Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) – właściwości, rodzaje i źródła egzogennych kwasów tłuszczowych

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) to grupa tłuszczów, które nie są syntetyzowane w organizmie, a są konieczne do prawidłowego funkcjonowania – muszą być więc dostarczane wraz z pożywieniem. Wyróżnia się kwasy jednonienasycone (z jednym podwójnym wiązaniem) oraz wielonienasycone (z wieloma podwójnymi wiązaniami). Głównymi źródłami NNKT są ryby oraz tłuszcze roślinne. Jakie mogą być skutki niedoboru niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych?

Czym są niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe?

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT (ang. essential fatty acid) to tzw. wyższe kwasy karboksylowe. Muszą być one dostarczane wraz z pożywieniem, organizm człowieka nie ma możliwości syntetyzowania tych związków ze względu na brak odpowiednich enzymów. NNKT pełnią bardzo ważne funkcje w organizmie. Wyróżnia się jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Reprezentantem pierwszej grupy jest przede wszystkim kwas oleinowy, dwie główne grupy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych to natomiast kwasy omaga-6 (n-6) i kwasy omega-3 (n-3). Nazewnictwo pochodzi od numeru węgla w cząsteczce kwasu, w którym występuje pierwsze wiązanie podwójne.

Ważniejsze niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe to: kwas linolowy (LA), wchodzący w skład kwasów omega-6, kwas α-linolenowy (ALA), należący do kwasów omega-3 oraz kwasy eikozapentaenowy (EPA), dokozaheksaenowy (DHA) i arachidonowy (AA). Z kwasów linolowego oraz z α-linolenowego mogą powstać w organizmie trzy ostatnie wymienione kwasy tłuszczowe.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – rodzaje

Kwasy tłuszczowe, ze względu na rodzaj oraz liczbę wiązań podwójnych w cząsteczce, dzielimy na kwasy tłuszczowe nasycone, czyli takie, w których wszystkie wiązania są pojedyncze oraz kwasy tłuszczowe nienasycone, w których przynajmniej jedno wiązanie jest wiązaniem podwójnym. Natomiast nienasycone kwasy tłuszczowe dzieli się na kwasy jednonienasycone oraz wielonienasycone.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe

Zgodnie z danymi podawanymi przez źródła fachowe jednonienasycone kwasy tłuszczowe mogą pełnić funkcję ochronną w prewencji miażdżycy i chorób kardiologicznych. Znajdują się one m.in. w oliwie z oliwek (kwas oleinowy), szczególnie wykorzystywanej w korzystnej dla zdrowia diecie śródziemnomorskiej.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

Kwasy omega-3

Kwasy tłuszczowe wielonienasycone dzielimy również ze względu na pozycje pierwszego wiązania podwójnego na kwasy omega-3 oraz omega-6. Do kwasów omega-3 zaliczamy:

• kwas kwas α-linolenowy (ALA),
• kwas eikozapentaenowy (EPA),
• kwas dokozaheksaenowy (DHA).

Wymienione związki różnią się między sobą między innymi w aspekcie metabolizmu oraz biochemii. Literatura fachowa zwraca uwagę na kwas DHA jako najważniejszy ilościowo kwas z grupy kwasów omega-3 w mózgu oraz w procesie metabolizmu błony komórkowej neuronów. Niedobory kwasów DHA oraz EPA mogą przyczynić się do zaburzeń neurodegeneracyjnych. 

Kwasy omega-6

Do kwasów omega-6 zaliczamy między innymi: 

• kwas linolowy (LA),
• kwas γ-linolenowy (GLA),
• kwas arachidonowy (AA).

Kwasy omega-6, zgodnie z danymi źródłowymi, posiadają właściwości, dzięki którym wspomagają leczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, a także otyłości oraz cukrzycy. Warto pamiętać, iż nadmierne spożywanie kwasów omega-6 w stosunku do kwasów omega-3 odbija się negatywnie na profilu lipidowym, może również prowadzić do powstania stresu oksydacyjnego, a także generować powstanie otyłości. Dlatego ważne jest zachowanie odpowiedniej równowagi w spożyciu kwasów omega-6 i omega-3.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – właściwości. Jaką rolę pełnią w organizmie? Skutki niedoboru NNKT

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe pełnią bardzo ważne funkcje w organizmie. Są to związki konieczne do utrzymania dobrego stanu zdrowia. Dzięki NNKT syntetyzowane są w organizmie związki biologicznie czynne, między innymi prostaglandyny. Zgodnie z danymi literatury fachowej niezbędne kwasy tłuszczowe wykazują działanie: 

• przeciwarytmiczne,
• przeciwzakrzepowe,
• przeciwmiażdżycowe,
• przeciwzapalne,
• poprawiające funkcję śródbłonka naczyń,
• profilaktyczne w stosunku do chorób wieku podeszłego (demencja, choroba Alzheimera),
• w rozwoju mózgu dziecka, przekładając się na zapobieganie niedorozwojowi umysłowemu.

NNKT są również zalecane osobom mającym problemy ze skórą (skóra atopowa, z objawami suchości i świądu skóry). Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe wpływają pozytywnie na stan skóry, między innymi na jej nawilżenie, elastyczność i odporność na zmęczenie. Publikacje naukowe podają również ciekawe informacje dotyczące wpływu NNKT na choroby nowotworowe. W szczególności zwraca się uwagę na kwasy tłuszczowe omega-3 (EPA oraz DHA). 

Niedobór wielonienasyconych wyższych kwasów tłuszczowych może prowadzić do:

• obniżenia odporności organizmu,
• bezpłodności,
• nadciśnienia,
• niedoboru płytek krwi,
• występowania zmian skórnych,
• zaburzeń i występowania nieprawidłowości, między innymi w pracy serca, wątroby oraz nerek.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – źródła

Do dobrych źródeł kwasu linolowego (LA) należącego do kwasów z rodziny omega-6 zalicza się oleje roślinne, np.:

• olej słonecznikowy,
• olej sojowy,
• olej krokoszowy,
• olej z pestek winogron,
• olej z kiełków pszenicy,
• olej kukurydziany,
• olej sezamowy,
• olej arachidowy.

Kwas GLA, czyli kwas γ-linolenowy, również należący do kwasów omega-6, znajduje się w nasionach ogórecznika lekarskiego, czarnej porzeczki, wiesiołka oraz w oleju konopnym. Natomiast kwas α-linolenowy (ALA) należący do kwasów omega-3 występuje w niewielkich ilościach w nasionach lnu i oleju lnianym, soi, rzepaku, w orzechach włoskich oraz kiełkach pszenicy. Kwasy EPA oraz DHA znajdują się głównie w tłuszczu ryb, między innymi: dorszu, makreli, śledziu i łososiu.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – kiedy warto je suplementować?

Jeśli z jakichś względów nasza dieta jest uboga w zdrowe tłuszcze zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, należy przyjmować suplementy diety.

Szczególnie istotna jest suplementacja omega-3 w przypadku kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i małych dzieci – minimalne zapotrzebowanie na DHA w ciąży i w trakcie laktacji wynosi 200 mg/dobę. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów dla kobiet w ciąży, które zawierają odpowiednią dobraną dawkę.