Zwichnięcie rzepki – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja

Zwichnięcie rzepki w kolanie – czym jest rzepka i jaką pełni funkcję?

Rzepka (łac. patella) jest strukturą kostną o trójkątnym, spłaszczonym kształcie i zaokrąglonych brzegach. Zlokalizowana jest w przedniej części stawu kolanowego i pełni funkcję ochronną. Z punktu widzenia biomechaniki jest ona odpowiednikiem bloczka, którego właściwe położenie pozwala na optymalne wykorzystywanie funkcji mięśnia czworogłowego uda. Jej podstawa znajdująca się u góry stanowi przyczep końcowy opisywanego mięśnia. 

Zwichnięcie rzepki w kolanie – przyczyny

Zwichnięcie rzepki oznacza jej dyslokację, czyli zmianę położenia z miejsca, gdzie powinna znajdować się w warunkach fizjologicznych do bocznej części stawu kolanowego. Jest to zjawisko patologiczne będące najczęściej następstwem urazów. 

Przyczyną przemieszczenia lub przesunięcia rzepki w kolanie może być bezpośrednie uderzenie od strony przyśrodkowej kolana. Zwichnięcie lub podwichnięcie (subluksacja rzepki) ma miejsce bardzo często w trakcie aktywności sportowej, może mu sprzyjać gwałtowna, niekontrolowana zmiana pozycji kończyn dolnych z charakterystycznym ustawieniem. Mowa o zgięciu oraz koślawości stawu kolanowego z towarzyszącą dużą rotacją do wewnątrz uda i wygenerowanym olbrzymim napięciem mięśnia czworogłowego. Niejednokrotnie urazy rzepki mają miejsce podczas gry w piłkę nożną, piłkę ręczną lub tenisa ziemnego. Jednym słowem, potencjalnym czynnikiem ryzyka są czynności wymagające eksplozywnej, gwałtownej pracy kończynami dolnymi. 

Wśród możliwych przyczyn wyróżnia się także:

• wcześniejsze kontuzje (zwichnięcie kolana, uszkodzenie struktury rzepki), 
• wiotkość stawową powodującą osłabienie aparatu mięśniowo–więzadłowego, 
• niestabilność rzepki, 
• wady ustawienia kończyn dolnych, 
• boczne ustawienie guzowatości piszczeli,
• zaburzenia procesów osteogenezy.

Zwichnięcie rzepki – objawy 

Dolegliwości oraz dysfunkcje rzepki w kolanie są zazwyczaj mocno charakterystyczne i nie wymagają szczególnej diagnostyki różnicowej. Przede wszystkim pojawiają się typowe objawy urazu kolana:

• opuchlizna i zatarcie obrysów stawu kolanowego,
• ból kolana,
• ograniczenie fizjologicznego zakresu ruchomości w kolanie,
• możliwy krwiak, zasinienie,
• wyczuwalna nadruchomość rzepki,
• widoczna przesunięta rzepka w kolanie.

Niekiedy może dochodzić do naruszenia struktury elementów amortyzacyjnych kolana – łąkotek, więzadła rzepkowo–udowego przyśrodkowego, a nawet oddzielenia fragmentu kłykcia bocznego kości udowej. Zwichnięcie rzepki może mieć charakter nawracający, nawykowy. 

Zwichnięcie rzepki – diagnostyka 

Proces diagnostyczny opiera się na zebraniu wywiadu, aby móc określić mechanizm urazu. Staw kolanowy zostaje poddany badaniu palpacyjnemu. Sprawdza się także wzrokowo ustawienie rzepki względem anatomicznych punktów referencyjnych. W trakcie wywiadu lekarz pyta o wcześniejsze urazy, uszkodzenia oraz incydenty wypadania rzepki. Pacjent najczęściej opisuje problem mówiąc, że „wyskoczyła rzepka kolanowa”.

Ocenie poddawane są struktury kostne oraz chrzęstne i mięśniowe. W tym celu stosuje się obrazowanie – rezonans magnetyczny czy badanie ultrasonograficzne  (USG kolana) oraz zdjęcie rentgenowskie. Zwichnięta rzepka w momencie wizyty u lekarza jest wskazaniem do repozycji. Konieczne może okazać się badanie artroskopowe oraz ewakuacja krwiaka poprzez nakłucie stawu. Uraz może być podstawą do ubiegania się o odszkodowanie przy spełnieniu odpowiednich warunków.

W sytuacji złamania rzepki kolanowej dokonuje się ewentualnego scalenia fragmentów kostnych oraz unieruchomienia w gipsie. Jeśli brak jest przemieszczenia, to operacja nie jest konieczna. W następnej kolejności dużego znaczenia nabiera rehabilitacja. 

Zwichnięcie rzepki – leczenie, operacja rzepki

W sytuacji rozległych uszkodzeń okolicznych struktur, uraz rzepki może wymagać leczenia operacyjnego. W przypadku wyraźnych wskazań widocznych w badaniu MRI lub też stwierdzonych podczas rewizji artroskopowej kolana, operator dokonuje procesów naprawczych. Najczęściej jest to szycie uszkodzonych troczków stawowych, ewakuacja krwiaka oraz zmiana położenia przyczepu więzadła rzepki. 

Następnie kończynę w odpowiednim ustawieniu umieszcza się w unieruchomieniu z użyciem gipsu lub coraz częściej ortezy w formie stabilizatora. Im bardziej rozległa operacja (większe uszkodzenia), tym dłuższy okres przymusowego ustawienia kończyny w zabezpieczonej pozycji.

Zwichnięcie rzepki – rehabilitacja

Pobyt w szpitalu po operacji trwa zazwyczaj nie dłużej niż 24 godziny. Następnie wymagane jest unikanie maksymalnego obciążania kończyny i dlatego chodzenie po zwichnięciu rzepki musi odbywać się z użyciem zaopatrzenia ortopedycznego typu kule łokciowe. Trwa to zwykle miesiąc. W tym czasie stosuje się szereg zabiegów fizykalnych. Nieocenioną wartość ma przeciwbólowy, przeciwzapalny oraz regenerujący wpływ krioterapii. Łagodzenie dolegliwości oraz poprawę gojenia uzyskuje się także, stosując ekspozycję na pole magnetyczne (magnetoterapia, magnetostymulacja). Wykorzystywanie elektrostymulacji poprawia kondycję mięśni odpowiadających za właściwe funkcjonowanie stawu kolanowego, czyli głównie mięśnia czworogłowego. Wykorzystuje się właściwości stabilizacyjne, przeciwobrzękowe oraz analgetyczne aplikacji z użyciem kinesiotapingu. W okresie powrotu do uprawianego sportu, czyli po upływie blisko pół roku, może to stanowić substytut stabilizatora. Oczywiście pod warunkiem zgody fizjoterapeuty i lekarza. 

Ćwiczenia przy zwichnięciu rzepki są nastawione na poprawę czucia głębokiego. Wykorzystuje się do tego trening izometryczny odbudowujący siłę mięśniową oraz ćwiczenia przywracające prawidłowy przebieg i zakres ruchu w stawach. Przykładem zastosowania izometrii jest wykorzystanie pozycji siedzącej na podłodze oraz wciskanie nogi w podłoże. Pod kolanem umieszcza się zrolowany ręcznik i poleca się wykonanie mocnego wyprostu w kolanie. Należy utrzymać napięcie przez kilka sekund, a następnie rozluźnić mięśnie. Można wykonać kilka powtórzeń w 4–5 seriach. W późniejszym okresie, jeśli są do tego wskazania, można pracować nad poprawą czucia głębokiego, przetaczając dużą piłkę stopami po ścianie w górę i w dół. 

Ćwiczenia na rzepkę obejmują także jej mobilizację w postaci spychania palcami w różnych kierunkach. Jest to możliwe tylko po przeszkoleniu przez terapeutę. Po upływie kilku miesięcy i przy braku przeciwwskazań można stopniowo wprowadzać bardziej rozbudowane i zaawansowane treningi sportowe pod okiem specjalisty. Cały proces leczenia trwa 6–8 miesięcy (uwzględniając powrót do wykonywanych wcześniej aktywności sportowych).

Zwichnięcie rzepki – powikłania

Do powikłań towarzyszących wypadającej rzepce oraz innym urazom rzepki w kolanie możemy zaliczyć opisane wcześniej uszkodzenie struktur wewnątrzstawowych, więzadeł oraz oderwanie fragmentów kostnych. Dysfunkcji może ulegać staw rzepkowo–udowy. Pojawiają się wówczas trzeszczenia w stawie kolanowym i współtowarzyszące urazy kolana. Chondromalacja rzepki, jej pęknięcie, procesy zwyrodnieniowe oraz inne choroby wytwórcze będące następstwem kontuzji. Dlatego tak ważna jest szybka diagnoza i odpowiednio poprowadzona rehabilitacja. 

Podczas upadków o opisanym wcześniej mechanizmie może także dochodzić do zwichnięcia kolana, występowania objawów jego skręcenia czy nawet złamania rzepki w kolanie.