Kiedy boli brzuch…

Podstawową rolę  w powstawaniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy odgrywa zaburzenie równowagi między czynnikami chroniącymi nabłonek, a tzw. czynnikami agresji i zapalenia, uszkadzającymi strukturę błony śluzowej. Czynnikami agresji są: kwas solny i pepsyna, niedokrwienie błony śluzowej, niektóre leki (zwłaszcza niesterydowe leki przeciwzapalne - NLPZ, w mniejszym zaś stopniu kortykosteroidy), stres, alkohol i palenie tytoniu.

Co to jest owrzodzenie pierwotne?

Pierwotne owrzodzenie z reguły związane jest z zakażeniem Helicobacter pylori (bakteria, osiedlająca się w żołądku i dwunastnicy), najczęściej występuje u dzieci powyżej 10 roku życia i u dorosłych. Dotyczy przede wszystkim dwunastnicy i charakteryzuje się przewlekłością, bądź nawrotowością objawów.

Czym jest owrzodzenie wtórne? 

Owrzodzenia wtórne występują głównie w żołądku. Choroba ma ostry charakter, obciążona jest dużym ryzykiem (także śmierci – krwotok, perforacja), rzadko związana z zakażeniem H. pylori, a częściej szeroko rozumianym stresem - urazami mózgu, rozległymi oparzeniami, posocznicą, niewydolnością oddechową. Na szczęście, jeśli chory wyzdrowieje, nawroty w tej postaci zdarzają się bardzo rzadko. 

Niezwykłą cechą  H. pylori jest zdolność do wytwarzania enzymu – ureazy -  rozkładającej mocznik do amoniaku i dwutlenku węgla. Jest to zasadniczy czynnik umożliwiający temu drobnoustrojowi zasiedlenie błony śluzowej żołądka, ale także diagnostykę zakażenia. 

Nieleczone zakażenie H. pylori nabyte we wczesnym dzieciństwie przyczynia się do rozwoju wrzodu żołądka i raka żołądka. Zakażenie nabyte w późniejszym okresie może powodować rozwój wrzodu dwunastnicy. 

Zakażenie H. pylori i częstość jego występowania 

Infekcja H. pylori  występuje u ponad połowy ludzi na świecie. Badania pokazują, że około 75% wrzodów żołądka i 95% wrzodów dwunastnicy jest spowodowanych przez bakterię h. pylori. W Polsce, u dorosłych, częstość zakażenia wynosi około 85%, a u dzieci ok. 35%. Zakażenie H. pylori szerzy się drogą pokarmową. Poprawa warunków higieny oraz mniejsze zagęszczenie ludności znacznie zmniejszają ryzyko zakażenia. Zakażenie nie jest równoznaczne z chorobą, ponieważ ze wszystkich zarażonych dolegliwości chorobowe, bądź chorobę będzie miało nie więcej niż 20%.

Skąd wiemy o zakażeniu – objawy 

Zakażenie H. pylori najczęściej przebiega bezobjawowo. U części zakażonych rozwija się zapalenie błony śluzowej dwunastnicy i/lub żołądka, a następnie choroba wrzodowa dwunastnicy i/lub żołądka (ok. 15%). U innych chorych dochodzi z czasem do powstania zmian nowotworowych: raka żołądka o charakterze gruczołowym (adenocarcinoma) lub chłoniaka żołądka (2-5%). 

Najczęstszym objawem choroby wrzodowej jest ból brzucha

Ból brzucha przy chorobie wrzodowej ma zwykle tępy i gniotący charakter, jest z reguły niezbyt dobrze lokalizowany, choć czasem wyraźnie odczuwany w okolicy okołopępkowej lub nadbrzusza i często promieniuje do pleców. U dzieci w wieku przedszkolnym ból najczęściej odczuwany jest w okolicy okołopępkowej i wyraźnie nasila się po jedzeniu. U dzieci po szóstym roku życia bóle mają charakter zbliżony do odczuwanych przez dorosłych (budzą one chorego w nocy, mają także okresy zaostrzeń i remisji związane z porami roku), jednak dużo częściej niż u dorosłych nasilają się po jedzeniu, podczas gdy u dorosłych na ogół po jedzeniu łagodnieją. Rzadkim, ale niekiedy dominującym objawem jest „żarłoczność” („zajadanie” bólu). Wymioty są objawem rzadszym.

Problem krwawienia – kolejny z objawów 

Krwawienie z przewodu pokarmowego (smoliste stolce, fusowate wymioty, wymioty z domieszką krwi) może być jedynym objawem choroby wrzodowej. Ogólnie krwawienie obserwuje się w 15-20% przypadków choroby wrzodowej.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza z towarzyszącymi bólami głowy, uczuciem zmęczenia, złego samopoczucia bywa niekiedy jedynym, objawem choroby wrzodowej. W przypadku perforacji przewodu pokarmowego (5-10% przypadków) objawy pojawiają  się nagle i mają charakter typowy dla zapalenia otrzewnej. 

Rozpoznawanie choroby wrzodowej

Badaniem z wyboru jest wziernikowanie żołądka i dwunastnicy, czyli gastroduodenoskopia. Diagnostyka radiologiczna choroby wrzodowej straciła wyraźnie na znaczeniu (znaczna dawka promieniowania, a jednocześnie mała czułość w wykrywaniu choroby wrzodowej). Odgrywa ona nadal istotną rolę, np. w rozpoznawaniu perforacji. 

Wskazaniami do rozpoznawania zakażenia H. pylori są:

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy czynna lub w wywiadzie
• nasilone przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka z nadżerkami
• przebyta operacja z powodu choroby wrzodowej
• rak żołądka w rodzinie
• chorzy zakażeni H. pylori i ze zbadaną dyspepsją czynnościową
• chorzy przewlekle leczeni NLPZ
• u chorych bez objawów, eradykacja (jedna z metod leczenia choroby wrzodowej) może mieć miejsce tylko na wyraźne żądanie pacjenta, po uprzedzeniu go o ewentualnych działaniach niepożądanych takiej terapii oraz o tym, że sama eradykacja nie gwarantuje ustąpienia wszystkich objawów.

Diagnostyka - badania serologiczne 

Badania serologiczne, które wykrywają obecność we krwi przeciwciał IgG (przeciwciało, pełniące podstawową funkcję w odporności klasy immunologicznej) przeciwko H. pylori, nadają się jedynie dla dorosłych i dzieci powyżej 12 roku życia. U dzieci młodszych nie znajdują zastosowania.

Dostępne są w większych przychodniach, a ich koszt to około 25 zł. 

Diagnostyka – testy 

Testy, tzw. kałowe są efektywnym i nieinwazyjnym sposobem diagnozowania i oceny efektów terapii zarówno u dzieci, jak i dorosłych, podobnie jak ureazowy test oddechowy (nieinwazyjne badanie diagnostyczne stosowane w gastroenterologii). Ureazowy test oddechowy polega na wypiciu napoju, który zawiera mocznik znakowany izotopem węgla. W momencie, kiedy jesteśmy zakażeni Helicobacter - mocznik zostanie rozłożony przez jego enzym - ureazę. Produkty tej reakcji można wykryć w próbkach wydychanego powietrza. Zaleca się, aby w ocenie skuteczności leczenia testy te stosowane były, co najmniej w 2 tyg. po zażywaniu leków z grupy inhibitorów pompy protonowej i 4 tyg. po  antybiotykach. 

Leczenie zachowawcze

W pierwotnej chorobie wrzodowej leczenie w zasadzie sprowadza się do eliminacji czynnika wywołującego chorobę -  bakterii H. pylori. Terapia polega na podawaniu pacjentowi odpowiednich antybiotyków i trwa od 7 do 10 dni.

W chorobie wrzodowej bez towarzyszącego zakażenia H. pylori zaleca się leczenie antagonistą H2 (receptor histaminowy, odpowiedzialny za wydzielanie śluzu na błonach śluzowych żołądka) .

Typowe leki alkalizujące, czyli zobojętniające kwas solny w soku żołądkowym (sole magnezu, glinu), stosuje się tylko doraźne oraz do chwili postawienia ostatecznego rozpoznania choroby wrzodowej.

Leczenie chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne jest rzadko stosowane, bywa jednak wskazane w przypadkach: krwotoku niepoddającego się terapii endoskopowej, perforacji, niedrożności lub nie dającego się opanować bólu. 

Leczenie dietetyczne

Straciło całkowicie na znaczeniu i obecnie nie stosuje się żadnych specjalnych diet. Chory może jeść wszystko, na co ma ochotę i co jemu konkretnie nie szkodzi i mieści się w kategoriach zdrowego żywienia. Warto unikać kofeiny, alkoholu oraz palenia tytoniu ze względu na ich wpływ na zaburzenia krążenia krwi w błonie śluzowej żołądka.