Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) – właściwości, rodzaje i źródła egzogennych kwasów tłuszczowych

Czym są niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe?

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT (ang. essential fatty acid) to tzw. wyższe kwasy karboksylowe. Muszą być one dostarczane wraz z pożywieniem, organizm człowieka nie ma możliwości syntetyzowania tych związków ze względu na brak odpowiednich enzymów. NNKT pełnią bardzo ważne funkcje w organizmie. Wyróżnia się jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Reprezentantem pierwszej grupy jest przede wszystkim kwas oleinowy, dwie główne grupy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych to natomiast kwasy omaga-6 (n-6) i kwasy omega-3 (n-3). Nazewnictwo pochodzi od numeru węgla w cząsteczce kwasu, w którym występuje pierwsze wiązanie podwójne.

Ważniejsze niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe to: kwas linolowy (LA), wchodzący w skład kwasów omega-6, kwas α-linolenowy (ALA), należący do kwasów omega-3 oraz kwasy eikozapentaenowy (EPA), dokozaheksaenowy (DHA) i arachidonowy (AA). Z kwasów linolowego oraz z α-linolenowego mogą powstać w organizmie trzy ostatnie wymienione kwasy tłuszczowe.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – rodzaje

Kwasy tłuszczowe, ze względu na rodzaj oraz liczbę wiązań podwójnych w cząsteczce, dzielimy na kwasy tłuszczowe nasycone, czyli takie, w których wszystkie wiązania są pojedyncze oraz kwasy tłuszczowe nienasycone, w których przynajmniej jedno wiązanie jest wiązaniem podwójnym. Natomiast nienasycone kwasy tłuszczowe dzieli się na kwasy jednonienasycone oraz wielonienasycone.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe

Zgodnie z danymi podawanymi przez źródła fachowe jednonienasycone kwasy tłuszczowe mogą pełnić funkcję ochronną w prewencji miażdżycy i chorób kardiologicznych. Znajdują się one m.in. w oliwie z oliwek (kwas oleinowy), szczególnie wykorzystywanej w korzystnej dla zdrowia diecie śródziemnomorskiej.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

Kwasy omega-3

Kwasy tłuszczowe wielonienasycone dzielimy również ze względu na pozycje pierwszego wiązania podwójnego na kwasy omega-3 oraz omega-6. Do kwasów omega-3 zaliczamy:

• kwas kwas α-linolenowy (ALA),
• kwas eikozapentaenowy (EPA),
• kwas dokozaheksaenowy (DHA).

Wymienione związki różnią się między sobą między innymi w aspekcie metabolizmu oraz biochemii. Literatura fachowa zwraca uwagę na kwas DHA jako najważniejszy ilościowo kwas z grupy kwasów omega-3 w mózgu oraz w procesie metabolizmu błony komórkowej neuronów. Niedobory kwasów DHA oraz EPA mogą przyczynić się do zaburzeń neurodegeneracyjnych. 

Kwasy omega-6

Do kwasów omega-6 zaliczamy między innymi: 

• kwas linolowy (LA),
• kwas γ-linolenowy (GLA),
• kwas arachidonowy (AA).

Kwasy omega-6, zgodnie z danymi źródłowymi, posiadają właściwości, dzięki którym wspomagają leczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, a także otyłości oraz cukrzycy. Warto pamiętać, iż nadmierne spożywanie kwasów omega-6 w stosunku do kwasów omega-3 odbija się negatywnie na profilu lipidowym, może również prowadzić do powstania stresu oksydacyjnego, a także generować powstanie otyłości. Dlatego ważne jest zachowanie odpowiedniej równowagi w spożyciu kwasów omega-6 i omega-3.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – właściwości. Jaką rolę pełnią w organizmie? Skutki niedoboru NNKT

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe pełnią bardzo ważne funkcje w organizmie. Są to związki konieczne do utrzymania dobrego stanu zdrowia. Dzięki NNKT syntetyzowane są w organizmie związki biologicznie czynne, między innymi prostaglandyny. Zgodnie z danymi literatury fachowej niezbędne kwasy tłuszczowe wykazują działanie: 

• przeciwarytmiczne,
• przeciwzakrzepowe,
• przeciwmiażdżycowe,
• przeciwzapalne,
• poprawiające funkcję śródbłonka naczyń,
• profilaktyczne w stosunku do chorób wieku podeszłego (demencja, choroba Alzheimera),
• w rozwoju mózgu dziecka, przekładając się na zapobieganie niedorozwojowi umysłowemu.

NNKT są również zalecane osobom mającym problemy ze skórą (skóra atopowa, z objawami suchości i świądu skóry). Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe wpływają pozytywnie na stan skóry, między innymi na jej nawilżenie, elastyczność i odporność na zmęczenie. Publikacje naukowe podają również ciekawe informacje dotyczące wpływu NNKT na choroby nowotworowe. W szczególności zwraca się uwagę na kwasy tłuszczowe omega-3 (EPA oraz DHA). 

Niedobór wielonienasyconych wyższych kwasów tłuszczowych może prowadzić do:

• obniżenia odporności organizmu,
• bezpłodności,
• nadciśnienia,
• niedoboru płytek krwi,
• występowania zmian skórnych,
• zaburzeń i występowania nieprawidłowości, między innymi w pracy serca, wątroby oraz nerek.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – źródła

Do dobrych źródeł kwasu linolowego (LA) należącego do kwasów z rodziny omega-6 zalicza się oleje roślinne, np.:

• olej słonecznikowy,
• olej sojowy,
• olej krokoszowy,
• olej z pestek winogron,
• olej z kiełków pszenicy,
• olej kukurydziany,
• olej sezamowy,
• olej arachidowy.

Kwas GLA, czyli kwas γ-linolenowy, również należący do kwasów omega-6, znajduje się w nasionach ogórecznika lekarskiego, czarnej porzeczki, wiesiołka oraz w oleju konopnym. Natomiast kwas α-linolenowy (ALA) należący do kwasów omega-3 występuje w niewielkich ilościach w nasionach lnu i oleju lnianym, soi, rzepaku, w orzechach włoskich oraz kiełkach pszenicy. Kwasy EPA oraz DHA znajdują się głównie w tłuszczu ryb, między innymi: dorszu, makreli, śledziu i łososiu.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – kiedy warto je suplementować?

Jeśli z jakichś względów nasza dieta jest uboga w zdrowe tłuszcze zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, należy przyjmować suplementy diety.

Szczególnie istotna jest suplementacja omega-3 w przypadku kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i małych dzieci – minimalne zapotrzebowanie na DHA w ciąży i w trakcie laktacji wynosi 200 mg/dobę. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów dla kobiet w ciąży, które zawierają odpowiednią dobraną dawkę.