczeniu lateralizacji rzepki to:

1. Pozycja: stanie w niewielkim rozkroku, jedna noga oparta o krzesło, druga noga stabilnie na podłodze. Ręce na biodrach, kręgosłup wyprostowany. Ruch polega na powolnym, naprzemiennym wykonywaniu przodo- i tyłopochylenia miednicy. Powoduje to rozciągania mięśni kulszowo-goleniowych. Ćwiczenie należy wykonywać przez 30-40 sekund, powtarzając 6–7 razy. 
2. Pozycja: siad z nogami prostymi. Noga ćwiczona lekko zgięta w kolanie, pod kolanem zwinięty ręcznik. Ruch polega na docisku kolana i utrzymaniu napięcia 3–5 sekund. Ćwiczenie powtarzamy 10–15 razy. Pozwoli to wzmocnić mięsień czworogłowy uda. 
3. Pozycja: stanie bokiem do stopnia. Jedna noga na stopniu, druga na podłodze. Ruch polega na powolnym wspinaniu na stopień, a następnie na kontrolowanym, powolnym powrocie do pozycji wyjściowej. Ćwiczenie powtarzamy 5–6 razy na obie strony. Pozwoli to poprawić propriocepcję oraz aktywność mięśni. 

Przedstawiony zestaw ćwiczeń przy lateralizacji rzepki może być stosowany codziennie. Warto pamiętać, że stosowanie się do zaleceń lekarza oraz odpowiednia aktywność pomagają złagodzić dolegliwości oraz uchronić przed ewentualnym zabiegiem chirurgicznym.

Domowe sposoby na ból przy przesunięciu rzepki

Poza ćwiczeniami, na boczne przyparcie rzepki można zastosować sprawdzone domowe sposoby. Miejscowe zimne okłady czy też okłady z żywokostu mogą okazać się skuteczne w zwalczaniu bólu i obrzęków. Kąpiel w wodzie z solą Epsom, ponieważ działa przeciwzapalnie i relaksująco, również mogą okazać się pomocne w łagodzeniu dolegliwości związanych z lateralizacją rzepki. Suplementacja produktów zawierających siarkę wspomoże procesy odbudowy tkanek oraz ewentualnych uszkodzeń chrząstki stawowej.