Szyjka macicy w ciąży – przyczyny i postępowanie w przypadku skracającej się szyjki macicy

Jak zmienia się szyjka macicy w ciąży? 

W organizmie kobiety podczas ciąży zachodzi wiele zmian. Dotyczą one głównie układu rozrodczego, ale do istotnych adaptacji dochodzi również w układzie sercowo-naczyniowym, oddechowym, pokarmowym, hemostatycznym, moczowym, endokrynnym oraz w narządzie ruchu. Do zmian w układzie rozrodczym zaliczamy oczywiście zmianę wielkości macicy, która spektakularnie zmienia swój kształt i wielkość (z macicy ważącej około 70 g przed ciążą do około 1000 g w terminie porodu). W jajnikach nie dojrzewają pęcherzyki i zahamowana jest owulacja. Znacząco zmienia się również szyjka macicy. W pierwszym trymestrze pod wpływem hormonów (głównie progesteronu) staje się ona elastyczna i rozpulchniona. We wziernikach lekarz obserwuje zasinienie szyjki. Obecne w szyjce gruczoły znacznie się powiększają i mogą zajmować znaczą powierzchnię części pochwowej szyjki macicy. Zmianie ulega też charakter śluzu szyjkowego – staje się bardziej gęsty i tworzy tzw. czop śluzowy, który zamyka ujście szyjki i stanowi barierę przed zakażeniami wstępującymi. Czop ten wydalany jest zazwyczaj dopiero w okresie okołoporodowym – może wtedy występować plamienie z dróg rodnych.  

Szyjka macicy w ciąży – niewydolność szyjki 

Niewydolność szyjki, w terminologii medycznej zwana niewydolnością cieśniowo-szyjkową, to skracanie i rozwieranie się szyjki, którym nie towarzyszy ból, skurcze macicy, krwawienie ani pęknięcie pęcherza płodowego. 

Zazwyczaj niewydolność szyjki macicy pojawia się w II trymestrze lub na początku III trymestru. Jest ona diagnozowana podczas rutynowego badania ginekologicznego, w którym położnik ocenia długość, położenie i twardość szyjki oraz ewentualne rozwarcie kanału szyjki. Przy wystąpieniu jakichkolwiek wątpliwości wykonuje się przezpochwowe badanie ultrasonograficzne, podczas którego ginekolog ocenia szyjkę. Badanie polega na pomiarze długości i kształtu kanału szyjki macicy, ocenie kształtu i szerokości ujścia wewnętrznego oraz pomiarze ewentualnego wpuklenia się pęcherza płodowego.  

Należy dodać, że ocena ultrasonograficzna szyjki macicy powinna być wykonywana podczas badania „połówkowego” między 18. a 22. tygodniem ciąży oraz w trakcie ultrasonograficznego badania III trymestru – między 28. a 32. tygodniem ciąży. 

Przyczyny skracania szyjki macicy w ciąży 

Niewydolność cieśniowo-szyjkowa może mieć charakter wrodzony bądź nabyty. Czynniki ryzyka w przypadku charakteru nabytego to wszelkiego rodzaju zabiegi na szyjce: od rozszerzania szyjki podczas zabiegu łyżeczkowania (np. po poronieniu lub w celu diagnostyki narządu rodnego), po amputacje fragmentów szyjki i kanału (np. ze względu na stany przednowotworowe wykryte w badaniach histopatologicznych). Jako inne czynniki ryzyka wymienia się niedobór elastyny i kolagenu, ciążę mnogą i wady rozwojowe macicy. Nieleczone infekcje układu moczowego oraz infekcje pochwy również mogą być przyczyną skracania się szyjki macicy. Jeżeli w poprzedniej ciąży doszło do niewydolności szyjki, porodu przedwczesnego, poronienia w II trymestrze, przedwczesnego odpłynięcia wód płodowych, porodu kleszczowego, rozległego pęknięcia szyjki podczas porodu, mogą pojawić się problemy z przedwczesnym skracaniem się szyjki w kolejnych ciążach. 

Zalecenia przy niewydolności szyjki macicy 

Postępowanie w przypadku skracającej się szyjki może mieć charakter zarówno profilaktyczny, jak i leczniczy. Obejmuje ono metody chirurgiczne, mechaniczne oraz i farmakologiczne.  

Do metod chirurgicznych zaliczamy założenie szwu ratunkowego na szyjkę macicy. Taką operację można wykonać poprzez dostęp pochwowy lub brzuszny (zarówno tradycyjny, jak i laparoskopowy). Przezpochwowo zakładany jest szew sposobem McDonalda lub Shirodkara. Obrazowo wszystkie te metody są do siebie podobne – polegają na założeniu szwu przechodzącego przez szyjkę macicy, który powoduje jej zamknięcie i wzmocnienie tak, aby nie skracała się i nie otwierała się bardziej.  

Zabiegi chirurgiczne wiążą się, niestety, z ryzykiem wystąpienia powikłań, takich jak: przedwczesne wypłynięcie wód płodowych, zakażenie wewnątrzmaciczne, uraz szyjki, krwawienie z dróg rodnych czy przetoki pęcherzowo-pochwowe. Operacje należy przeprowadzać na bloku operacyjnym. Założenie szwu można rozważyć do 24. tygodnia ciąży, jeśli spełnione są wymagane kryteria, które w badaniu określa lekarz ginekolog-położnik. 

Metoda mechaniczna polega na założeniu na szyjkę macicy specjalnego krążka zwanego pessarium kołnierzowym – potocznie pessarem. Pessar zazwyczaj jest wykonany z sylikonu i dobierany rozmiarem do szyjki macicy (występuje w trzech rozmiarach). W badaniach porównujących metody chirurgiczne i mechaniczne nie stwierdzono istotnych różnic w skuteczności, choć należy pamiętać, że wybór metody należy do lekarza. 

Metody farmakologiczne leczenia skracającej się szyki to terapia tokolityczna, hormonalna i przeciwzapalna. Leki tokolityczne to leki znoszące bądź zmniejszające czynność skurczową macicy. Terapia hormonalna polega na podawaniu progesteronu drogą dopochwową lub doustną. Progesteron pozwala na utrzymanie szyjki na danym poziomie, ale nie powoduje jej wydłużenia. Mechanizm działania leków zawierających progesteron nie został do końca poznany.  

Ponadto zaleca się ograniczenie aktywności fizycznej, a w skrajnych przypadkach nawet leżenie aż do zakończenia ciąży. Zalecane jest podanie steroidów mających na celu przyspieszenie dojrzewania płuc płodu oraz neuroprotekcję ośrodkowego układu nerwowego dziecka.