Czym jest zespół Pataua? Objawy, leczenie

Kariotyp to kompletny zestaw chromosomów komórki somatycznej organizmu. U człowieka prawidłowy kariotyp żeński to 46 XX, zaś męski to 46 XY. Każdy człowiek powinien posiadać 23 pary chromosomów. Czasami zdarzają się jednak pewnego rodzaju zaburzenia, dotyczące zarówno budowy, jak i ilości chromosomów. W przypadku większej ilości chromosomów pojawia się zwykle dodatkowy chromosom którejś z pary chromosomów. Mówi się wtedy o trisomii. Najczęstszą trisomią jest trisomia chromosomu 21., czyli zespół Downa, jak również trisomia chromosomu 18. (zespół Edwardsa) oraz trisomia chromosomu 13., czyli zespół Pataua.

Co to jest zespół Pataua?

Zespół Pataua jest jedną z najrzadziej występujących, ale zarazem najcięższych trisomii, czyli chorób związanych z obecnością dodatkowego chromosomu. W przypadku zespołu Pataua mamy do czynienia z trisomią 13. pary chromosomów. Szacuje się, że częstość występowania choroby to 1:8000 żywych urodzeń i rośnie wraz z wiekiem matki.

Zespół Pataua – objawy

Zespół Pataua u dzieci żywo urodzonych daje objawy dotyczące zarówno nieprawidłowego wyglądu (dysmorfia), jak również funkcjonowania narządów wewnętrznych. Zakres zaburzeń może różnić się nasileniem u poszczególnych pacjentów, jednak trzy podstawowe objawy, które spotykane są u większości dzieci z zespołem Pataua, to:

• małe oczy (małoocze) lub ich całkowity brak (bezocze);
• rozszczep wargi i podniebienia;
• obecność dodatkowych palców.

Inne objawy dotyczą ciężkich wad serca i nerek, nieprawidłowego wykształcenia małżowin usznych, ubytku skóry skalpu oraz anomalii kończyn. Charakterystyczna jest również holoprosencefalia, czyli niedokonany podział przodomózgowia na lewą i prawą półkulę, który u pacjentów z zespołem Pataua powoduje m.in. cyklopię (połączenie dwóch oczodołów, które zawierają jedną gałkę oczną) czy hipoteloryzm gałek ocznych (zmniejszenie odległości między nimi).

Zespół Pataua – przyczyny

Przyczyną zespołu Pataua jest obecność dodatkowego chromosomu w obrębie 13. pary. Istnieje jednak kilka mechanizmów prowadzących do tej trisomii. Najczęściej występującą sytuacją jest trisomia prosta. Dochodzi do niej w wyniku błędu w procesie mejozy, czyli podziału komórek rozrodczych. Ryzyko takich nieprawidłowości rośnie wraz z wiekiem matki i skutkuje tym, że w każdej komórce organizmu potomstwa będzie obecny dodatkowy chromosom w 13. parze. Kariotyp dziewczynki z pełnym zespołem Pataua zapisuje się jako 47,XX,+13, a chłopca 47,XY,+13.

Zespół Pataua może mieć również charakter mozaikowy – niektóre komórki będą miały prawidłową liczbę chromosomów, w innych będzie obecny dodatkowy chromosom 13. pary. Ta postać choroby powstaje na skutek błędów w mitozie i nie ma związku z wiekiem matki. Kariotyp takiej osoby zapisujemy jako 46,XX / 47,XX,+13 w przypadku dziewczynek i 46,XY / 47,XY,+13 w odniesieniu do chłopców. Mozaikowy zespół Pataua daje z reguły mniej nasilone objawy choroby, jednak nawet i w tym przypadku średnia przeżywalność jest bardzo krótka.

W rzadkich przypadkach zespół Pataua rozwija się na skutek tzw. translokacji robertsonowskiej. Zaburzenie to polega na obecności dodatkowej kopii 13. chromosomu, ale przyłączonego do innej pary chromosomów, najczęściej 14. Zespół Pataua o tym podłożu rozwija się u potomstwa rodziców, z których jeden jest nosicielem zrównoważonej translokacji robertsonowskiej. W przypadku tej nieprawidłowości nie ma utraty ani też nadmiaru materiału genetycznego, dlatego jej nosiciel jest zdrowy. W procesie powstawania gamet tworzą się jednak komórki z nieprawidłową liczbą chromosomów. Po zapłodnieniu dają zygotę z trisomią (zespół Pataua) lub monosomią 13. chromosomu.

Czy zespół Pataua widać na USG?

Zespół Pataua podejrzewa się z reguły już we wczesnym etapie ciąży, na podstawie badania USG wykonanego w I trymestrze. Badanie to należy do obowiązkowych badań prenatalnych, które powinny być wykonane u każdej ciężarnej. W obrazie USG ocenia się markery wad genetycznych (głównie przezierność karkową i obecność kości nosowej). Widoczne są również charakterystyczne dla zespołu Pataua cechy: rozszczep wargi lub podniebienia, wady serca i nerek.

Zespół Pataua można podejrzewać również na podstawie wyników tzw. testu zintegrowanego, gdzie oprócz badania ultrasonograficznego płodu wykonuje się oznaczenie stężenia dwóch białek u matki: wolnej podjednostki beta-HCG oraz białka ciążowego PAPP-A. Badania te są zalecane przede wszystkim u kobiet powyżej 35. roku życia oraz tych, które wcześniej urodziły dziecko z wadą genetyczną. Zwiększona przezierność karkowa oraz obniżone stężenia białek beta-HCG i PAPP-A mogą wskazywać na jedną z trisomii: zespół Edwardsa lub zespół Pataua. W ocenie ryzyka najczęstszych wad wrodzonych wykorzystuje się również badanie wolnego DNA płodowego. Polega ono na pobraniu krwi matki, z której izoluje się komórki płodu i metodami bioinformatycznymi porównuje z próbami kontrolnymi.

Czy zespół Pataua jest dziedziczny?

Zespół Pataua nie jest dziedziczny. Choroba dziedziczna jest przekazywana przez rodziców, u których nieprawidłowości w DNA występują nie tylko w komórkach rozrodczych, ale również somatycznych. Zespół Pataua powstaje na skutek losowej mutacji u zdrowych rodziców.

Urodzenie dziecka z zespołem Pataua zwykle nie zwiększa ryzyka wystąpienia trisomii 13. pary chromosomów w kolejnej ciąży. Wyjątkiem może być sytuacja, w której zespół Pataua jest wynikiem zrównoważonej translokacji robertsonowskiej u jednego z rodziców. Dlatego też zarówno u dziecka, jak i u rodziców często wykonuje się badanie cytogenetyczne oceniające tę nieprawidłowość w celu oszacowania ryzyka wystąpienia choroby w kolejnych ciążach.