Koślawość kolan – przyczyny i leczenie koślawych kolan u dzieci i dorosłych. Ćwiczenia na koślawe kolana

Koślawość kolan to deformacja kończyn dolnych dotycząca przede wszystkim dzieci, choć może występować także u osób dorosłych. Do 6. roku życia koślawe kolana u dziecka są stanem fizjologicznym, jeśli natomiast nieprawidłowa budowa kolan utrzymuje się dłużej, należy udać się do ortopedy oraz fizjoterapeuty. Jak przebiega terapia koślawości kolan?

Na czym polega koślawość kolan?

Kolana koślawe (łac. genu valgum) to wada postawy dotycząca kończyn dolnych. Występuje, gdy przy złączonych i wyprostowanych kolanach pomiędzy stopami tworzy się odstęp powyżej 4,5 cm. Koślawe nogi układają się wówczas w kształt litery X, oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty na zewnątrz. Wadę kolan ocenia się, mierząc odległość między kostkami przy całkowicie wyprostowanych kończynach dolnych. Wartość najczęściej podaje się w stopniach. Opisywaną wadę określa się także jako „kolana do środka” lub „koślawe nogi”.

Koślawe kolana u dzieci pojawiają się najczęściej w wieku przedszkolnym, a ze względu na budowę miednicy częściej występują u dziewczynek niż u chłopców. W okresie noworodkowym występuje zgięcie w stawach biodrowych i kolanowych oraz nieznaczna szpotawość (czyli odwrotność do koślawości). Jest to pozostałość po wewnątrzmacicznym ułożeniu podczas życia płodowego i może utrzymywać się do około 3. roku życia. Po tym okresie fizjologiczna szpotawość przechodzi w fazę fizjologicznej koślawości i zanika około 6. roku życia. Po ukończeniu 6. roku życia nieprawidłowa budowa kolan najczęściej ma już charakter trwały. 

Koślawe kolano – przyczyny

Istnieje wiele przyczyn koślawości kolan, należą do nich:

• wrodzona koślawość,
• szybki wzrost dziecka,
• choroba Pageta kości,
• nierównomierny wzrost kończyn dolnych,
• urazy lub złamania kości oraz ich niewłaściwe zrośnięcie,
• przeciążenia kończyn,
• krzywica,
• zwyrodnienia stawowe oraz reumatoidalne zapalenie stawów,
• nieprawidłowa budowa stawów,
• obniżone napięcie mięśniowe,
• płaskostopie lub inne wady stóp,
• nieprawidłowe odżywianie w okresie wzrostu,
• infekcje i guzy mogące prowadzić do jednostronnego występowania koślawości kolana,
• porażenia mięśni odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie stawu kolanowego,
• nadwaga lub otyłość,
• u osób dorosłych koślawość kolan najczęściej jest wynikiem wykonywania specyficznych zawodów lub jest związana z wyczynowym uprawianiem sportu

Koślawość kolan u dziecka doprowadza do zmian kompensacyjnych, patologicznych i chorobowych w innych częściach ciała w późniejszym wieku. Może powodować skoliozę, zaburzenia czucia czy zmiany mięśniowo-więzadłowe.

Koślawość kolan – objawy

Choroba jest najłatwiej zauważalna w pozycji stojącej i ujawnia się około 6. roku życia. Koślawe nogi układają się w kształt litery X, kostki są od siebie oddalone a kolana stykają się. Chód najczęściej jest niezgrabne i niepewny, a dziecko szybko się męczy i może skarżyć się na ból. Dziecko często staje w rozkroku, przez co nieprawidłowo obciąża wewnętrzną część stóp i w konsekwencji może to prowadzić do płaskostopia. Aby potwierdzić koślawość kolan należy wykonać zdjęcie radiologiczne, rzadziej wykonuje się badanie USG lub tomografię komputerową w celu sprawdzenia struktury kości.

Bardzo ważna jest również diagnoza fizjoterapeutyczna i badanie przedmiotowe potrzebne do ustalenia sposobu leczenia i prowadzenia terapii oraz doboru ćwiczeń na koślawe kolana u dzieci. 

Koślawość kolan – leczenie

Leczenie koślawości kolan u dzieci różni się od leczenia u nastolatków i u dorosłych oraz jest uzależnione od stopnia skrzywienia kolana.

U dzieci wykorzystuje się przede wszystkim procedury zachowawcze, do których należą:

• nauka prawidłowego stania i chodu,
• unikanie długiego chodzenia oraz stania i ćwiczeń w rozkroku,
• unikanie siedzenia w kształcie litery „W”,
• nie zaleca się łyżwiarstwa oraz jazdy na nartach (pług),
• siadanie w tak zwanym siadzie skrzyżnym,
• zmniejszenie nadwagi, jeśli istnieje oraz dobranie odpowiedniej diety bogatej w substancje mineralne i witaminy odpowiedzialne za prawidłowy wzrost i rozwój kości, jak witamina D i wapń,
• jazda na rowerze, pływanie, gimnastyka korekcyjna,
• stosowanie wkładek na koślawość kolan lub specjalistycznego obuwia z obcasem Thomasa.

W przypadku koślawych kolan u nastolatków oraz osób dorosłych nie można spodziewać się dużej poprawy wyglądu kolan. Istotne jest dobranie odpowiednich wkładek ortopedycznych oraz obuwia. Jeśli stan dorosłego pacjenta się pogarsza i dochodzi do częstych urazów oraz nawracających problemów z kolanami, takich jak zapalenia kości i stawów, można wykonać operację korygującą krzywe do środka kolana. Takim zabiegiem operacyjnym jest osteotomia poprawcza nadkłykciowa, która polega na przecięciu kości i ustawieniu odłamów w prawidłowym położeniu. Stosowane są także ortopedyczne klamry na nogi odciążające zewnętrzne nasady stawów kolanowych czy szyny do stosowania na noc. Czasami w przypadku ciężkiej formy kolan koślawych jedynym wyjściem jest całkowita wymiana stawu kolanowego. 

Przy prowadzeniu terapii koślawości kolan niewielkiego stopnia u dorosłych i dzieci stosuje się zarówno ćwiczenia, jak i zabiegi fizykalne, do których należą:

• naświetlanie promieniami nadfioletowymi, 
• naświetlanie promieniami podczerwonymi,
• kąpiele solankowe kończyn dolnych,
• masaż podwodny,
• masaż klasyczny.

Terapia polega na nauczeniu pacjenta odciążania stawów kolanowych, przyjmowania prawidłowej pozycji przy czynnościach dnia codziennego, wzmocnieniu mięśni rozciągniętych, nauce prawidłowego chodu, a także na przeciwdziałaniu często współistniejącemu płaskostopiu. Można stosować także plastrowanie dynamiczne (kinesiotaping) jako działanie fizjoterapeutyczne wspomagające leczenie koślawych kolan, zarówno u dzieci jak i dorosłych.

Ćwiczenia na kolana koślawe dla dzieci i dorosłych

1. Stań w rozkroku, dłonie połóż na wewnętrznej części kolan – rozpychaj kolana dłońmi.
2. Pozycja siedząca z jedną nogą wyprostowaną, stopa drugiej nogi leży na kolanie nogi wyprostowanej – ręką dociskaj zgięte kolano w dół trzymaj 10 sek. Odpuść, a następnie powtórz 10 razy i zmień nogę.
3. Siad po turecku, stopy złączone, ręce splecione przed sobą, łokcie oparte o kolana – naciskaj łokciami na kolana, rozchylając je na zewnątrz.
4. Stań ze stopami rozchylonymi w literę V, pięty złącz ze sobą palce na zewnątrz – maszeruj na zewnętrznych krawędziach stóp, palce zegnij podeszwowo, tak, aby wszystkie dotykały podłoża – przejdź wyznaczony dystans 10 razy.
5. Siad skrzyżny, ręce za głową ułożone na karku – z takiej pozycji wstań bez zmiany pozycji rąk, pozostawiając stopy w tym samym miejscu.
6. Stań, połóż ręce na zewnętrznej powierzchni kolan, jednocześnie naciskaj na kolana do wewnątrz i napieraj kolanami na dłonie w kierunku zewnętrznym.
7. Siad prosty – podciągnij palce maksymalnie w kierunku twarzy i lekko unieś obie nogi.
8. Połóż się na brzuchu, ręce ułóż pod czołem, wyprostowane nogi unoś naprzemiennie, wykonując nożyce pionowe. Nogi staraj się utrzymać maksymalnie wyprostowane.
9. Połóż się na plecach, trzymaj piłkę w obu dłoniach nad głową, nogi leżą na podłodze, kolana na zewnątrz stopy złączone. Unieść nogi i ręce i przełóż piłkę między stopy.
10. Stań prosto, połóż piłkę między kolanami i wykonuj podskoki.
11. Usiądź ze złączonymi stopami i kolanami skierowanymi na zewnątrz – wykonaj „klaskanie” stopami.