Co to jest social jet lag? Jak zaburzenia naturalnego rytmu dobowego wpływają na nasze zdrowie i samopoczucie?

Co to jest social jet lag? Jakie są jego konsekwencje?

Społeczny jet lag (ang. social jet lag) to termin ukuty przez niemieckiego naukowca Tila Roennenberga w 2006 roku, opisujący niezgodność między funkcjonowaniem zegara biologicznego organizmu i rzeczywistego wzorca snu, która powstaje ze względu na naszą społeczną aktywność. Zwykle ta rozbieżność powstaje między dniami tygodnia, w które pracujemy i weekendem. 

Potencjalne skutki społecznego jet lagu obejmują:

• zaburzenia snu, takie jak bezsenność lub nadmierna senność,
• odczuwanie zmęczenia w ciągu dnia,
• brak dobrego samopoczucia,
• problemy z koncentracją i osłabienie efektywności pracy,
• negatywne zmiany metaboliczne.

Jak przedstawiają się wyniki badań?

Naukowcy odkryli, że osoby, które skróciły sen o pięć godzin w ciągu tygodnia i starały się odrobić „dług snu” w weekend, nadal ponosiły jego koszty, które wiązały się z nadmiernym spożycie kalorii i zwiększeniem masy ciała, a także szkodliwe zmiany w sposobie, w jaki organizm wykorzystuje insulinę. Z biegiem czasu zwiększa to ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. W związku z rytmem dobowym organizm uwalnia różne hormony, które regulują wiele ważnych funkcji organizmu, w tym trawienie i apetyt.

Od 2007 r. praca zmianowa jest klasyfikowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako prawdopodobny czynnik rakotwórczy z powodu zaburzeń dobowych. W czerwcu 2019 r. międzynarodowa grupa naukowców zwołana przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (Insecticide Resistance Action Committee, IRAC), na podstawie badań eksperymentalnych i danych epidemiologicznych, potwierdziła, że zaburzona chronobiologia wiąże się z rakotwórczością.

Jaki jest związek między chronotypem a nastrojem?

Zgodność trybu życia z chronotypem przekłada się stan zdrowia i samopoczucie psychiczne. Według Celine Vetter z Uniwersytu Kolorado w Boulder osoby, które zwykle wstają wcześnie rano, mają tendencję do „lepszego dostosowania do typowych harmonogramów odpoczynku”, podczas gdy sowy, czyli osoby aktywne w godzinach popołudniowych lub wieczornych, mogą mieć z tym problem. Zdaniem ekspertki ci, którzy budzą się wcześniej, podlegają większej ekspozycji na światło słoneczne, co może mieć wpływ na ich samopoczucie. Osoby te zdają się być bardziej szczęśliwe. Zespół naukowców z University of Colorado Boulder potwierdzili tę obserwację i dowiódł, że budzenie się zaledwie godzinę wcześniej niż zwykle, może zmniejszyć ryzyko depresji o 23%. 

Jak „zrestartować” swój zegar biologiczny i poradzić sobie ze społecznym jet lagiem?

Eksperci są zgodni, że nie można nadrobić straconego snu przez drzemki lub dłuższy sen w dni wolne od pracy. W ten sposób można próbować ograniczyć jedynie niektóre zagrożenia zdrowotne związane z deficytem snu wpływające na podwyższenie ryzyka przedwczesnej śmierci, jednak efekty są tymczasowe. 

Najbardziej oczywistym krokiem, jaki możemy podjąć, jest próba zmniejszenia wszelkich różnic między procedurami snu. Utrzymanie stabilnych godzin budzenia się w weekend i ograniczenie ekspozycji na światło w nocy może poprawić jego jakość. Należy unikać jasnych świateł późnym wieczorem i zrezygnować z używania urządzeń mobilnych tuż przed snem, natomiast w ciągu dnia znaleźć sposób, aby uzyskać jak najwięcej naturalnego światła słonecznego. Dorośli powinni spać regularnie co najmniej siedem godzin dziennie, aby być wypoczętym i moc cieszyć się dobrym zdrowiem.