Nużeniec (Demodex) – leczenie i objawy

Charakterystyka nużeńca 

Nużeńce (Demodex) są mikroskopijnymi pajęczakami, należącymi do rzędu roztoczy (Acarina), które znane są doskonale wszystkim lekarzom alergologom i pacjentom borykającym się z uczuleniami. Dotychczas opisano dwa gatunki bytujące na człowieku: większy, osiągający rozmiary około 0,4 mm długości - nużeniec ludzki (Demodex folliculorum) i mniejszy z nużeńców, osiągający najwyżej 0,3 mm - nużeniec krótki (Demodex brevis). Obydwa nużeńce charakteryzuje robakowaty kształt ciała i silnie zredukowane odnóża. Ponieważ w całym cyklu rozwojowym głównym ich pożywieniem są lipidy, zamieszkują one obszary skóry szczególnie bogate w gruczoły łojowe. Nużeniec ludzki pasożytuje głównie w mieszkach włosowych rzęs oraz brwi, natomiast nużeniec krótki umiejscawia się w powiekowych gruczołach Meiboma.

Częstość występowania nużeńca

Do zarażenia dochodzi drogą kontaktową (np. przez stosowanie wspólnych przyborów toaletowych, ręczników oraz kosmetyków (głównie pudrów czy drogeryjnych testerów) oraz prawdopodobnie za pośrednictwem kurzu, w którym mogą znajdować się jaja. Należy podkreślić, że w większości przypadków obecność omawianego pasożyta jest bezobjawowa. Dopiero w szczególnie sprzyjających warunkach, czyli w sytuacji nadmiernego spadku odporności (predysponuje więc starszy wiek ) rozwija się choroba. Stan chorobowy spowodowany obecnością nużeńca określa się nużycą lub demodekozą. Zwiększoną skłonność do zmian klinicznych mogą mieć także osoby z zaburzeniami gospodarki lipidowej lub hormonalnej oraz osoby narażone na chroniczny stres. U dzieci jest  nużyca jest diagnozowana bardzo rzadko, co może wynikać z wydzielania małej ilości łoju przez odpowiednie gruczoły (nużeńce odżywiają się lipidami).

Objawy kliniczne nużeńca

Objawy kliniczne są uzależnione od gatunku nużeńca. Demodex folliculorum powoduje przewlekłe zapalenie brzegów powiek. Poruszające  się w torebce rzęsy nużeńce drażnią mechanicznie cebulkę włosową. W miarę wzrostu pasożyta w mieszku, może dojść do przemieszczenia podstawy rzęsy i zmiany kierunku jej wzrostu. Pojawia się także świąd, złogi wokół podstawy rzęs oraz nadmierne ich wypadanie. Z kolei powodowana głównie przez Demodex brevis dysfunkcja gruczołów Meiboma prowadzi do nadmiernego odparowywania filmu łzowego i objawów zespołu suchego oka. Z tego powodu zarażenie nużeńcami często jest traktowane jako reakcja alergiczna (pacjent skarży się na podrażnienie, zaczerwienienie oczu oraz uczucie piasku pod powiekami). Dopiero brak poprawy po długotrwałym leczeniu skłania lekarz okulistę do rozważenia innej przyczyny.

Związek nużeńca z nawracającymi jęczmieniami i gradówkami

Nużeniec może się przyczyniać się do rozwoju stanu zapalnego brzegów powiek nie tylko w sposób bezpośredni. Osłabiając bariery ochronne może on także oddziaływać pośrednio jako sprzymierzeniec bakterii. Dowodem tego jak fakt, że nużycy często towarzyszy zakażenie skóry gronkowcami, a w efekcie nawracające jęczmienie i gradówki. To również powinno być sygnałem dla lekarza okulisty.

Demodex – prosta diagnostyka

Diagnostyka laboratoryjna w kierunku obecności nużeńca jest bardzo prosta i nie wymaga ani kosztownych procedur, ani skomplikowanego sprzętu laboratoryjnego. Materiał do badań (kilka rzęs, które często bardzo łatwo wychodzą) pobiera diagnosta laboratoryjny. Rzęsy powinny być w dniu badania wolne od kosmetyków. Po nakryciu szkiełkiem nakrywkowym materiał oglądany jest pod mikroskopem w odpowiednim powiększeniu. W preparacie poszukuje się jaj lub dorosłych osobników.

Leczenie nużeńca

W przeciwieństwie do diagnostyki terapia nużycy nie jest  już tak prosta, ponieważ roztocza te są dość oporne na leczenie. Dużym problemem terapeutycznym jest brak gotowych preparatów na naszym rynku zarejestrowanych do skutecznego leczenia mużeńca. Lekarza okuliści stosują więc często dostępne leki gotowe (poza wskazaniami; off-label use)  lub zalecają wykonać w aptece recepturowe leki oczne o składzie dobranym na podstawie danych z piśmiennictwa. Farmakoterapia trwa z reguły trwa kilka miesięcy i wymaga od pacjenta dużej cierpliwości oraz dyscypliny w przestrzeganiu wskazówek lekarza okulisty. Na rynku pojawiają się również kosmetyki z wyciągiem z aloesu, olejkiem szałwiowym, herbacianym oraz dekspantenolem i kwasem hialuronowym wspierające terapię zaleconą przez lekarza okulistę. Preparaty te umożliwiają usunięcie wydzieliny spowodowanej działaniem nużeńców oraz łagodzą świąd i pieczenie towarzyszące stanom zapalnym. Higiena brzegów powiek obejmuje także ciepłe okłady i mechaniczny masaż powiek.

Indywidualizacja leczenia nużeńca

Przewlekłe zapalenie brzegów powiek i zespół suchego oka to bardzo rozpowszechnione w okulistyce stany. Chorzy mogą różnić się bardzo wieloma elementami charakterystyki klinicznej, które mogą wywierać mniejszy lub większy wpływ na podjęte w ich przypadku postępowanie okulistyczne. Lekarz nie powinien jednak ignorować roli nużeńców zwłaszcza wtedy, kiedy dotychczas stosowane leczenie nie przynosi pacjentowi ulgi.