Chłopiec z upośledzeniem umysłowym maluje obraz
Barbara Bukowska

Upośledzenie umysłowe (oligofrenia) – kiedy mamy z nim do czynienia? Przyczyny, objawy

Upośledzenie umysłowe, nazywane również oligofrenią, a coraz częściej niepełnosprawnością intelektualną, definiowane jest jako zaburzenie rozwojowe objawiające się znaczącym obniżeniem zdolności intelektualnych. Osoba dotknięta upośledzeniem umysłowym mierzy się z trudnościami w nauce, komunikowaniu potrzeb i wykonywaniu czynności dnia codziennego. Choć oligofrenia jest nieuleczalna, odpowiednio wcześnie wdrożona terapia usprawnia samodzielność i kompetencje społeczne.

Upośledzenie umysłowe (oligofrenia) – przyczyny

Przyczyny upośledzenia umysłowego dzielą się na pierwotne (uwarunkowane mutacjami genetycznymi powstałymi już w okresie płodowym) oraz wtórne (związane z działaniem czynników uszkadzających).

Pierwotne upośledzenie umysłowe bierze się najczęściej z aberracji chromosomowych (czyli zmian w ich liczbie lub strukturze). Towarzyszy takim chorobom genetycznym, jak zespół Downa (trisomia 21. pary chromosomów), zespół Pataua (trisomia 13. pary chromosomów) czy zespół kociego krzyku (delecja krótkiego ramienia chromosomu 5). Upośledzenie umysłowe jest również rozpoznawane w przebiegu chorób metabolicznych o podłożu genetycznym, m.in. w fenyloketonurii czy galaktozemii.

Wtórne przyczyny upośledzenia umysłowego to przede wszystkim działanie czynników uszkadzających korę mózgową w okresie płodowym (wtedy mówimy o wrodzonym upośledzeniu umysłowym). Zalicza się do nich zarówno zażywanie przez ciężarną silnie działających leków, np. benzodiazepin czy substancji psychotropowych, jak i zakażenia wirusami niebezpiecznymi dla rozwijającego się płodu: wirusem różyczki, ospy wietrznej czy cytomegalii.

Urazy głowy, ciężkie zatrucia czy zakażenia u małych dzieci również mogą prowadzić do wystąpienia nabytego upośledzenia umysłowego.

Upośledzenie umysłowe (oligofrenia) – objawy

Objawy upośledzenia umysłowego zależą od stopnia jego nasilenia. Zgodnie z definicją niepełnosprawności intelektualnej, wprowadzoną przez Amerykańskie Towarzystwo do Badań nad Niepełnosprawnością Intelektualną i Rozwojową, w przebiegu tego zaburzenia wyróżnia się:

  • funkcjonowanie intelektualne znacznie poniżej przeciętnej;
  • ograniczenie umiejętności i sprawności w porozumiewaniu się, samodzielnym wykonywaniu czynności dnia codziennego, podejmowaniu decyzji, dbaniu o zdrowie i bezpieczeństwo, radzeniu sobie w szkole i pracy oraz w organizowaniu czasu wolnego.

Powiązane produkty

Stopnie niepełnosprawności intelektualnej

Upośledzenie umysłowe dzieli się na cztery stopnie w zależności od głębokości zaburzeń rozwojowych:

  • Upośledzenie umysłowe lekkie z IQ w przedziale 50–69 (dla porównania: średnia dla ogółu populacji jest zbliżona do 100, natomiast wynik IQ na poziomie 125 uważany jest za wysoki). Osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim są samodzielne i komunikatywne, mogą u nich wystąpić trudności z czytaniem i pisaniem. Nie powinny wykonywać zawodów wymagających podejmowania decyzji, ponieważ myślenie abstrakcyjne nie jest u nich w pełni rozwinięte. Nawet osoby dorosłe z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim osiągają poziom intelektualny typowy dla 12-latka w normie intelektualnej.
  • Upośledzenie umysłowe umiarkowane z IQ w przedziale 35–49. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym mają trudności ze zrozumieniem zasad życia społecznego. Mogą podejmować pracę w zakładach chronionych, w znacznym stopniu są samodzielne. Osiągają poziom intelektualny nieprzekraczający poziomu 9-latka w normie intelektualnej.
  • Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym z IQ w przedziale 20–34. Osoby z tym zaburzeniem potrafią wykonywać proste czynności domowe pod nadzorem, ale nie są w stanie wyuczyć się zawodu. Nie przekraczają wieku umysłowego 6-latka w normie intelektualnej.
  • Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim z IQ poniżej 20. Osoby dorosłe z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim nie przekraczają poziomu funkcjonowania 3-latka. Wymagają całodobowej, kompleksowej opieki. Upośledzeniu umysłowemu towarzyszą wady neurologiczne i niepełnosprawność ruchowa.

Upośledzenie umysłowe klasyfikowane jest również w ICD-10 pod kodami F70–F73 oraz F78 i F79.

Upośledzenie umysłowe – rozpoznanie

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym i głębokim widoczne jest we wczesnym okresie dzieciństwa. Osoby te nie mówią w ogóle lub mowa rozwija się bardzo późno. Często, szczególnie w najcięższym stopniu upośledzenia, występują zaburzenia dodatkowe: wady wzroku, słuchu, narządów wewnętrznych oraz zaburzenia motoryczne.

Upośledzenie umysłowe lekkie lub umiarkowane rozpoznaje się dopiero w okresie podjęcia przez małe dziecko edukacji przedszkolnej lub wczesnoszkolnej. Obserwuje się w tym okresie niestabilność emocjonalną, impulsywność, ubogi zasób słownictwa, trudności w nauce, opóźniony rozwój mowy.

Upośledzenie umysłowe rozpoznaje się na podstawie wyników testów psychologicznych mierzących poziom intelektualny oraz obserwacji zaburzeń w rozwoju umiejętności koniecznych w codziennym życiu. Upośledzenie umysłowe stwierdza psycholog w konsultacji z logopedą, nierzadko niezbędna jest również opinia neurologa i psychiatry. Diagnozę o upośledzeniu umysłowym stawia się z reguły u dzieci w wieku 3–5 lat.

Upośledzenie umysłowe (oligofrenia) – leczenie

Niestety nie istnieją żadne leki na upośledzenie umysłowe. Kluczowe jest przeprowadzenie pełnego postępowania diagnostycznego. Następnie na podstawie uzyskanych wyników zespół terapeutów przygotowuje dla dziecka indywidualny plan edukacyjny, a w razie występowania jednocześnie zaburzeń w rozwoju motorycznym – również plan rehabilitacyjny.

Dziecko z upośledzeniem umysłowym powinno uczęszczać do placówki z wykwalifikowaną kadrą i odpowiednią infrastrukturą, w której realizuje się program nauczania dostosowany do możliwości intelektualnych i motorycznych dziecka.

Odpowiednio prowadzona i wcześnie wdrożona terapia i rehabilitacja w wielu przypadkach dają dzieciom z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim i umiarkowanym szansę na samodzielne życie w okresie dorosłości.

  1. M.S. Franklin, S.G. Silva, G.R. Maslow i in. Identifying Individuals With Intellectual Disability Within a Population Study. Nurs Res 69(6), 2020.
  2. V. des Portes. Intellectual disability. Handb Clin Neurol 174, 2020.
  3. T. Sappok, A. Diefenbacher, M. Winterholler. The Medical Care of People With Intellectual Disability. Dtsch Arztebl Int 116(48), 2019.
  4. S.M. Karam, M. Riegel, S.L. Segal i in. Genetic causes of intellectual disability in a birth cohort: a population-based study. Am J Med Genet A 167(6), 2015.
  5. Defining Criteria for Intellectual Disability, American Association on Intellectual and Developmental Disabilities [online] https://www.aaidd.org/intellectual-disability/definition [dostęp:] 05.05.2023.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Zatrucie pokarmowe – jak sobie pomóc? Co jeść i pić?

    Zatrucie pokarmowe i wynikające z niego objawy potrafią być bardzo uciążliwe i mogą przysporzyć wielu niedogodności. Z tego względu warto wiedzieć, jak sobie z nimi radzić. Ile trwa zatrucie pokarmowe oraz jak mu zapobiegać?

  • Kaszel palacza – objawy, co na niego stosować?

    Kaszel palacza powstaje w wyniku podrażnienia górnych dróg oddechowych przez substancje zawarte w dymie tytoniowym. Nikotynizm prowadzi do szeregu zmian zachodzących w drzewie oskrzelowym, które są reakcją na przewlekłą ekspozycję układu oddechowego na substancje toksyczne. Samo palenie jest również czynnikiem ryzyka rozwoju innych chorób takich jak nowotwory układu oddechowego czy przewlekła obturacyjna choroba płuc.

  • Wszawica łonowa – jak z nią walczyć?

    Wszawicą (łac. Pediculosis) nazywamy zmiany skórne wywołane przez stawonogi – wszy ludzkie. Wyróżniamy wszawicę głowową, odzieżową i łonową. O ile głowowa dotyczy przede wszystkim dzieci (zarażenie ma miejsce w szkole i innych placówkach edukacyjnych), o tyle odmiana łonowa spotykana jest wśród dorosłych i występuje w okolicach intymnych. Charakteryzuje ją uporczywy świąd skóry, który występuje między innymi w okolicach wzgórka łonowego.

  • Choroby tropikalne – objawy, diagnostyka, szczepienia

    Choroby tropikalne pochodzą z rejonów charakteryzujących się klimatem sprzyjającym rozwojowi drobnych organizmów, czyli ciepłym i wilgotnym. W takich warunkach łatwo namnażają się zarówno chorobotwórcze bakterie, jak i wirusy. Szerzenie się chorób tropikalnych jest szczególnie łatwe w krajach o niskim poziomie higieny i słabych warunkach socjoekonomicznych. Przed wyjazdem warto sprawdzić, jakie choroby występują w rejonie świata, do którego się wybieramy.

  • Narkolepsja – czym jest? Objawy, przyczyny

    Narkolepsja dotyka głównie ludzi młodych w wieku 15-20 oraz 30-35 lat, a napady snu w ciągu dnia z reguły występują pod wpływem silnych emocji: radości, lęku czy stresu. Leczeniem zajmują się psychiatrzy lub neurolodzy i polega ono głównie na łagodzeniu objawów. Wielu specjalistów twierdzi, że narkolepsja często jest błędnie diagnozowana przez fakt, że w obecnych czasach duża część zdrowego społeczeństwa skarży się na nadmierną senność w ciągu dnia – stąd wielkie znaczenie ma dogłębna diagnostyka i uświadamianie społeczeństwa na temat tego, czym jest narkolepsja.

  • Częste oddawanie moczu (częstomocz) – przyczyny, leczenie

    Częstomocz jest przykrym schorzeniem dotykającym zarówno mężczyzn jak i kobiety najczęściej w podeszłym wieku, ale zdarzają się także przypadki dzieci i młodych dorosłych borykających się z tą dolegliwością. Może się pojawić na bazie m.in. chorób ginekologicznych, urologicznych, nefrologicznych, psychicznych czy nawet onkologicznych. Przez to, że wiąże się z przymusem patologicznie częstego oddawania moczu, może stać się udręką dla pacjentów i mieć negatywny wpływ na codzienne funkcjonowanie chorego w społeczeństwie. Mimo, że nie zawsze jest oznaką poważnej choroby, to warto jest się zwrócić o pomoc do specjalisty, który pomoże rozwiązać problem.

  • Zespoły mielodysplastyczne (MDS) – objawy, przyczyny, leczenie

    DNA organizmów żywych – choć wspaniale zaprojektowane – jest bardzo podatne na działanie mutagennych czynników zewnętrznych. Narażenie na różnorodne substancje chemiczne (np. benzen), metale ciężkie, nawozy sztuczne, dym tytoniowy, promieniowanie jonizujące i fale X używane w radioterapii znacząco zwiększa ryzyko uszkodzenia materiału genetycznego i zachorowania na nowotwór. W obecnych czasach unikanie czynników mutagennych jest praktycznie niemożliwe, toteż odsetek chorych na zespoły mielodysplastyczne i inne choroby nowotworowe będzie niestety coraz większy.

  • Pacjenci z migreną przewlekłą skorzystają z nowoczesnej terapii

    Dzięki staraniom, które poczyniło Polskie Towarzystwo Bólów Głowy, pacjenci uzyskali dostęp do nowoczesnej terapii migreny przewlekłej z wykorzystaniem m.in. botoxu (toksyny botulinowej) i dwóch przeciwciał monoklonalnych (erenumab i fremanezumab). Leczenie tymi preparatami będzie refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Co trzeba zrobić i jakie warunki spełnić, aby wziąć udział w programie?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij