parabeny, parabeny w kosmetykach, konserwanty w kosmetykach
Joanna Orzeł

Parabeny w kosmetykach – czy są szkodliwe?

Substancje konserwujące są powszechnie stosowane w produkcji leków, kosmetyków i żywności. Ich głównym zadaniem jest hamowanie rozwoju mikroorganizmów oraz przedłużanie trwałości produktów dostępnych na rynku. Jedną z najczęściej używanych grup konserwantów stanowią parabeny – składniki, które budzą wiele kontrowersji. Dla części konsumentów ich obecność w kosmetykach jest powodem do niepokoju. Czy jednak rzeczywiście należy się ich obawiać? Jakie właściwości mają parabeny? Czy ich szkodliwość została potwierdzona badaniami naukowymi oraz czy istnieją przeciwwskazania do stosowania kosmetyków zawierających te substancje?

  1. Parabeny w kosmetykach – czym są i dlaczego się ich używa?
  2. Jak rozpoznać parabeny w składzie?
  3. Czy powinniśmy unikać kosmetyków z parabenami?
  4. Czy parabeny są szkodliwe?
  5. Wpływ parabenów na skórę i włosy
  6. Alternatywy dla parabenów

Parabeny w kosmetykach – czym są i dlaczego się ich używa?

Kosmetyki to wieloskładnikowe mieszaniny substancji chemicznych. Często zawierają wodę i mają pH idealne dla rozwoju drobnoustrojów. Aby temu zapobiec, stosuje się konserwanty – substancje hamujące rozwój mikroorganizmów, które mogą przedostać się do kosmetyku zarówno na etapie produkcji, jak i podczas użytkowania (np. poprzez kontakt ze skórą). Konserwanty przedłużają trwałość produktów, dzięki czemu umożliwiają ich bezpieczne stosowanie przez dłuższy czas. Przemysł kosmetyczny korzysta z wielu zatwierdzonych substancji konserwujących, wśród których znajdują się parabeny – estry kwasu benzoesowego oraz ich sole sodowe i potasowe.

Parabeny przede wszystkim wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe, co potwierdzają rzetelne badania naukowe. Charakteryzują się również słabym działaniem przeciwbakteryjnym, zwłaszcza wobec bakterii Gram-ujemnych, oraz silnym działaniem przeciwgrzybiczym, szczególnie wobec pleśni i drożdżaków. Skuteczność parabenów wzrasta wraz z długością łańcucha węglowodorowego cząsteczki. W czystej postaci parabeny nie mają zapachu i smaku. Wykazują wysoką trwałość termiczną, co oznacza, że są odporne na działanie wysokich temperatur. Są substancjami stabilnymi chemicznie, dzięki czemu zachowują aktywność w stosunkowo szerokim zakresie pH (od 4 do 8) i nie są wrażliwe na obecność powietrza. Są to cechy pożądane w przypadku składników używanych w masowej produkcji kosmetyków. Wbrew powszechnym obawom parabeny są uznawane za bezpieczne dla zdrowia i życia, a ich potencjał alergizujący jest bardzo niski.

Powiązane produkty

Jak rozpoznać parabeny w składzie?

Zgodnie z rozporządzeniami organów Unii Europejskiej w kosmetykach dopuszczone są estry kwasu benzoesowego z podstawnikami: metylowym, etylowym, propylowym i butylowym, a także ich sole sodowe i potasowe. Stosowanie soli sodowych i potasowych wynika z niskiej rozpuszczalności parabenów w wodzie – aby zwiększyć ich rozpuszczalność, wykorzystuje się formę soli lub kompleksy parabenów z cyklodekstrynami, które lepiej rozpuszczają się w roztworach wodnych.

W celu ułatwienia identyfikacji parabenów (i innych komponentów) w składach produktów kosmetycznych na etykietach wymienione są zgodnie z ujednoliconą nomenklaturą INCI.

Parabeny dopuszczone do użytku występują pod nazwami: Methylparaben, Ethylparaben, Propylparaben, Butylparaben, Potassium Methylparaben, Potassium Ethylparaben, Potassium Propylparaben, Potassium Butylparaben, Sodium Methylparaben, Sodium Ethylparaben, Sodium Propylparaben oraz Sodium Butylparaben.

Jak można zauważyć, każda nazwa zawiera człon „paraben”, co umożliwia łatwą identyfikację wybranej grupy substancji.

Warto dodać, że w praktyce często stosuje się mieszaniny różnych parabenów lub ich kombinacje z innymi konserwantami takimi jak pochodne formaldehydu. Takie połączenia mają na celu wzmocnienie działania przeciwdrobnoustrojowego. Co więcej, użycie kilku parabenów równocześnie umożliwia obniżenie finalnego stężenia konserwantów w ostatecznym produkcie.

Czy powinniśmy unikać kosmetyków z parabenami?

Parabeny cieszą się złą sławą – często postrzegane są jako substancje toksyczne i niepożądane w kosmetykach określanych jako „naturalne” czy „bezpieczne”. Tymczasem parabeny należą do jednej z najlepiej przebadanych grup konserwantów stosowanych w przemyśle kosmetycznym. Używane są od lat 40. XX wieku, a ich nieprzerwane stosowanie przez ponad 80 lat świadczy o skuteczności i bezpieczeństwie.

Europejski Komitet ds. Bezpieczeństwa Konsumentów (SCCS) potwierdził, że niektóre parabeny – methylparaben i ethylparaben – są bezpieczne w stężeniach do 0,4% (dla pojedynczego parabenu) i do 0,8% (dla mieszanin).

NATURALNE KOSMETYKI DO CIAŁA

DERMOKOSMETYKI

KREMY I BALSAMY DO CIAŁA

Propylparaben i butylparaben są dozwolone w niższych stężeniach (maks. 0,14%), ponieważ wykazują słabe działanie estrogenne w badaniach na zwierzętach, lecz brakuje dowodów na ich szkodliwość u ludzi przy normalnym stosowaniu.

EFSA, WHO, FDA i Health Canada – żadna z tych organizacji nie zakazała stosowania parabenów zgodnie z obowiązującymi limitami.

Czy parabeny są szkodliwe?

Ze względu na wieloletnie zastosowanie w przemyśle i produktach konsumenckich parabeny wielokrotnie były i nadal są poddawane niezależnym badaniom. Analiza wyników dostępnych w fachowej literaturze pozwala na wyciągnięcie spójnych wniosków dotyczących wysokiego bezpieczeństwa tych substancji chemicznych.

Parabeny mogą w trakcie użytkowania zostać wchłonięte do organizmu w nieznacznym stopniu. Nie wykazują jednak tendencji do bioakumulacji w tkankach ciała, ponieważ są szybko metabolizowane przez wątrobę i nerki.

W doniesieniach naukowych co jakiś czas pojawiają się informacje o możliwym negatywnym wpływie parabenów na zdrowie. W większości są to badania pilotażowe czy przeprowadzone na modelach zwierzęcych, które w przypadku ludzi nie potwierdzają się.

Interesującym faktem jest również to, że niektóre parabeny używane jako konserwanty, które są kojarzone z substancjami pochodzenia syntetycznego, występują w naturze. Przykładowo borówki amerykańskie zawierają metyloparaben (INCI: Methylparaben). Inne substancje z tej grupy znaleziono w winie, soi czy marchewce.

Wpływ parabenów na skórę i włosy

Często powtarzanym mitem jest twierdzenie, że parabeny wywołują alergiczne stany zapalne skóry. Powszechnie uważa się również, że powodują podrażnienia, przesuszenie i zaczerwienienie. Tymczasem dla większości społeczeństwa parabeny są substancjami bezpiecznymi dla skóry. Nie powodują także osłabienia włosów, ich łamliwości czy przesuszenia. Ewentualne negatywne skutki działania parabenów na skórę mogą występować u osób wrażliwych, o czym piszemy poniżej.

Czy parabeny są rakotwórcze?

Informacja o szkodliwości parabenów rozpowszechniła się po ujawnieniu wyników eksperymentu, w którym błędnie wykazano związek parabenów z rakiem piersi. Została również wykorzystana do szerokiego marketingu produktów „bez parabenów”, które promowano jako te pozornie bezpieczniejsze dla konsumentek. Mimo że wspomniane badanie podważono i zdyskredytowano, nadal spotykamy się z opinią o wysokiej szkodliwości tej grupy konserwantów.

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, opartym na rzetelnych badaniach, naukowcy nie odnaleźli bezpośrednich połączeń parabenów z powstawaniem zmian nowotworowych.

Czy parabeny mogą uczulać?

Parabeny charakteryzują się niskim potencjałem alergizującym, jednak u osób wrażliwych lub po nałożeniu na podrażnioną skórę mogą wywołać reakcje, takie jak obrzęk, wysypka czy zaczerwienienie.

Z tego względu skłonność do alergii lub podrażnień stanowi przeciwwskazanie do stosowania kosmetyków zawierających parabeny. Większe ryzyko nadwrażliwości występuje u seniorów, osób przewlekle chorych i posiadających owrzodzenia skóry.

Alergia kontaktowa na parabeny pojawia się częściej po zastosowaniu leków dermatologicznych niż kosmetyków. Wynika to z faktu, że preparaty lecznicze są stosowane na uszkodzoną skórę, bardziej wrażliwą na wszystkie alergeny.

Ocenia się, że spośród wszystkich stosowanych konserwantów parabeny powodują najmniej uczuleń.

Czy można zastąpić parabeny w kosmetykach?

Tak, parabeny można zastąpić innymi konserwantami, jednak wybór odpowiedniej alternatywy wiąże się z pewnymi wyzwaniami. Producenci mogą zastąpić je substytutami syntetycznymi lub konserwantami pochodzenia naturalnego

Alternatywy dla parabenów

Syntetyczne alternatywy dla parabenów to np. fenoksyetanol, benzoesan sodu czy alkohol benzylowy. Każdy konserwant ma jednak pewne wady i zalety, dlatego wybór odpowiedniego składnika zależy od rodzaju kosmetyku, jego przeznaczenia i oczekiwań konsumentów.

Ze względu na ambiwalentne podejście konsumentów do parabenów i innych syntetycznych konserwantów niektórzy producenci decydują się na stosowanie naturalnych substancji konserwujących, takich jak witamina E i C, ekstrakty roślinne (np. z pestek grejpfruta czy z rozmarynu), olejki eteryczne czy wosk pszczeli. Niemniej naturalne konserwanty często nie są tak skuteczne jak substancje syntetyczne – mogą mieć krótszy okres trwałości, wymagać wyższych stężeń lub działać selektywnie na określone drobnoustroje.

  1. J. Marwicka, K. Niemyska, M. Wieczorek, Parabeny jako substancje konserwujące stosowane w preparatach kosmetycznych oraz ich wpływ na apoptozę fibroblastów skóry człowieka, „Aesthetic Cosmetology” 2017, 6, 6.
  2. A. F. Fransway, i in., Paraben Toxicology, „Dermatitis” 2019, 30, 1.
  3. Z. Petric, J. Ružić, I. Žuntar, The controversies of parabens - an overview nowadays, „Acta Pharmaceutica” 2021, 71, 1. 
  4. P. Cherian, i in., Amended Safety Assessment of Parabens as Used in Cosmetics, „International Journal of Toxicology” 2020, 39(1_suppl).
  5. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych.
  6. Rozporządzenie Komisji (UE) NR 358/2014 z dnia 9 kwietnia 2014 r., zmieniające załączniki II i V do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE), nr 1223/2009 dotyczącego produktów kosmetycznych.
  7. S. Chatterjee, i in., Parabens as the double-edged sword: Understanding the benefits and potential health risks, „Science of the Total Environment” 2024, 954, 1.
  8. A. Pierce, Toxic Effects of Paraben and its Relevance in Cosmetics: A Review, „International Journal of Research Publication and Reviews” 2022, 3, 5.
  9. H. Bojarowicz, M. Wnuk, A. Buciński, Efektywność i bezpieczeństwo stosowania parabenów, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2012, 93, 4, 647–653.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Kosmetyki naturalne i ekologiczne. Regulacje prawne

    Dużą popularnością wśród europejczyków cieszą się produkty nawiązujące do natury. Coraz bardziej i wyraźniej zaznacza się ten trend wśród producentów kosmetyków tzw. naturalnych i ekologicznych. Powrót do natury manifestuje się nie tylko charakterystycznym biodegradowalnym opakowaniem, ale także i ekologiczną uprawą roślin, które posłużą za surowce kosmetyczne.

  • Kosmetyki bez SLS – bezpieczne i skuteczne

    Czytamy listę składników nie tylko produktów żywnościowych, ale również kosmetyków. Unikamy parabenów i innych potencjalnie szkodliwych konserwantów. Ale samo hasło „bez parabenów” nie oznacza, że mamy do czynienia z kosmetykami naturalnymi. Inny składnik, którego warto unikać w kosmetykach, to sodium lauryl/laureth sulfate, czyli popularny SLS/SLES. Dlaczego warto używać kosmetyków bez SLS?

  • Komedogenność kosmetyków – dlaczego niektóre kosmetyki „zapychają” skórę?

    Coraz częściej świadomi producenci kosmetyków umieszczają na opakowaniach informację, że ich produkty nie powodują powstawania zaskórników, nie zatykają porów lub są stworzone z myślą o cerze wrażliwej. Za powstawanie niedoskonałości, takich jak krostki, grudki, pryszcze, wągry czy „kaszka na skórze”, odpowiadają m.in. składniki komedogenne zawarte w kosmetykach. Czym są tzw. zapychacze? Na co zwracać uwagę przy wyborze najlepszych preparatów do skóry, żeby nie skończyło się to wysypem nowych niedoskonałości?

  • Clean beauty – co to jest, jakie kosmetyki wybierać?

    W dzisiejszych czasach coraz częściej zwraca się uwagę na składy kosmetyków. Konsumenci szukają produktów zawierających naturalne składniki, takie jak ekstrakty z ziół i kwiatów, oleje roślinne czy enzymy. Obecnie w branży kosmetycznej zauważalny jest trend clean beauty. Jest on dość wymagający i bezkompromisowy. Opiera się na holistycznym podejściu do pielęgnacji. Czym jest popularny trend clean beauty?

  • Uczulenie na kosmetyki - co może je wywołać?

    Wynikiem miejscowego działania kosmetyków mogą być zarówno odczyny drażniące jak i alergiczne. Preparaty o charakterze pielęgnacyjnym jak i środki upiększające, coraz częściej zawierają bowiem w układach recepturalnych związki syntetyczne, które w wielu przypadkach mogą być przyczyną podrażnień, alergii, stanów zapalnych skóry.

  • Kosmetyki z pirytionianem cynku – dlaczego zostały wycofane?

    Od 2004 roku, po oficjalnym wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, obowiązują nas regulacje prawne ordynowane przez Parlament Europejski i inne władne organy UE. Rozporządzenie Komisji Unii Europejskiej z 29 października 2021 roku wprowadziło całkowity zakaz używania w produkcji kosmetyków między innymi pirytionianiu cynku. Co to za substancja? Jakie ma właściwości? Czy na rynku znajdziemy jej alternatywy?      

  • Jak wybrać dobre kosmetyki naturalne bez chemii i konserwantów

    Odpowiedź na pytanie jest pozornie prosta: trzeba czytać listę składników. Problem w tym, że międzynarodowa nomenklatura INCI brzmi niczym skrzyżowanie chemii z łaciną i wcale nie łatwo ją rozszyfrować. Istnieje jednak kilka sposobów, jak rozpoznać najlepsze naturalne kosmetyki.

  • Mikrobiom skóry głowy – jak o niego dbać, by mieć zdrowe włosy?

    Mikrobiom skóry głowy to kluczowy element zdrowia skóry i włosów. Jego równowaga wpływa m.in. na odporność, nawilżenie i regenerację naskórka. Zaburzony mikrobiom może sprzyjać stanom zapalnym i łupieżowi. Coraz więcej badań wskazuje także na rolę mikrobiomu w łysieniu oraz chorobach skóry o podłożu immunologicznym. Jak właściwie dbać o zdrowie skóry głowy?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl