Nietolerancja fruktozy – jakie produkty należy ograniczyć?

Co jest dla jednego człowieka pokarmem, dla innego jest trucizną.
Lukrecjusz (100 r. p.n.e.)

Nietolerancja cukru owocowego – czy należy do rzadkości?

Nietolerancja fruktozy (fructus; inaczej cukru owocowego) wynika z upośledzenia jej wchłaniania w jelicie cienkim, gdzie naturalnie powinno ono zachodzić. Jako jednostka chorobowa rzadko jest komentowana w literaturze fachowej, aczkolwiek prawdopodobnie występuje w populacji znacznie częściej niż dotychczas sądzono. Przypuszcza się, że pozostaje jednym z elementów etiopatogenezy czynnościowych nieprawidłowości przewodu pokarmowego, zwłaszcza w odniesieniu do niemowląt i dzieci poniżej 9. roku życia, jak również w przypadku dorosłych, głównie zdiagnozowanych pod kątem jelita drażliwego.

Na co zwrócić uwagę?

Nietolerancje pokarmowe zaliczamy do grupy nadwrażliwości pokarmowych, czyli niepożądanych reakcji organizmu występujących po spożyciu pokarmów dobrze tolerowanych przez osoby zdrowe. W związku z tym, u osób chorych, ze spożyciem danych produktów spożywczych będą wiązały się pewne objawy wskazujące na określoną nietolerancję. Niestety, mylnym jest fakt, że część nietolerancji ma sporo wspólnych dla siebie objawów – przykładowo nietolerancja fruktozy może być podobna do objawów nietolerancji laktozy. Wśród najczęściej występujących w nietolerancji fruktozy wymienia się m.in.:

• nagromadzenie się gazów, które oprócz wzdęć mogą wywołać i nasilić dolegliwości związane z refluksem żołądkowo-przełykowym
• silne bóle brzucha
• silne wzdęcia
• biegunki
• mdłości
• uczucie przepełnienia

Ważne! Jeżeli istnieje podejrzenie występowania nietolerancji fruktozy, należy wykonać wodorowy test oddechowy (WTO). Sam test nie jest bolesny, a polega na pomiarze zawartości wodoru w wydychanym powietrzu przed i po obciążeniu (spożyciu) fruktozą. Za wynik dodatni testu uważa się wzrost zawartości cząsteczek wodoru w powietrzu wydychanym o ponad 20 ppm w porównaniu z wartością wyjściową. Według innych wynik ten jest również dodatni, jeżeli zawartość wodoru (lub metanu) w trzech kolejnych próbkach powietrza wydychanego przewyższa wartość wyjściową o co najmniej 3 ppm.

Skąd nietolerancja fruktozy?

Autorzy opisujący problem zgodnie podkreślają, że na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci znacząco wzrosło spożycie fruktozy, dostarczanej do diety głównie w postaci napojów i potraw obfitujących w różne formy tego cukru. Stąd zwiększone ryzyko występowania wzmożonej fermentacji w jelicie grubym, a za nią – szereg objawów stwarzających uczucie dyskomfortu. Chcąc dokładniej przyjrzeć się zagadnieniu, niestety natrafia się na pewną lukę – całkowite dzienne spożycie fruktozy oraz jej pokarmowe źródła są bowiem w poszczególnych krajach bardzo zróżnicowane, a dane ubogie w informacje i niedostatecznie aktualizowane.

Sama fruktoza nie jest absolutnie szkodliwa – przykładowo produkty powszechnie uważane za zdrowe takie jak owoce, według najnowszych zaleceń żywieniowych stanowią aktualnie podstawę właściwej diety, tuż obok warzyw. Również i fruktany będące jedną z form w jakiej fruktoza występuje w pokarmach, posiadają szereg udokumentowanych właściwości prozdrowotnych.

Fruktany, czyli rozpuszczalna frakcja błonnika pokarmowego, posiadają szereg udokumentowanych właściwości zdrowotnych. Przykładowo, dzięki możliwości obniżania przez nie wartości energetycznej gotowego produktu spożywczego (jako efektywny zamiennik tłuszczu i cukru) mogą stać się  obiecującym składnikiem żywności ułatwiającym kontrolę masy ciała. Ponadto, wykazują korzystne działanie w odniesieniu do naszego profilu lipidowego oraz zwiększają biodostępność wybranych składników mineralnych (m.in. wapnia, magnezu i żelaza).

Jaka dieta?

Jeśli test wodorowy potwierdzi problem nietolerancji, należy u chorego zastosować dietę z ograniczeniem produktów, które fruktozę zawierają w znacznych, zwłaszcza przewyższających zawartość glukozy i galaktozy ilościach (tabela 1). W przypadku fruktanów również warto przyjrzeć się ich spożyciu – jednorazowo w posiłku ich ilość nie powinna przekroczyć 0,5g.

Szczególną uwagę należy zwrócić na:

• soki
• świeże owoce drobnopestkowe (np. jabłka, gruszki), melony, papaje, arbuzy
• owoce suszone (m.in. jabłka, śliwki, morele, figi, daktyle, rodzynki)
• miód
• napoje słodzone fruktozą (tzw. soft drinki),

jak również (ze względu na fruktany):

• pory
• czosnek
• cykoria
• cebula
• szparagi
• pszenica
• jęczmień
• świeże owoce grubopestkowe (np. morele, śliwki, brzoskwinie, nektarynki)
• owoce jagodowe (np. czarne jagody, żurawiny, maliny, truskawki)
• owoce cytrusowe (np. grejpfruty, pomarańcze, cytryny, kumkwaty, mandarynki)
• inne owoce takie jak: dojrzałe banany, kiwi i ananasy.

Warto zwrócić uwagę!

Proporcje zawartości glukozy i fruktozy w owocach mogą zmieniać się wraz z ich stopniem dojrzałości.
Gotowanie wybranych produktów (np. warzyw) może spowodować częściową eliminację fruktozy.

Piśmiennictwo:

1. Cieślik E., Gębusia A., 2011, Żywność funkcjonalna z dodatkiem fruktanów, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość., 2 (75), 27-37
2. Marek K., Kamińska B., Plata-Nazar K., Grabska-Nadolska M., 2010, Upośledzenie wchłaniania fruktozy: rola w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci, Forum Medycyny Rodzinnej, Via Medica, 4, 2, 117-121