Jak odchudzić dziecko? Praktyczne porady dietetyka

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2013 roku na świecie były 42 miliony dzieci z nadwagą lub otyłością. Szacuje się, że nadwaga lub otyłość występuje u co siódmego polskiego dziecka w wieku 11–15 lat. Na tle innych krajów europejskich występowanie nadmiernej masy ciała u dzieci w Polsce utrzymuje się na średnim poziomie. Niestety, odsetek ten stale się zwiększa i według niektórych statystyk dzieci w Polsce tyją najszybciej w Europie.

Czym jest otyłość?

Według WHO nadwaga i otyłość to „nieprawidłowe, nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka, które jest efektem utrzymującego się przez dłuższy czas dodatniego bilansu energetycznego, tzn. stanu, w którym podaż energii przewyższa wydatek energetyczny”. Otyłość znacznie wpływa na pogorszenie stanu zdrowia i uważa się ją za chorobę przewlekłą. Według danych WHO w Polsce 12,2% chłopców i 10% dziewcząt w wieku przedszkolnym ma nadwagę lub choruje na otyłość.

Objawy otyłości u dzieci

Rozpoznanie otyłości u dzieci opiera się na ocenie proporcji masy do wysokości ciała. Najpopularniejszą metodą do określenia otyłości jest obliczenie BMI (stosunek masy ciała w kg do podniesionej do kwadratu wartości wzrostu) oraz naniesienie wskaźnika na odpowiednią dla płci siatkę centylową. Otyłość u dzieci stwierdza się, gdy wskaźnik BMI wynosi >95 centyla dla płci i wieku. Zbyt wysoki wskaźnik to pierwszy objaw nieprawidłowej masy ciała.

Najczęstsze przyczyny otyłości wśród dzieci

Jedną z najczęstszych przyczyn otyłości u dzieci jest dysproporcja pomiędzy spożyciem a wydatkowaniem energii. Oznacza to, że dzieci zjadają więcej, niż wynosi ich zapotrzebowanie energetyczne. Rozwój otyłości to proces długotrwały, w którym kluczową rolę odgrywają nie tylko czynniki genetyczne, ale przede wszystkim środowiskowe.

Do innych przyczyn otyłości u dzieci zalicza się:

• czynniki genetyczne;
• małą bądź dużą masę urodzeniową dziecka;
• cukrzycę u matki w trakcie ciąży;
• sposób karmienia w okresie niemowlęcym – według niektórych wyników badań karmienie piersią przez okres pierwszych 6 miesięcy życia może mieć wpływ na zmniejszenie ryzyka późniejszej otyłości;
• nadmierny przyrost masy ciała w pierwszym roku życia – predysponuje do rozwoju otyłości w późniejszym okresie, niezależnie od sposobu karmienia;
• otyłość u rodziców – często spowodowana złą kompozycją diety, co przekłada się także na żywienie dzieci;
• czynniki dietetyczne i złe nawyki żywieniowe;
• zmniejszenie aktywności fizycznej i siedzący tryb życia;
• zespoły uwarunkowane genetycznie – między innymi zespół Pradera i Williego, zespół Bardeta i Biedla, zespół Cohena;
• stosowane leki, np. długotrwałe przyjmowanie glikokortykosteroidów.

Najczęstsze błędy w diecie dzieci

Sposób żywienia to jeden z kluczowych elementów wpływających na rozwój nadwagi i otyłości. Nawyki, które jako rodzice przekazujemy swoim dzieciom, są podstawą ich zdrowego życia i późniejszych wyborów. Nie bez przyczyny podstawową zasadą już w okresie karmienia malucha jest zdanie: rodzic decyduje, co dziecko je, dziecko decyduje, jak i ile zje. Warto zadbać o to, aby proponowane posiłki były zdrowe. Pozwoli to dziecku na poczucie kontroli nad jedzeniem i być może pomoże uniknąć zaburzeń łaknienia w przyszłości.

Powszechna dostępność do produktów wysokoprzetworzonych powoduje, że dzieci chętniej sięgają po słodycze i słone przekąski niż po warzywa czy owoce. Do najczęstszych błędów w diecie dzieci zalicza się:

• spożywanie wysokokalorycznych przekąsek, takich jak: słodycze, ciastka, cukierki, batoniki, rożnego rodzaju wypieki, chrupki, paluszki, chipsy;
• sięganie po posiłki bogate w tłuszcz typu fast food;
• częste wypijanie kolorowych, słodkich gazowanych napojów czy soków i nektarów;
• dietę ubogą w warzywa i owoce;
• brak w diecie pełnoziarnistych produktów zbożowych (w tym kasz, makaronów pełnoziarnistych, ciemnego pieczywa), co przekłada się na zbyt małą ilość błonnika pokarmowego;
• brak regularności i nieprawidłowy rozkład posiłków w ciągu dnia (niejedzenie śniadań i nadmierna ilość kalorii zjadana wieczorami);
• jedzenie w pośpiechu;
• niezabieranie ze sobą pełnowartościowych posiłków do szkoły;
• rzadsze jedzenie posiłków przy stole, wspólnie z rodzicami.

Jak odchudzić dziecko? Krok po kroku

Najważniejszym pierwszym krokiem w kierunku zmiany jest znalezienie przyczyny, która spowodowała przyrost masy ciała u dziecka. Jeśli dziecko zmaga się z dużą nadwagą lub otyłością, nieunikniona może okazać się wizyta u lekarza pediatry oraz dietetyka klinicznego. Jeśli za nadprogramowe kilogramy odpowiada nadwyżka kaloryczna i błędy żywieniowe, to na początek warto popracować nad prawidłowymi zdrowymi nawykami żywieniowymi.

Jeśli chcemy, aby nasze dziecko zrzuciło zbędne kilogramy, warto wprowadzić:

Jedzenie śniadań – śniadanie daje energię na pierwszą połowę dnia, a dodatkowo chroni przed wieczornym dojadaniem i nadrabianiem straconych kalorii w ciągu dnia.

Regularność posiłków – warto zjadać 4/5 posiłków dziennie. Dzięki temu znacznie obniżymy chęć podjadania pomiędzy posiłkami.

Kolację spożywaną około 2–3 h przed snem. Nie jest to jednak reguła, która będzie pasowała do trybu życia każdego dziecka. Dobrze jest porę spożywania posiłku dopasować indywidualnie, pamiętając o tym, aby ostatni posiłek nie był ciężkostrawny czy wyjątkowo kaloryczny.

Prawidłową kompozycję posiłków, które dadzą sytość na kolejne 3–4 h do kolejnego posiłku. Posiłek taki powinien składać się z białka (mięso, ryby, jaja, nabiał, nasiona roślin strączkowych), tłuszczu (oliwa z oliwek, masło orzechowe, awokado, orzechy, pestki, nasiona), węglowodanów złożonych (ciemne pieczywo, makaron, zdrowe kasze, ryż, owoce) i w miarę możliwości z dużej ilości warzyw.

Picie wody zamiast słodzonych napojów. Dla smaku warto do wody dołożyć plasterki cytryny, pomarańczy czy listki mięty. Warto ograniczyć także ilość wypijanych soków i nektarów.

Ograniczenie spożywania przekąsek – ograniczenie, ale nie całkowite wyeliminowanie. Przekąski mogą być częścią prawidłowej diety i nie należy robić dziecku zakazów, które mogą spowodować, że będzie po nie sięgało jeszcze częściej. Warto ograniczyć częstotliwość czy ilość spożywanych słodkich lub słonych produktów, zaproponować dziecku inną, alternatywną przekąskę (owoce, orzechy, koktajl) czy zaangażować w proces przygotowywania domowych, zdrowszych słodkości.

Regularną aktywność fizyczną – taką, którą dziecko lubi wykonywać. Warto zachęcać do próbowania różnych ćwiczeń, proponować różne opcje – np. basen, spacer czy rolki. Aktywność fizyczna wspomaga redukcję tkanki tłuszczowej, a także wpływa na wzmocnienie mięśni. Pomaga również zachowywać prawidłowy rytm wypróżnień, wspierając uregulowanie tempa metabolizmu.

Wprowadzenie powyższych wskazówek pozwoli na znaczne ograniczenie spożywanych kalorii, a to może przełożyć się na spadek kilogramów. Nowe nawyki warto jednak wprowadzać również w zgodzie z dzieckiem – bez wymuszania, nagradzania czy zakazywania. Lepszym wyborem będą wolniejsze, ale trwałe zmiany, które zmienią tym samym podejście dziecka do jedzenia. Najlepszą metodą na leczenie nadwagi i otyłości u dziecka jest stopniowa zmiana stylu życia całej rodziny. Warto dawać przykład swoim dzieciom i pokazywać, że wprowadzane zmiany dotyczą wszystkich, jest to jak najbardziej normalne i naturalne zjawisko. Sytuacja, w której sami zajadamy się przekąskami, a dziecku ich zakazujemy, nie przyniesie zamierzonych efektów, a może jedynie nasilić problem poprzez jedzenie w ukryciu.