Diagnostyka nowotworów – jakie badania wykonuje się w przypadku podejrzenia raka?

Dobra diagnostyka to klucz do wczesnego wykrycia zmian onkologicznych. Potwierdzenie nowotworu we wczesnym stadium zaawansowania daje możliwość skutecznego wyleczenia i szansę na długie życie. Jakie badania wykonać, aby wcześnie wykryć nowotwór?

Najprostszym badaniem wykonywanym w diagnostyce zmian nowotworowych jest samobadanie. Kobiety powyżej 20 roku życia powinny badać swoje piersi raz w miesiącu. Najlepiej wykonywać badanie kilka dni po miesiączce. Każdy guzek, który wyczuło się w badaniu palpacyjnym, wymaga konsultacji z lekarzem.

Mężczyznom natomiast zaleca się kontrolowanie jąder. Regularne badanie raz w miesiącu pomaga we wczesnym wykryciu zmian nowotworowych. Stwierdzenie zgrubienia lub powiększenia jądra wymaga konsultacji z urologiem. Guzy jądra często rosną bezboleśnie, dlatego łatwo są ignorowane przez mężczyzn.

Zmiany na skórze wymagają także samokontroli. Każdy powinien co najmniej raz w miesiącu obejrzeć całe swoje ciało w celu wykrycia ewentualnych zmian na skórze. Istnieje tak zwany system ABCDE, który pomaga ustalić, którą ze zmian na skórze należy uznać za podejrzaną.

A – Asymmetry – zmiany o nieregularnym kształcie.
B – Border – znamię o nierównym brzegu powinno budzić niepokój.
C – Colour – podejrzane są zmiany mające kilka barw.
D – Diameter, czyli wymiar – każda zmiana przekraczająca 5 mm wymaga konsultacji z dermatologiem.
E – Evolving – zmiany skórne, które zmieniają swój wygląd, przekształcające się w czasie, bolące, swędzące lub krwawiące, powinny zwiększyć naszą czujność.

Oprócz klasyfikacji ABCDE możemy wyróżnić następujące badania pomocne w diagnostyce nowotworów:

Badania profilaktyczne

W wykrywaniu nowotworów w Polsce dostępne są 3 badania profilaktyczne refundowane przez NFZ:

1. Mammografia piersi – zaleca się wykonywanie badania u kobiet między 50 a 69 rokiem życia raz na dwa lata. W przypadku kobiet obciążonych historią choroby w rodzinie badanie wykonuje się częściej.
    
2. Kolonoskopia – badanie wykonywane w kierunku raka jelita grubego. Powinno się je wykonać raz na 10 lat  powyżej 50 roku życia u osób nieobciążonych występowaniem raka jelita grubego w rodzinie. U osób, u których krewnych pierwszego stopnia stwierdzono raka jelita grubego tj. u rodzica/ów, dzieci czy rodzeństwa, badanie należy wykonać w wieku 40-49 lat. Jeśli w rodzinie są krewni, u których stwierdzono dziedzicznego raka jelita grubego – potwierdzonego genetycznie, kolonoskopię należy wykonać już po 25 roku życia i wykonuje się ją częściej.
    
3. Cytologia – badanie wykonuje się celem wykrycia raka szyjki macicy. Zaleca się je przeprowadzić między 25 a 59 rokiem życia. U chorych, u których nie stwierdza się czynników ryzyka raka szyjki macicy, badanie powinno się wykonywać co 3 lata. U chorych z obecnym wirusem HPV, leczonych wcześniej z powodu dysplazji szyjki macicy czy zarażonych wirusem HIV, badanie należy wykonywać raz do roku.

Markery nowotworowe

To kolejne badanie pomocne w diagnostyce onkologicznej. Markery nowotworowe są substancjami chemicznymi, których poziom w organizmie bada się przy podejrzeniu choroby nowotworowej. Nie zawsze jednak ich podwyższony poziom oznacza nowotwór. Związki te często mają nieprawidłowe stężenie w różnych innych nienowotworowych stanach organizmu, jak zapalenie, ciąża czy uraz. Do najczęściej oznaczanych markerów nowotworowych należą:

• CEA – antygen karcynoembrionalny. Jego obecność może świadczyć m.in. o nowotworze jelita grubego.
• AFP – alfafetoproteina. Jest to białko płodowe stwierdzane m.in. w czasie fizjologicznej ciąży oraz w raku wątrobowokomórkowym.
• Beta-hCG – gonadotropina kosmówkowa. Jej obecność wykrywa się w testach ciążowych. Jest produkowana także przez niektóre nowotwory, jak: guzy zarodkowe, neuroblastoma czy ciążowa choroba trofoblastyczna.
• PSA – swoisty antygen sterczowy. Oznaczony przy podejrzeniu raka gruczołu krokowego. Niestety, jego wartość jest podwyższona także w różnych innych nienowotworowych stanach, jak zapalenie czy uraz.
• Ca-125. Białko badane w diagnostyce raka jajnika.
• CA-19.9. Pomocne w wykrywaniu nowotworów trzustki i raków dróg żółciowych.

Badania obrazowe

Podstawowym badaniem jest RTG klatki piersiowej oraz USG jamy brzusznej.

Prześwietlenie klatki piersiowej może pomóc stwierdzić guzy w płucu i śródpiersiu. Rozpoznanie nowotworu wymaga weryfikacji histopatologicznej zmiany. Uzyskuje się ją, wykonując biopsję przez klatkę piersiową, wprowadzając bronchoskop do drzewa oskrzelowego czy pobierając materiał z plwociny, czyli wydzieliny z dróg oddechowych. Badanie RTG może także ocenić zmiany w układzie kostnym. Jest pomocne w diagnostyce pierwotnych guzów kości.

Ultrasonografia stosowana jest w diagnostyce nowotworów jamy brzusznej, narządów moczowo-płciowych i miednicy. Pomocna jest też w ocenie zmian w piersiach i tarczycy.

Dużo bardziej dokładnym badaniem jest tomografia komputerowa. Można za jej pomocą „przeskanować” całe ciało, poszukując zmian nowotworowych.

Obecnie coraz większą uwagę przykłada się do rezonansu magnetycznego. Jest szczególnie przydatny do obrazowania zmian w ośrodkowym układzie nerwowym. Wszelkiego rodzaju guzy mózgu, od zmian łagodnych po glejaki IV stopnia, ocenia się na podstawie rezonansu.

Czasem zdarza się, że w badaniach obrazowych stwierdzi się przerzut, ale nieznane jest ognisko pierwotne. Nie wiadomo, skąd w organizmie pochodzą komórki, które dały przerzut. Pomocne w tym przypadku może być badanie PET, czyli pozytonowa tomografia emisyjna. Polega na podaniu dożylnie pacjentowi radioizotopu (jest nim znakowana glukoza FDG). Substancja ta gromadzi się w tkankach, które są najbardziej aktywne metaboliczne. Tkanką taką jest m.in. guz nowotworowy. Miejsca, gdzie zgromadził się radioizotop, świecą w badaniu, dzięki czemu specjalista może zobaczyć, jaki obszar zajęty jest przez nowotwór, i podjąć odpowiednie leczenie.

Przydatna jest także scyntygrafia kości. Badanie to ocenia stan kostny organizmu. Dożylnie podaje się radioizotop, który gromadzi się wszędzie tam w kościach, gdzie obecne są uszkodzenia bądź występuje stan zapalny. Szczególnie pomocne jest w leczeniu nowotworów, które dają przerzuty do układu kostnego. Przykładem jest rak piersi, prostaty czy płuca.