Rzepka – budowa, funkcje, urazy rzepki w kolanie

Rzepka – anatomia, budowa. Gdzie się znajduje? 

Rzepka (łac. patella) znajduje się w przedniej części stawu kolanowego, w zagłębieniu rzepkowo-udowym kości udowej. Do jej podstawy przyczepia się mięsień czworogłowy uda, natomiast wierzchołek to miejsce przyczepu więzadła rzepki. 

Rzepka jest trzeszczką, największą spośród wszystkich w organizmie człowieka. Ma kształt trójkąta i wyróżnia się w niej dwie powierzchnie: przednią oraz tylną. Rzepka kolanowa ma dwie bardzo ważne funkcje. Pierwsza z nich to zwiększanie siły nacisku, jaką ścięgno mięśnia czworogłowego może wywierać na kość udową. Dzięki temu zjawisku mięsień może pracować w sposób bardziej wydajny. Druga, równie ważna funkcja, to ochrona stawu kolanowego przed urazami i kontuzjami.

Rzepka, kolano – urazy 

Każde uszkodzenie rzepki generuje zazwyczaj uraz o charakterze ostrym. Na trzeszczkę negatywnie wpływa każde uderzenie z przodu kolana, a także pośrednio kontuzje obejmujące ścięgna przyczepiające się w tej okolicy.

Rzepka – lateralizacja 

Lateralizacja, zwana także bocznym przyparciem rzepki, jest jej wadliwym umiejscowieniem, polegającym na zaburzeniu osi ustawienia. Trzeszczka wizualnie jest wyraźnie przesunięta w kierunku kłykcia bocznego kości udowej, czyli do boku. Do głównych przyczyn tego stanu zalicza się dysbalans mięśniowy (przeciążenie troczków rzepki) oraz wady ustawienia kończyn dolnych. Objawy są charakterystyczne: występuje ból bocznej części kolana, tkliwość palpacyjna przedniej części stawu, słyszalne trzaski oraz zaburzenia przesuwalności opisywanej trzeszczki. 

Rzepka – chondromalacja 

Chondromalacja rzepki to rozmiękanie i ubożenie struktury tej trzeszczki. Może towarzyszyć chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego, schorzeniom infekcyjnym narządu ruchu, ale może być także wynikiem eksploatacji, która następuje wraz z wiekiem. Charakterystycznymi objawami są: ból rzepki, narastanie dolegliwości podczas wchodzenia po schodach, wyraźnie słyszalne trzaski, cechy stanu zapalnego, niekiedy pojawia się zanik mięśnia czworogłowego. 

Rzepka – kolanko skoczka 

Kolano skoczka zaliczane jest do entezopatii, co oznacza, że dochodzi tutaj do zapalenia przyczepów ścięgnistych więzadła rzepki. Pojawiające się zmiany zwyrodnieniowe w strukturze ścięgna dają liczne dolegliwości. Bardzo charakterystyczne dla kolana skoczka są pojawianie się bólu z przodu kolana, jego sztywność oraz obrzęk. Pojawia się także wrażenie utraty stabilności stawu i powolny zanik tkanki mięśniowej okolicy uda. Do wystąpienia tej dysfunkcji predysponują: rodzaj uprawianego sportu (gdy wymagane są podskoki), niewłaściwe obciążenia treningowe, otyłość, wady kończyn dolnych czy dysbalans mięśniowy w obrębie kończyny dolnej. 

Rzepka – kolano biegacza 

Jak wskazuje nazwa, schorzenie najczęściej dotyka właśnie biegaczy. Bardzo ważne jest rozsądne planowanie długości tras biegowych oraz niezaniedbywanie odpoczynku podczas aktywności. Daje to możliwość regeneracji struktur anatomicznych i zmniejsza ryzyko ich przeciążenia. Kolano biegacza, inaczej zespół pasma biodrowo–piszczelowego (ITBS), daje przykre dolegliwości w postaci ból kolana z boku. Znamienne jest to, że narasta on w trakcie aktywności i ustępuje po zaprzestaniu wysiłku. 

Rzepka – konflikt rzepkowo–udowy 

Konflikt rzepkowo-udowy, zwany również kolanem kinomana, to dysfunkcja stawu rzepkowo-udowego doprowadzająca do zmian zapalnych. Pojawia się ból kolana przy zginaniu, słyszalne trzeszczenia, chrupanie, najczęściej w trakcie poruszania oraz zmian pozycji. Dolegliwości narastają przy utrzymywaniu stawów w pozycji zgięciowej. Predysponować do wystąpienia kolana kinomana mogą: zaburzenia biomechaniki kończyny dolnej, niewłaściwy dobór obuwia, dysbalans mięśniowy czy długotrwałe ustawianie kolan w zgięciu, np. podczas jazdy samochodem u kierowców zawodowych. 

Rzepka – zwichnięcie rzepki w kolanie 

Uraz rzepki w kolanie w postaci zwichnięcia rzepki może mieć bardzo niepozorne przyczyny. Czasem wystarczy jedynie niewielkie uderzenie z boku lub kontuzja sportowa. Wówczas następuje jej przemieszczenie z bruzdy międzykłykciowej, w której powinna się znajdować w warunkach fizjologii. Bardzo narażone są osoby wykonujące dużo ruchów skrętnych w kolanie oraz pacjenci prezentujący wiotkość w stawach. Wśród objawów dominuje ból, obrzęk, ograniczenie zakresu ruchomości oraz widocznie zmienione właściwe ustawienie tej trzeszczki (w warunkach patologii jest wyraźnie przesunięta do boku). 

Rzepka – diagnostyka urazów rzepki 

Uraz rzepki w kolanie wymaga dokładnego postępowania diagnostycznego. Opiera się ono na wywiadzie z pacjentem, badaniu fizykalnym oraz obrazowaniu. Specjalista wykonuje szereg testów klinicznych, które w połączeniu z informacjami z wywiadu pomagają mu wstępnie ustalić przyczynę patologii, z jaką zgłosił się pacjent. W dalszej kolejności taka wiedza jest pomocna w doborze badań obrazowych.

W przypadku urazów kolana wykorzystuje się zdjęcia rentgenowskie, badanie USG, tomografię komputerową oraz rezonans magnetyczny. W dysfunkcjach i uszkodzeniach rzepki zazwyczaj poprzestaje się na dwóch pierwszych. 

Rzepka – leczenie urazów rzepki 

Przykładowo zwichnięcie rzepki może wymagać nastawienia, a następnie przebywania w unieruchomieniu, np. w postaci ortezy kończyny dolnej. Niekiedy nawet konieczna jest operacja w postaci rekonstrukcji więzadła rzepkowo–udowego z tkanek pacjenta. Procedury chirurgiczne są jednak wykorzystywane najczęściej w przypadku nieskuteczności postępowania zachowawczego lub ciężkich urazów wymagających natychmiastowej interwencji (jak wieloodłamowe złamanie rzepki z przemieszczeniem i rozległym uszkodzeniem okolicznych struktur stawu kolanowego).

Leczenie objawowe skupia się na stosowaniu odpoczynku, odciążaniu stawu kolanowego, zmianie nawyków, np. zmniejszeniu intensywności treningów, stosowaniu się do zaleceń terapeuty. 

Rzepka – fizjoterapia

Duże pole do popisu ma tutaj fizjoterapia. Istotną rolę w przyspieszaniu regeneracji oraz zmniejszaniu bólu i innych objawów stanu zapalnego mają zabiegi fizykalne. Ich zaletą jest często możliwość stosowania w stanach ostrych. Mowa o zimnolecznictwie, elektroterapii, hydroterapii, ekspozycji na pole magnetyczne czy procedurach wykorzystywanych w odnowie biologicznej i medycynie uzdrowiskowej, jak np. kąpiele siarczkowo–siarkowodorowe czy okłady z borowiny. Manualne formy usprawniania stosowane w leczeniu urazów rzepki to m.in.: suche igłowanie, flossing, terapia manualna, terapia powięziowa, różne rodzaje masażu, pinopresura, hirudoterapia, aplikacje z Kinesiology Tapingu (kinesiotaping) czy osteopatia. 

Przeczytaj więcej na temat tego, czym jest osteopatia. 

Rzepka w kolanie – ćwiczenia 

Profilaktycznie, aby uniknąć sytuacji, w której rzepka w kolanie boli, warto poświęcić kilka minut i regularnie wykonywać ćwiczenia fizyczne. Przykładowy zestaw to: 

1. Pozycja: stanie w rozkroku na szerokości bioder. Jedną ręką chwytamy za stopę, przyciągając piętę do pośladka. Kończynę dolną delikatnie zginamy w stawie kolanowym. Pozycję staramy się utrzymać 20–30 sekund, doprowadzając do rozciągania mięśnia czworogłowego.
2. Pozycja: leżenie na plecach, kończyny dolne zgięte w stawach biodrowych i kolanowych. Na wysokości kolan zaczepiona taśma fitness, zapleciona na kształt cyfry „8”. Ruch polega na odwodzeniu w stawach biodrowych z jednoczesnym naprężaniem taśmy. Końcową pozycję należy utrzymać 5–8 sekund, co pozwoli wzmocnić mięśnie odwodzące. Ćwiczenie powtarzamy 10 razy w 2 seriach. 
3. Pozycja: siad z nogami złączonym i wyprostowanymi w kolanach. Ruch polega na spychaniu rzepki we wszystkich kierunkach za pomocą palców tak, aby poprawić jej ruchomość. Taka mobilizacja powinna być wykonywana przez około 10–15 minut.