Tomografia komputerowa (TK) barku – badanie, wskazania, przeciwwskazania, refundacja i cena

Tomografia komputerowa (TK, CT) to badanie obrazowe polegające na wykonaniu kilkudziesięciu lub kilkunastu zdjęć poszczególnych warstw badanej części ciała. Wykonanie tomografu komputerowego umożliwia uzyskanie obrazów 2D i 3D. CT często wymaga podania środka cieniującego, czyli kontrastu. Prześwietlenie wielopłaszczyznowe (oprócz rezonansu magnetycznego, MRI) uchodzi za dokładniejsze, niż badanie RTG lub USG. Jednym z obszarów badanych w TK jest staw barkowy. Poniżej omówiona metoda obrazowa pozwala na diagnostykę schorzeń w obrębie stawu barkowego, ponadto zmian zwyrodnieniowych oraz pourazowych barku.

Tomografia komputerowa (TK) barku  – co to jest i na czym polega badanie?

Tomografia komputerowa jest wielowymiarową metodą obrazową opartą na działaniu promieniowania jonizującego. Powstałe obrazy przedstawiają badaną płaszczyznę w różnych odcieniach szarości. Kości, które mają znacznie większą zdolność pochłaniania promieniowania, widoczne są jako białe lub jasnoszare, w przeciwieństwie do narządów miąższowych (np. wątroba, nerki), które na zdjęciu widnieją jako ciemnoszare, co wynika z większej chłonności promieniowania. Narządy powietrzne, jak na przykład płuca, na zdjęciu mają kolor czarny. Pacjent w trakcie wykonywania badania CT leży na stole diagnostycznym, który przesuwa się wzdłuż tzw. gantry (okręgu, budowy aparatu), często przez pacjentów nazywany „tubą" lub „komorą". W środku niej znajduje się lampa rentgenowska (emitująca promieniowanie) oraz detektory, które wychwytują promieniowanie jonizujące. TK zleca się najczęściej wówczas, kiedy wskazane jest rozszerzenie procesu diagnostycznego, po wykonaniu innych, mniej dokładnych badań – zazwyczaj USG lub RTG. Tomografia komputerowa jest często badaniem rozstrzygającym diagnozę lekarza prowadzącego. Obraz z TK jest dokładniejszy niż zdjęcie RTG, pomimo że zarówno w jednej i drugiej metodzie stosuje się promieniowanie jonizujące. TK uzyskuje się obrazy trójwymiarowe 3D oraz wtórne rekonstrukcje 2D, gdzie prześwietlenie może być widoczne tylko w projekcji 2D. Wykonuje się tomografię jednego stawu barkowego lub dwóch stawów – porównawczo. W zależności od wskazań możliwe jest podanie dożylnego środka cieniującego (kontrastu), niemniej zawsze musi to wynikać ze skierowania lekarskiego.

Staw barkowy to staw kulisty, który na badaniu widoczny jest wraz z innymi kośćmi i stawami, takimi jak:

• panewka stawu barkowego,
• głowa kości ramiennej,
• szyjka kości ramiennej,
• łopatka,
• obojczyk,
• staw mostkowo-obojczykowy,
• staw barkowo-obojczykow.

Tomografia komputerowa (TK) barku  – wskazania do badania

Głównym wskazaniem do badania TK jest diagnoza zmian pourazowych (np. zwichnięcie barku, przeciążenie obręczy barkowej) oraz chorób zwyrodnieniowych stawu barkowego. Ponadto w przypadku niejednoznacznego obrazu widocznego na przeglądowym zdjęciu RTG, potwierdzeniem lub wykluczeniem podejrzenia jest obraz uzyskany dzięki TK. Bez konieczności stosowania środka kontrastowego możliwe jest wykrycie chorób, takich jak: dysplazja włóknista oraz choroba Pageta (przewlekła choroba układu kostnego). W przypadku badania dotyczących tkanek miękkich stawu barkowego badaniem z wyboru jest rezonans magnetyczny (MR). TK jest również przydatne w celu oceny struktur kostnych przy planowaniu zabiegów ortopedycznych lub ocenie kondycji pooperacyjnej, np. po operacji założenia śrub, jako następstwa złamania kości ramiennej. Jeśli istnieje konieczność podania pacjentowi środka kontrastowego, rozpoznanie obejmuje diagnostykę w kierunku zmian w tkankach miękkich wokół kości oraz rozległość i występowanie nacieków nowotworowych i zapalnych pochodzących od kości lub tkanek miękkich. Ocenia się stosunek nacieku do jamy szpikowej oraz tkanek miękkich, a także przewlekłe i nietypowe stany zapalne stawów i kości – najczęściej u pacjentów z przeciwwskazaniami do wykonania rezonansu magnetycznego (m.in. klaustrofobia, sztuczna zastawka w sercu, pompa insulinowa, protezy i implanty stomatologiczne).

Tomografia komputerowa (TK) barku – przeciwwskazania do prześwietlenia

Przeciwwskazaniem do wykonania tomografii komputerowej stawu barkowego jest ciąża, szczególnie pierwszy trymestr. Badanie u kobiet ciężarnych wykonuje się tylko w stanie pilnej potrzeby, kiedy nie ma możliwości wykonania innych badań obrazowych, tj. USG czy rezonans magnetycznych. Badanie wykonuje się z zachowaniem szczególnej ostrożności oraz ochrony radiologicznej, stosując specjalne ołowiane osłony radiologiczne i odpowiednią dawkę promieniowania. Przed wejściem do pracowni pacjentka jest zobowiązana powiadomić osobę wykonującą TK o ciąży. Jeśli nie jest pewna swojego stanu, tomografię należy przełożyć i wykonać test ciążowy. Obecność metalowych ciał obcych, np. śrub lub innych metalowych elementów w obrębie stawu nie stanowi przeszkody do wykonania TK, w przeciwieństwie do rezonansu magnetycznego, który może na nie oddziaływać. Co więcej, tomograf komputerowy można wykonać także u osób, u których został wszczepiony rozrusznik serca, także w przeciwieństwie do popularnych badań, czyli MRI i RTG.

Jeśli zachodzi konieczność podania środka cieniującego (środka kontrastowego, czyli kontrastu) należy przeprowadzić dokładny wywiad z pacjentem odnośnie jego stanu zdrowia.

Pacjenci przed badaniem muszą wykonać badanie laboratoryjne na poziom kreatyniny w surowicy krwi, aby skontrolować, na ile ich nerki są wydolne, a tym samym, czy są w stanie wydalić podany w trakcie TK środek cieniujący, usuwany z organizmu wraz z moczem.

Tomografia komputerowa (TK) barku  – jak wygląda badanie?

Większość tomografii komputerowych stawu barkowego wykonuje się bez podania kontrastu, wyjątek stanowi m.in. podejrzenie zmian nowotworowych, gdzie brak środka kontrastowego niesie za sobą brak diagnozy, czyli brak możliwości oceny zmian. Po wejściu do pracowni tomografii pacjent zostanie poproszony o ściągnięcie metalowych elementów garderoby, które znajdują się w okolicy barku. Po położeniu się na stole diagnostycznym należy zachować nieruchomą postawę, utrzymując ją przez cały czas trwania prześwietlenia. Czas trwania badania to około 10 do 15 minut. Ponadto zaleca się zabrać ze sobą poprzednie zdjęcia tego obszaru (jeśli takie istnieją), aby przekazać je lekarzowi do porównania z aktualnym obrazem. Jeśli badanie ma być wykonane z kontrastem, pacjent musi posiadać wyniki badań laboratoryjnych, a przed wejściem do gabinetu zakłada mu się wkłucie dożylne. Tomografię wykonuje się wówczas, kiedy pacjent leży na plecach, niemniej zdarza się, że pacjenci chcą zmieniać ustawienie swojego ciała w trakcie prześwietlenia, aby zobrazować staw w innym położeniu – nie jest to koniecznie ze względu na możliwość oglądania stawu barkowego z każdej strony poprzez tzw. rekonstrukcje obrazu (pozwalają na zobrazowanie różnych warstw oraz ułożenia zbadanego obszaru).

Tomografia komputerowa (TK) barku – jak interpretować wyniki prześwietlenia?

Opis badania tomografii stawu barkowego ma na celu sprawdzenie, w jakim stanie znajduje się układ kostno-stawowy, a dokładnie czy staw barkowy jest ruchomy i jak jest zbudowany. Po wykonaniu tomogramu możliwa jest ocena zaawansowania złamań prostych, jak i wieloodłamkowych (jak ustawione są odłamy kości, czy leżą w osi). Dodatkowo, jeśli pacjent posiada endoprotezę, tomografem można sprawdzić, czy występuje aseptyczne lub nieaseptyczne (niezapalne lub zapalne) obluzowanie protezy. Chorobą rozpoznaną w TK może być również przewlekła niestabilność stawu barkowego. Ponadto lekarz ocenia zmiany zwyrodnieniowe, wygląd panewki stawu barkowego lub to, czy występują nadżerki (ubytki kostne). W badaniu można również poszerzyć diagnostykę pod kątem PHS („zamrożony bark”, zespół bolesnego barku). Jest to zespół objawów, które charakteryzują się głównie ograniczeniem ruchomości barku, czemu towarzyszy ból.

Tomografia komputerowa (TK) barku –  skierowanie, cena/refundacja badania

Do wykonania badania niezbędne jest skierowanie lekarskie. Dotyczy to zarówno badań refundowanych, realizowanych w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (w ramach NFZ), jak i tych wykonywanych prywatnie. Tomografię komputerową można zrobić w szpitalach oraz prywatnych placówkach diagnostycznych świadczących tę usługę. Cena TK bez kontrastu mieści się w przedziale od 300 do 400 zł. Natomiast, gdy zajdzie konieczność podania dodatkowo kontrastu koszt badania może wzrosnąć o około 110–150 zł.